Khóa luận Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên ngành kế toán, kiểm toán đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
KHOA KẾ TOÁN - KIỂM TOÁN
----------
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THÁI ĐỘ CỦA
SINH VIÊN NGÀNH KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN ĐẾN HÀNH VI
ĐIỀU CHỈNH LỢI NHUẬN
Sinh viên: LÊ THỊ MỸ LINH
Huế, tháng 01 năm 2019
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
KHOA KẾ TOÁN - KIỂM TOÁN
----------
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THÁI ĐỘ CỦA
SINH VIÊN NGÀNH KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN ĐẾN HÀNH VI
IỀU CHỈNH LỢI NHUẬN
Sinh viên: LTHỊ MỸ LINH
Lớp: K49C Kế toán
Giảng viên hướng dẫn:
Tiến sĩ: HỒ THỊ THÚY NGA
Niên khóa: 2015 - 2019
Huế, tháng 01 năm 2019
Lời Cảm Ơn
Trong quá trình thực tập tại đơn vị và thực hiện khóa luận tốt nghiệp này,
tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ từ phía Nhà trường, giảng viên
hướng dẫn và các anh chị làm việc tại Công ty TNHH ATA Toàn Cầu.
Đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Ban lãnh đạo, thầy cô giáo
đang công tác tại Trường Đại học Kinh tế Huế, những người đã luôn tạo mọi điều
kiện hướng dẫn tận tình, hỗ trợ và truyền thụ kiến thức cho chúng tôi trên hành
trang bước vào tương lai.
Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến giảng viên – Tiến sĩ Hồ
Thị Thúy Nga người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉnh sửa tỉ mỉ và tận tình cho tôi
trong suốt quá trình thực tập. Sự dìu dắt của cô là bước đệm vững chắc để tôi có
thể thực hiện tốt khóa luận của mình.
Bên cạnh đó, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, các anh chị tại công
ty TNHH ATA Toàn Cầu đã tạo điều kiện và nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt quá
trình thực tập.
Và cuối cùng là lời cảm ơn tới các bạn sinh viên năm thứ 3, năm thứ 4 tại
Trường Đại học Kinh tế Huế vì đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành mẫu bảng hỏi.
Dù đã có nhiều cố ng, nhưng trong khóa luận tốt nghiệp này không thể
tránh khỏi những sai sót, hạn chế vì vậy tôi rất mong nhận được sự góp ý chân
thành từ phía các Quý thầy cô để tôi có thể hoàn thiện khóa luận của mình tốt
nhất.
Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn!
Huế, tháng 01 năm 2019
Sinh viên thực hiện
Lê Thị Mỹ Linh
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Báo cáo tài chính
BCTC
DNTN
DNNN
CTCP
Doanh nghiệp tư nhân
Doanh nghiệp nhà nước
Công ty cổ phần
CTTNHH
TNDN
NLKT
KTTC
Công ty trách nhiệm hữu hạn
Thu nhập doanh nghiệp
Nguyên lí kế toán
Kế toán tài chính
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1: Thang đo chủ nghĩa duy tâm
Bảng 2: Thang đo thuyết tương đối văn hóa
Bảng 3: Thang đo thiên hướng muốn vi phạm đạo đức
Bảng 4: Thang đo thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận
Bảng 5: Kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo “chủ nghĩa duy tâm”
Bảng 6: Kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo “thuyết tương đối văn hóa”
Bảng 7: Kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo “thiên hướng muốn vi
phạm đạo đức”
Bảng 8: Kết quả phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo “thái độ đối với hành vi
điều chỉnh lợi nhuận”
Bảng 9: Kết quả kiểm định đa cộng tuyến
Bảng 10: Mô hình tóm tắt
Bảng 11: ANOVAa
Bảng 12: Kết quả kiểm địhệ số hồi quy
Bảng 13: Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu
Bảng 14: Mẫu bảng khảo sát
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1: Cơ cấu mẫu điều tra theo giới tính
Biểu đồ 2: Cơ cấu mẫu điều tra theo độ tuổi
Biểu đồ 3: Cơ cấu mẫu điều tra theo năm học
Biểu đồ 4: Cơ cấu mẫu điều tra theo đạo
Biểu đồ 5: Cơ cấu mẫu điều tra theo chuyên ngành
Biểu đồ 6: Cơ cấu mẫu điều tra theo điểm trung bình các môn học
Biểu đồ 7: Cơ cấu mẫu điều tra sinh viên theo các biến nghiên cứu
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1: Mô hình nghiên cứu
Sơ đồ 2: Mô hình CFA của biến chủ nghĩa duy tâm kiểm định lần 1
Sơ đồ 3: Mô hình CFA của biến chủ nghĩa duy tâm kiểm định lần 2
Sơ đồ 4: Mô hình CFA của biến thuyết tương đối văn hóa kiểm định lần 1
Sơ đồ 5: Mô hình CFA của biến thuyết tương đối văn hóa kiểm định lần 2
Sơ đồ 6: Mô hình CFA của biến thiên hướng muốn vi phạm đạo đức kiểm định lần 1
Sơ đồ 7: Mô hình CFA của biến thiên hướng muốn vi phạm đạo đức kiểm định lần 2
Sơ đồ 8: Mô hình CFA của biến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận lần 1
Sơ đồ 9: Mô hình CFA của biến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận lần 2
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ
MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài..............................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu....................................................................................................3
1.3. Đối tượng nghiên cứu..................................................................................................4
