Giáo trình mô đun Lắp máy, chạy rà và thử công suất

CỤC HÀNG HẢI VIỆT NAM

TRƯỜNG CAO ĐẲNG HÀNG HẢI I

GIÁO TRÌNH

MÔ ĐUN: LẮP MÁY, CHẠY RÀ VÀ

THỬ CÔNG SUẤT

NGHỀ: CÔNG NGHỆ Ô TÔ

TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG

(Ban hành kèm theo Quyết định số /QĐ-CĐHH I, ngày tháng năm 2017 của

Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Hàng hải I)

Hải Phòng, năm 2019

1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được

phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham

khảo.

Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh

doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

2

LỜI GIỚI THIỆU

Ở Việt Nam hiện nay các phương tiện giao thông ngày một tăng đáng kể về

số lượng và chủng loại do được nhập khẩu và sản xuất lắp ráp trong nước. Để

đáp ứng được nhu cầu mới về bảo dưỡng và sửa chữa ô tô nói chung, động cơ ô

tô nói riêng thì những năm qua, công tác dạy nghề đã có những bước tiến vượt

bậc cả về số lượng và chất lượng, nhằm thực hiện nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân

lực kỹ thuật trực tiếp đáp ứng nhu cầu xã hội.

Nhằm phục vụ tốt nhất có thể cho học viên học nghề và thợ sửa chữa ô tô

những kiến thức cơ bản cả về lý thuyết và thực hành, chúng tôi biên soạn giáo

trình lắp máy, chạy rà và thử công suất.

Kiến thức trong giáo trình được biên soạn theo chương trình khung hệ cao

đẳng nghề công nghệ ô tô. Do đó người đọc có thể hiểu một cách dễ dàng.