1.4. Phạm vi nghiên cứu.....................................................................................................4
1.5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................4
1.5.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu............................................................................4
1.5.2. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................................4
1.6. Kết cấu khóa luận........................................................................................................6
PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...................................................7
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TI NGHIÊN CỨU .............................................7
1.1. Khái quát chung về điều chỉnh lợi nhuận kế toán....................................................7
1.1.1. Khái niệm điều chỉnh lợnhuận..............................................................................7
1.1.2. Động cơ điều chỉnợi nhuận.................................................................................8
1.1.3. Vấn đề đạo đcủa hành vi điều chỉnh lợi nhuận kế toán.....................................9
1.2. Tổng quan các nghiên cứu trước đây liên quan đến đề tài....................................10
1.2.1. Tổng qun các nghiên cứu trên thế giới trước đây liên quan đến đề tài..............10
1.2.2. Tổng quan nghiên cứu liên quan đến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi
nhuận ở Việt Nam............................................................................................................12
1.3. Phát triển giả thuyết và đề xuất mô hình nghiên cứu ............................................12
1.3.1. Phát triển giả thuyết..............................................................................................12
1.3.2. Đề xuất mô hình nghiên cứu .................................................................................15
1.4. Thang đo các biến......................................................................................................16
1.4.1. Thang đo chủ nghĩa duy tâm (Idealists)................................................................16
1.4.2. Thang đo thuyết tương đối văn hóa (Relativists)..................................................17
1.4.3. Thang đo thiên hướng muốn vi phạm đạo đức .....................................................19
1.4.4. Thang đo thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận........................................19
CHƯƠNG 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......................................................................21
2.1. Đặc điểm mẫu điều tra..............................................................................................21
2.1.1. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo giới tính ..............................................................21
2.1.2. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo độ tuổi ................................................................22
2.1.3. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo năm học..............................................................22
2.1.4. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo đạo......................................................................23
2.1.5. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo chuyên ngành .....................................................23
2.1.6. Cơ cấu mẫu điều tra phân theo điểm trung bình kết quả học tập ........................24
2.1.7. Cơ cấu mẫu sinh viên theo các biến nghiên cứu...................................................25
2.2. Phân tích nhân tố khẳng định CFA (Confirmatory Factor Analysis)..................25
2.2.1. Phân tích nhân tố khẳng định với biến chủ nghĩa duy tâm...................................26
2.2.2. Phân tích nhân tố khẳng định với biến thuyết tương đối văn hóa........................27
2.2.3. Phân tích nhân tố khẳng định với biến thiên hướng muốn vi phạm đạo đức .......28
2.2.4. Phân tích nhân tố khẳng định với biến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi
nhuận ...........................................................................................................................30
2.3. Kiểm định độ tin cậy thang đo Crbach’s Alpha.................................................31
2.3.1. Phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo chủ nghĩa duy tâm ............................31
2.3.2. Phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo thuyết tương đối văn hóa..................32
2.3.3. Phân tích CronbAlpha của thang đo muốn vi phạm đạo đức.....................33
2.3.4. Phân tích Cronbach’s Alpha của thang đo thái độ đối với hành vi điều chỉnh
lợi nhuận ........................................................................................................................34
2.4. Kiểm định a cộng tuyến giữa các biến...................................................................35
2.5. Kết quả phân tích hồi quy.........................................................................................35
2.5.1. Đánh giá sự phù hợp của mô hình........................................................................35
2.5.2. Kiểm định độ tin cậy của mô hình.........................................................................36
2.5.3. Kiểm định giả thuyết về các hệ số của mô hình hồi quy.......................................36
2.5.4. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu ..........................................................................38
CHƯƠNG 3: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG ĐÓNG
GÓP CỦA ĐỀ TÀI ...........................................................................................................40
3.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu..................................................................................40
3.2. Đóng góp của đề tài ...................................................................................................42
3.2.1. Đóng góp lý thuyết ................................................................................................42
3.2.2. Đóng góp về mặt thực tiễn và những gợi ý cho chương trình đào tạo, nhà
quản lý ...........................................................................................................................42
3.3. Hạn chế của đề tài và gợi ý cho những đề tài nghiên cứu tiếp theo......................43
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................45
3.1. Kết luận ......................................................................................................................45
3.2. Kiến nghị ....................................................................................................................45
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................48
PHỤ LỤC ..........................................................................................................................53
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế giới đang chuyển mình bước sang kỷ nguyên số với cuộc cách mạng công
nghiệp 4.0 đã thực sự tác động trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội nói chung
và trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán nói riêng. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã
mở ra những cơ hội và thách thức lớn cho ngành này. Cơ hội nghề nghiệp mở rộng khi
các Kế toán viên, Kiểm toán viên đáp ứng đủ năng lực chuyên môn, đạo đức nghề
nghiệp, am hiểu chế độ kế toán của các quốc gia. Bởi với sự thành công của hệ thống
mạng không dây, dữ liệu số hóa, mạng internet kết nối vạn vật đã mở rộng phạm vi
công việc họ để có thể thực hiện các phần hành công việc ở bất cứ đâu trên thế giới với
những phần mềm kế toán tiện ích, tích hợp dữ liệu thông minh. Bên cạnh đó cũng sẽ là
thách thức lớn cho công tác đào tạo kế toán, kiểm toán viên tương lai khi một lượng
lớn sinh viên được đào tạo, vượt xa so với nhu cầu về lực lượng lao động trong ngành
kế toán, kiểm toán. Theo Hiệp hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam thống kê, có
tới 2/3 sinh viên tốt nghiệp ngành kế tn, kiểm toán chưa đáp ứng nhu cầu của các
nhà tuyển dụng xét trên nhiều khía cạnh. Trong bối cảnh như hiện nay sẽ là bất lợi nếu
kế toán viên, kiểm toán viên có trình độ chuyên môn hạn hẹp, phẩm chất đạo đức
không tốt. Công việc, thập của họ giờ không chỉ bị đe dọa bởi những kế toán,
kiểm toán có năng lực cao, mà còn là những robot thông minh, có thể xử lí, phân tích
dữ liệu nhanh chóng, hiệu quả, đảm bảo đúng yếu tố về chất lượng.
Thông tin tài chính của doanh nghiệp đều được rất nhiều đối tượng quan tâm và
sử dụng. Kết quả BCTC là một trong những thước đo quan trọng của người sử dụng
trong việc ra quyết định, vì vậy việc nâng cao chất lượng thông tin tài chính, đảm bảo
tính trung thực luôn là điều thiết yếu. Tuy nhiên chúng ta thấy một thực tế rằng, các
doanh nghiệp hiện nay đang phải đối mặt với rất nhiều sự cạnh tranh, thách thức.
Nhiều doanh nghiệp đã sẵn sàng thực hiện hành vi điều chỉnh lợi nhuận, điều chỉnh kết
quả hoạt động kinh doanh trên BCTC để “làm mượt” lợi nhuận, “làm mượt” các chỉ số
trong một giai đoạn kế toán nhất định và kế toán chính là những trợ thủ đắc lực hỗ trợ
thực hiện hành vi đó. Trên thế giới, сó không ít những vụ bê bối tài сhính từng xảy rа
1
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
gây thiệt hại hàng trăm tỷ đô, như vụ ЕNRОN – “gã khổng lồ năng lượng” của vùng
Texas, Hoa Kỳ từng làm bốс hơi 74 tỷ đô lа сủа сổ đông năm 2001 khi СЕО сố tình
“bỏ quа” một khоản nợ lớn khỏi bảng сân đối kế tоán. Năm 2002, СЕО сủа
WоrldСоm – từng là Công ty viễn thông đường dài lớn thứ 2 ở Mỹ сũng khiến сáс nhà
đầu tư thiệt hại hơn 180 tỷ đô khi thựс hiện vốn hóа сáс khоản сhi рhí thựс tế рhát
sinh và thổi рhồng dоаnh thu thông quа сáс giао dịсh giả mạо để nâng giá cổ phiếu.
Vụ рhá sản сủа Lеhmаn Brоthеrs cũng là ví dụ điển hình của việc vi phạm đạo đức kế
toán khi сông ty này thựс hiện việс bán khоản tài sản là сáс сhứng khоán СDО - thựс
сhất là tài sản vô giá trị khi bоng bóng nợ dưới сhuẩn bùng nổ năm 2008 сhо ngân
hàng Саymаn với điều khоản muа lại trị giá 50 tỷ đô, nhằm đánh lừа nhà đầu tư về
tình hình tài сhính tệ hại сủа сông ty, và mở màn сhо đợt suy thоái kinh tế thế giới
2008. Năm 2011, gian lận kế toán của Olympus – Tập đoàn công nghệ hàng đầu Nhật
Bản trong lĩnh vực sản xuất các thiết bị quang học và hình ảnh, công ty thừa nhận đã
sử dụng một loạt các thương vụ mua lại nhằm che giấu kết quả làm ăn thua lỗ, đồng
thời làm giả nhiều báo cáo tài chính, vụ việc đã gây thiệt hại ước tính 1,7 tỷ đô. Vậy ở
Việt Nam thì sao? Vụ việc Сông ty gỗ Tờng Thành lỗ gần 1.000 tỷ sаu kiểm tоán dо
thiếu hụt kiểm kê hàng tồn khо; mới nhất gần đây vào cuối năm 2018, phát hiện Công
ty cổ phần Tập đoàn Yên Khán– đơn vị phụ trách thu phí tại cao tốc Thành phố Hồ
Chí Minh – Trung Lương dụng phần mềm kế toán che dấu doanh thu nhằm trốn
thuế, gây thất thu cho ngân sách Nhà nước. Qua những minh chứng trên có thể thấy
thực tế mức độ ảnh hưởng và thiệt hại của các vụ bê bối kế toán là không hề nhỏ đối
với hệ thống tài chính quốc gia, mà hơn nữa là tác động lớn tới nhận thức về phương
diện đạo đức đang dần bị suy thoái. Các công ty lớn kể trên đều có những người kế
toán giỏi về năng lực chuyên môn, vậy tại sao họ lại thực hiện những hành vi này?
Có thể thấy, điều chỉnh lợi nhuận đã là một mối quan tâm lớn đối với nghề kế
toán trong nhiều thập kỉ, và nhiều nhà nghiên cứu ở nước ngoài đã nghiên cứu về vấn
đề này. Hành vi điều chỉnh lợi nhuận là việc chuyển lợi nhuận của năm này sang năm
sau hoặc ngược lại bằng các phương pháp kế toán hoặc các hành động quản lý thực tế
nhằm mục đích phục vụ theo yêu cầu của nhà quản lý trong công ty (Elias, 2002).
Hành vi điều chỉnh lợi nhuận là hành vi phi đạo đức vì nó làm thay đổi thông tin tài
2
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
chính thực sự của công ty và có thể làm ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng
thông tin tài chính (Elias, 2002). Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào ở Việt Nam
điều tra các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên ngành Kế toán, Kiểm toán đến
hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Thực trạng hiện nay nhận thức tầm quan trọng của vấn
đề đạo đức trong môi trường kinh doanh khi có rất nhiều những nhà quản lý giỏi, kế
toán giỏi nhưng vì cái rễ của đạo đức chưa sâu, cộng thêm áp lực từ sự cạnh tranh,
cuộc sống dễ bị sa vào những danh vọng và không thoát khỏi vòng lao lí. Và còn nhiều
những vụ án lớn, chúng ta có thể nhận thấy rằng yếu tố nhận thức về đạo đức có thể
coi là yếu tố gốc rễ của mọi vấn đề.
Vậy sinh viên ngành Kế toán, Kiểm toán đang nhận thức như thế nào về hành vi
điều chỉnh lợi nhuận? Liệu bản thân mỗi sinh viên cần trang bị cho mình những kĩ
năng về nghề nghiệp, đạo đức như thế nào để thích ứng tốt với sự dịch chuyển của
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 này? Đây sẽ là thách thức cho nhà trường cần đẩy
mạnh không những về kiến thức chuyên môn mà còn là đạo đức nghề nghiệp tới các
bạn sinh viên ngành kế toán nói riêng và các ngành học khác ở Trường Đại học Kinh
tế Huế nói chung. Từ tất cả những lí do, những câu hỏi trên, tác giả quyết định chọn đề
tài “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên ngành Kế toán, Kiểm
toán đến hành vi điều chỉnh lợi huận” làm nội dung chính cho khóa luận.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung: Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên
ngành Kế toán, Kiểm toán trường Đại học Kinh tế Huế liên quan đến hành vi điều
chỉnh lợi nhuận.
Mục tiêu cụ thể để thực hiện gồm:
Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lí luận về điều chỉnh lợi nhuận và các yếu tố ảnh
hưởng đến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận, phát triển giả thuyết và xây
dựng mô hình nghiên cứu.
Thứ hai, đánh giá sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ đối với
hành vi điều chỉnh lợi nhuận từ kết quả khảo sát điều tra.
3
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
Thứ ba, đề xuất một số gợi ý cho chương trình đào tạo trong việc nâng cao đạo
đức nhận thức của sinh viên.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là thái độ của sinh viên ngành Kế toán, Kiểm
toán Trường Đại học Kinh tế Huế đối với các hành động điều chỉnh lợi nhuận và các
nhân tố ảnh hưởng đến thái độ này.
1.4. Phạm vi nghiên cứu
Giới hạn đối tượng khảo sát: đối tượng khảo sát là sinh viên ngành Kế toán,
Kiểm toán đang học năm thứ 3 và năm thứ 4 tại Trường Đại học Kinh tế Huế. Đề tài
chỉ nghiên cứu đối tượng này vì sinh viên năm thứ 3 và năm thứ 4 đã được trang bị
những kiến thức cơ bản về kế toán, kiểm toán nên sẽ có kiến thức chuyên môn trả lời
những bảng hỏi.
Giới hạn về nội dung nghiên cứu: giới hạn nghiên cứu các yếu tố thuộc về quan
điểm, triết lí đạo đức cá nhân (ví dụ chủ nghĩa duy tâm, thuyết tương đối văn hóa) và
các yếu tố về thông tin cá nhân (ví dụ giới tính, điểm trung bình học tập) ảnh hưởng
như thế nào đến thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Đồng thời, đề tài này chỉ
giới hạn nghiên cứu hànđiều chỉnh lợi nhuận thông qua phương pháp kế toán
(Accrual earnings management), có nghĩa là hành vi này sử dụng các phương pháp kế
toán để làm thay đổi lợi huận của doanh nghiệp. Đề tài này không nghiên cứu hành vi
điều chỉnh bằhành động quản lý thực tế của doanh nghiệp (Real earnings
management).
1.5. Phương pháp nghiên cứu
1.5.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp nghiên cứu tài liệu của đề tài này bao gồm: nghiên cứu các bài
báo, sách và các công trình nghiên cứu trước đây có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Tìm
hiểu các thông tin bổ sung trên mạng Internet, các trang web có liên quan đến đề tài.
1.5.2. Phương pháp thu thập số liệu
4
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
Đề tài sử dụng phương pháp định lượng thông qua việc thu thập số liệu bằng
khảo sát bằng bảng hỏi. Bảng hỏi được xây dựng từ các thang đo các biến được lấy từ
các nghiên cứu trước đây (được trình bày cụ thể ở chương 2). Mẫu khảo sát bao gồm
tất cả các sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán đang học năm thứ 3, năm thứ 4
tại Trường Đại học Kinh tế Huế. Số liệu thu thập bằng phương pháp: phát bảng hỏi
trực tiếp cho các bạn sinh viên hiện đang học tại các lớp.
Thiết kế thang đo và bảng hỏi:
Bảng hỏi được xây dựng từ các thang đo các biến được lấy từ các nghiên cứu
trước đây (được trình bày cụ thể ở chương 1). Đối với các câu hỏi đo mức độ đồng ý
của các yếu tố thì tác giả sử dụng hệ thống thang đo LiKert với 7 mức độ (1: Hoàn
toàn không đồng ý, 2: Không đồng ý, 3: Hơi không đồng ý, 4: Trung lập, 5: Hơi đồng
ý, 6: Đồng ý, 7: Hoàn toàn đồng ý). Đối với các câu hỏi xác định đặc điểm khách hàng
thì tác giả sử dụng hệ thống thang đo phân loại: một lựa chọn cho một câu trả lời.
Phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu thuận tiện tức là dựa tn sự thuận lợi hay dựa trên tính dễ tiếp cận
của đối tượng điều tra.
Phương pháp xánh kích thước mẫu
Theo “Phân tích dữ liệu nghiên cứu với SPSS” của Hoàng Trọng – Chu Nguyễn
Mộng Ngọc: số mẫu cần thiết để phân tích nhân tố phải lớn hơn hoặc bằng 5 lần số
biến quan sát trg bảng hỏi để kết quả điều tra là có ý nghĩa. Như vậy kích cỡ mẫu
phải đảm bảo điều kiện như sau:
N ≥ 30 x 5 ≥150
Với số lượng 30 biến quan sát trong bảng hỏi và phải đảm bảo tính phân phối
chuẩn, dựa vào thời gian và nguồn lực tác giả sẽ chọn điều tra 150 mẫu điều tra, tiến
hành khảo sát thông qua bảng hỏi đã được xây dựng sẵn để đo lường các yếu tố tác
động đến thái độ của sinh viên đối với hành vi điều chỉnh lợi nhuận. Tuy nhiên, để
đảm bảo độ chính xác cũng như mức độ thu hồi lại bảng hỏi, tác giả tiến hành điều tra
với số lượng bảng hỏi phát ra là 200 mẫu. Tác giả thu về được 170 bảng hỏi hợp lệ, 30
5
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
bảng hỏi không hợp lệ do có bảng hỏi thiếu phần trả lời đến những biến quan trọng
hoặc trả lời đầy đủ nhưng chỉ chọn một mức độ để trả lời cho tất cả các câu hỏi.
Phương pháp xử lý số liệu
Đề tài sử dụng phần mềm SPSS chạy mô hình hồi quy tuyến tính để kiểm định
giả thuyết nghiên cứu và kết hợp sử dụng phần mềm AMOS để đánh giá độ phù hợp
của mô hình.
1.6. Kết cấu khóa luận
Kết cấu đề tài gồm 3 phần:
Phần I: Đặt vấn đề
Phần II: Nội dung và kết quả nghiên cứu
Gồm 3 chương:
Chương 1: Tổng quan đề tài nghiên cứu
Chương 2: Kết quả nghiên cứu
Chương 3: Thảo luận kết quả nghiên cứu và những đóng góp của đề tài
Phần III: Kết luận và iến nghị
6
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1. Khái quát chung về điều chỉnh lợi nhuận kế toán
1.1.1. Khái niệm điều chỉnh lợi nhuận
Hành vi điều chỉnh lợi nhuận là hành vi của các doanh nghiệp để điều chỉnh lợi
nhuận của năm nay sang năm sau hoặc ngược lại. Trong các nghiên cứu chuyên sâu,
hành vi này có thể thực hiện bằng các hoạt động thực tế (real earnings management)
hoặc bằng các phương pháp kế toán (accrual earnings management). Đề tài này chỉ
nghiên cứu hành vi điều chỉnh lợi nhuận bằng phương pháp kế toán nên tất cả các khái
niệm và thuật ngữ “hành vi điều chỉnh lợi nhuận” sau đây là ám chỉ hành vi thực hiện
thông qua các phương pháp kế toán để làm thay đổi lợi nhuận thực tế của doanh
nghiệp.
Theo Elias (2002), điều chỉnh lợi nhuận là việc nhà quản lý sử dụng đánh giá
chủ quan trong quá trình lập, công bố báo cáo tài chính và thực hiện các nghiệp vụ
kinh tế để thay đổi thông tin nhằm đánh lừa các bên có liên quan, hoặc thay đổi kết
quả các hợp đồng có điều khoản ràng buộc dựa trên số liệu kế toán. Điều chỉnh lợi
nhuận được dịch từ thuật tiếng anh được sử dụng rất phổ biến trong giới nghiên
cứu kế toán là “earnings management”. Ở Việt Nam, khái niệm này được biết đến với
nhiều tên gọi khác nhanhư: “làm đẹp báo cáo tài chính”, “phù phép báo cáo tài
chính”, “thổi pg lợi nhuận”, “quản trị lợi nhuận”, “xào nấu số liệu”. Dù được gọi
dưới nhiều thuật ngữ khác nhau nhưng về bản chất, điều chỉnh lợi nhuận là việc làm
méo mó số liệu lợi nhuận được thực hiện thông qua việc điều chỉnh doanh thu hoặc chi
phí. Theo Brandco Lawfirm - Công ty tư vấn luật hàng đầu trong lĩnh vực đầu tư và tài
chính kế toán, điều chỉnh lợi nhuận là hành động làm thay đổi lợi nhuận kế toán của
nhà quản trị công ty nhằm đạt được lợi nhuận mục tiêu thông qua công cụ kế toán.
Như vậy, người trực tiếp thực hiện các hành động điều chỉnh lợi nhuận chính là nhà
quản lý nhằm mục đích làm sai lệch số liệu lợi nhuận công bố.
Theo Degeorge và cộng sự (1999), mục tiêu chính của các công ty cổ phần là tối
7
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
đa hoá giá trị của cổ đông bằng cách khai thác tài sản được đầu tư bằng vốn cổ phần và
nợ phải trả. Để huy động vốn, các nhà đầu tư cần được khuyến khích thực hiện đầu tư
và điều này chỉ xảy ra nếu nhà đầu tư kỳ vọng tích cực về hiệu quả hoạt động trong
tương lai của công ty. Bởi vậy, vì lợi ích của công ty, các công ty thường điều chỉnh
báo cáo tài chính để khai khống doanh thu và lợi nhuận để làm cho người sử dụng
thông tin tin tưởng là công ty vẫn có tình hình tài chính tốt và quyết định đầu tư vào
công ty (Joosten, 2012). Theo Levitt (1998) lưu ý rằng hậu quả chung của điều chỉnh
lợi nhuận là sự xói mòn niềm tin của các cổ đông vào công ty và làm thiệt hại cho các
cổ đông cũng như nền kinh tế.
1.1.2. Động cơ điều chỉnh lợi nhuận
Lợi nhuận là một trong những chỉ tiêu quan trọng nhất trên báo cáo tài chính, cụ
thể là Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, là nhân tố quyết định giá cổ phiếu, số
thuế TNDN phải nộp hay nhiều vấn đề khác. Đơn cử như về thị trường vốn, khi các
nhà đầu tư và các nhà phân tích tài chính muốn dự báo dòng tiền trong tương lai, họ sử
dụng thông tin về lợi nhuận để định giá cổ phiếu của công ty, từ đó xem xét, đánh giá
tình hình đầu tư vốn. Trong khi đó các ngân hàng dựa vào báo cáo này để quyết định
cho vay hay không. Nhà nước sử dụng báo cáo này để lập kế hoạch dài hạn, có thể liên
quan đến các chính sách triển các loại hình doanh nghiệp, phát triển cơ sở hạ tầng
cho một số doanh nghiệp thuộc lĩnh vực ưu tiên. Các nhân viên tương lai có thể tham
khảo báo cáo này để đưa a quyết định về việc làm.
Theo Ngô Thị Khánh Linh, Nguyễn Thị Mai Lê (2018), nhà quản lý có động cơ
điều chỉnh lợi nhuận khi lợi nhuận thực (lợi nhuận không điều chỉnh) khác với mục
tiêu của nhà quản lý. Lợi nhuận thực có thể quá cao hoặc quá thấp, còn mục tiêu của
nhà quản lý thì được xác định trên cơ sở kỳ vọng của các cổ đông hoặc các bên liên
quan.
Về động cơ cá nhân, nhà quản lý mới được bổ nhiệm có thể điều chỉnh lợi
nhuận giảm trong năm thay đổi nhân sự và điều chỉnh lợi nhuận tăng lên trong năm
tiếp theo để thể hiện rằng trong năm mình lên điều hành công ty có mức lợi nhuận tốt
và từ đó có thể bảo vệ được vị trí việc làm của mình. Cũng có thể nhà quản lý muốn
8
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
thăng tiến hoặc tăng lương thưởng từ cổ đông nhờ kết quả kinh doanh tốt. Về chi phí
chính trị, các công ty có thể điều chỉnh số liệu lợi nhuận được báo cáo nhằm tránh sự can
thiệp của chính phủ hoặc hưởng ưu đãi thuế, bởi số liệu kế toán là cơ sở để tính thuế.
Tại Việt Nam, Nguyễn Thị Minh Trang (2012) vận dụng mô hình điều chỉnh lợi
nhuận của DeAngelo (1986) và Friedlan (1994) thu thập số liệu từ báo cáo tài chính
của 20 doanh nghiệp. Các doanh nghiệp được lựa chọn ngẫu nhiên tương ứng 4 loại
hình doanh nghiệp khác nhau (DNNN, DNTN, CTCP, CTTNHH) để nhận dạng việc
điều chỉnh lợi nhuận của nhà quản trị, qua đó cho thấy, động cơ điều chỉnh lợi nhuận
của từng loại doanh nghiệp là khác nhau. Thông thường, đối với CTCP, động cơ điều
chỉnh lợi nhuận nhằm tiết kiệm chi phí thuế TNDN không phải lúc nào cũng được ưu
tiên lựa chọn, mà có thể động cơ điều chỉnh tăng lợi nhuận nhằm thu hút vốn đầu tư từ
bên ngoài. Các loại hình doanh nghiệp còn lại vì không bán chứng khoán trên thị
trường nên ít quan tâm đến việc điều chỉnh tăng lợi nhuận để thu hút vốn đầu tư từ bên
ngoài và thường sẽ ưu tiên lựa chọn điều chỉnh giảm lợi nhuận nhằm tiết kiệm chí phí
thuế TNDN.
1.1.3. Vấn đề đạo đức của hành vi điều chỉnh lợi nhuận kế toán
Mặc dù hành động điều chỉnh lợi nhuận là hoàn toàn không mới trong ngành kế
toán, nhưng các chiến lượthực hiện những hành động này là những bí mật của các
giám đốc điều hành ca công ty. Có một ranh giới nhỏ giữa điều chỉnh lợi nhuận và
gian lận mà các nhà quản lý không muốn thảo luận về mối liên kết này (Brown, 1999).
Tuy nhiên, bất kkhoản lợi nhuận nào được điều chỉnh là không thể chấp nhận, bất kể
về vật chất (Grant, 2000). Việc che dấu đi những khoản lợi nhuận thì trên thực tế nhà
đầu tư phải biết, để tránh dẫn tới những quyết định sai lầm.
Mặt khác nhiều học giả không đồng ý với những lập luận trên. Due (1988) lập
luận rằng các cổ đông hiện tại có thái độ tích cực về hành vi điều chỉnh lợi nhuận để
tối đa hóa giá trị cổ phiếu bằng chi phí của nó trong tương lai, do đó họ khuyến khích
hành động điều chỉnh lợi nhuận. Kaplan (2001) đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm
sử dụng các tình huống liên quan đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận, phân biệt giữa các
hành động điều chỉnh có lợi cho công ty và những hành động có lợi cho cá nhân người
9
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Khóa luận tốt nghiệp
GVHD: T.S Hồ Thị Thúy Nga
quản lý. Kết quả cho thấy các cổ đông đánh giá hành vi điều chỉnh lợi nhuận đạo đức
hơn khi họ được hưởng lợi ích từ công ty. Tuy nhiên với những người không phải là
cổ đông, họ đánh giá hành vi này là phi đạo đức hơn. Dobson (1999) lưu ý rằng gia
tăng các hành vi về đạo đức kinh doanh có thể dẫn đến việc xem xét lại mục tiêu cuối
cùng mà công ty muốn đạt được: “Tối đa hóa tài sản của cổ đông”. Bởi mục tiêu đạt
được cái này hay cái kia là một biện minh về đạo đức cho các hành vi trong kinh
doanh. Parget (2000) lại cho rằng điều chỉnh lợi nhuận không hẳn là tiêu cực, đó là
điều cần thiết và hợp lí thể hiện sự linh hoạt trong các tùy chọn báo cáo tài chính. Bởi
nếu người quản lý có trách nhiệm tối đa hóa giá trị của cổ đông thì người quản lý phải
chọn trong số tất cả các lựa chọn pháp lý giúp đạt được mục tiêu của doanh nghiệp.
Nghiên cứu cũng phân biệt “tốt” và “xấu” của điều chỉnh lợi nhuận. Điều chỉnh lợi
nhuận “tốt” xảy ra khi người quản lý tạo ra hiệu suất tài chính ổn định bằng các quyết
định kinh doanh tự nguyện có thể chấp nhận được, và vì nó không được xem là hành
vi tiêu cực hay gian lận nên không bị cấm. Điều chỉnh lợi nhuận “xấu” xảy ra khi
người quản lý tạo ra các khoản mục kế toán nhân tạo hoặc ước tính kéo dài vượt quá
giới hạn hợp lý.
Tóm lại, có những trường hợp hành vi điều chỉnh lợi nhuận là hợp pháp và
ngược lại. Tuy nhiên, trườnhợnào đi chăng nữa thì hành vi điều chỉnh lợi nhuận xét
cho cùng là hành vi phi đạo đức – không trung thực, bởi nó làm thay đổi đi thông tin
tài chính thực tế của công ty, dẫn tới người sử dụng thông tin dễ có những quyết định
sai lầm.
1.2. Tổng quan các nghiên cứu trước đây liên quan đến đề tài
1.2.1. Tổng quan các nghiên cứu trên thế giới trước đây liên quan đến đề tài
Trên thế giới có nhiều nghiên cứu về thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi
nhuận với đối tượng khảo sát là sinh viên đại học, học viên cao học hoặc kế toán viên
chuyên nghiệp.
Shafer và Wang (2010) đã nghiên cứu thái độ đối với hành vi điều chỉnh lợi
nhuận của nhân viên kế toán làm việc ở 10 công ty địa phương tại Trung Quốc và 5
công ty đa quốc gia. Nghiên cứu chỉ ra rằng người Hoa Kỳ có xu hướng xem các thao
10
SVTH: LÊ THỊ MỸ LINH
Tải về để xem bản đầy đủ
66 trang
04/04/2022
10120
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Khóa luận Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ của sinh viên ngành kế toán, kiểm toán đến hành vi điều chỉnh lợi nhuận", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- khoa_luan_nghien_cuu_cac_yeu_to_anh_huong_den_thai_do_cua_si.pdf