Mặc dù đã rất cố gắng nhưng chắc chắn còn chưa đầy đủ, có những sai sót,

chưa đáp ứng được nhu cầu đòi hỏi cao hơn của độc giả, do vậy tác giả rất mong

nhận được ý kiến đóng góp của người đọc để lần xuất bản sau giáo trình được

hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

Hải Phòng, ngày ...... tháng ..... năm 2019

Tác giả biên soạn

Trần Quốc Việt

3

MỤC LỤC

STT

NỘI DUNG

TRANG

1

2

3

4

5

Lời giới thiệu

Mục lục

3

4

Danh mục ký hiệu, từ viết tắt, thuật ngữ chuyên ngành

Danh mục hình vẽ, bảng biểu

Nội dung

5

6

7

8

Bài 1: Lắp ráp động cơ

1. Công tác chuẩn bị

8

2. Lắp ráp động cơ

9

3. Kiểm tra, điều chỉnh sau khi lắp

Bài 2: Lắp đặt động cơ và các thiết bị phục vụ động cơ vào ô tô

1. Lắp đặt động cơ vào xe

22

23

25

28

31

32

34

36

2. Lắp ráp động cơ với hộp số

3. Lắp đặt hệ thống nhiên liệu

4. Lắp đặt hệ thống làm mát

Bài 3: Chạy rà và chạy thử động cơ

1. Mục đích của việc chạy rà

2. Chế độ chạy rà

3. Chạy thử và kiểm tra công suất động cơ

4. Thời kỳ sau chạy rà

6

Tài liệu tham khảo

4

DANH MỤC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TĂT, THUẬT NGỮ

CHUYÊN NGÀNH

Ký hiệu, từ viết tắt, thuật ngữ chuyên Gỉải thích

ngành

MĐ

MH

DES

ĐC

Mô đun

Môn học

DIESEL

Động cơ

ĐCT

ĐCD

Điểm chết trên

Điểm chết dưới

5

DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU

STT

1

TÊN HÌNH VẼ

Hình 1.1. Giá lắp động cơ có khối lượng nặng

Hình 1.2. Giá lắp động cơ nhẹ

TRANG

11

2

11

3

Hình 1.3. Vam ép xy lanh ướt

12

4

Hình 1.4. Đồ gá kiểm tra độ dôi của lót xy lanh ướt

Hình 1.5. Căn lót xy lanh

12

5

13

6

Hình 1.6. Dụng cụ tháo lắp nút dầu trên trục khuỷu

Hình 1.7. Chụp lắp xéc măng

14

7

16

8

Hình 1.8. Đồ gá kiểm tra độ thẳng nhóm piston- thanh truyền

Hình 1.9. Vòng kẹp lắp piston-séc măng vào xy lanh

Hình 1.10. Thứ tự siết nắp xy lanh

16

9

18

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Hình 1.11. Lắp dây đai

20

Hình 1.12. Dấu lắp bơm cao áp

21

Hình 2.1. Sơ đồ hệ thống nhiên liệu chạy dầu

Hình 2.2. Sơ đồ hệ thống nhiên liệu chạy xăng

Hình vẽ 2.3. Sơ đồ hệ thống làm mát

24

25

26

Hình 3.1. Thiết bị phanh chạy rà động cơ ô tô

Bảng 3.1. Kết quả đo độ mấp mô bề mặt

Bảng 3.2. Chế độ chạy rà thông thường cho động cơ

31

29

32

6

CHƯƠNG TRÌNH MÔ ĐUN

Tên mô đun: LẮP MÁY, CHẠY RÀ VÀ THỬ CÔNG SUẤT

Mã mô đun: MĐ 6510216.33

Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của mô đun:

- Vị trí: Mô đun này được học sau khi đã học xong các mô đun chuyên môn

nghề.

- Tính chất: Là mô đun học thuộc nhóm các môn học, mô đun nghề. Trang

bị cho người học kiến thức, kỹ năng lắp ráp tổng thành động cơ và chạy rà, chạy

thử động cơ.

- Ý nghĩa và vai trò của mô đun: Là mô đun có vai trò tổng hợp, kết quả

quá trình học và luyện tập của nhiều mô đun chuyên môn nghề trước đó như bảo

dưỡng và sửa chữa động cơ, bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống nhiên liệu, bảo

dưỡng và sửa chữa hệ thống bôi trơn, bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống làm

mát...đồng thời trang bị thêm một số kiến thức, kỹ năng mới. Tạo cho người học

có tầm nhìn rộng lớn hơn về hệ động lực của ô tô.

Mục tiêu mô đun:

Về Kiến thức:

+ Trình bày được công tác chuẩn bị trước khi lắp ráp, chạy rà, chạy thử và

kiểm tra công suất của động cơ

+ Trình bày được quy trình lắp ráp động cơ

+ Trình bày được các bước thử nghiệm thu động cơ và hệ thống sau khi sửa

chữa;

Về kỹ năng:

+ Thực hiện được việc lắp ráp động cơ theo đúng quy trình, đảm bảo yêu

cầu kỹ thuật

+ Thực hiện được việc lắp ráp các hệ thống phục vụ động cơ với động cơ.

+ Thực hiện được chạy rà, chạy thử và kiểm tra công suất của động cơ

Về năng lực tự chủ và trách nhiệm:

Rèn luyện tính cẩn thận, chính xác trong đánh giá chất lượng máy móc thiết

bị. Đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ môi trường.

Nội dung mô đun:

7

BÀI 1: LẮP RÁP ĐỘNG CƠ

Mã bài: MĐ 6510216.33.01

Giới thiệu:

Sau khi bảo dưỡng và sửa chữa các bộ phận của động cơ, điều cần thiết

phải lắp lại được hoàn chỉnh động cơ một cách chính xác nhất, đảm bảo yêu cầu

kỹ thuật, tiến độ và an toàn, chuẩn bị tốt cho các công việc tiếp theo là lắp ráp hệ

thống phục vụ và chạy thử động cơ.

Mục tiêu:

- Trình bày được công tác chuẩn bị, quy trình lắp ráp và phương pháp kiểm

tra điều chỉnh động cơ sau lắp ráp.

- Lắp ráp và kiểm tra điều chỉnh được động cơ sau lắp ráp.

- Rèn luyện ý thức lao động và học tập nghiêm túc, đảm bảo an toàn lao

động.

Nội dung chính:

1. Công tác chuẩn bị

Các công việc chuẩn bị lắp phụ thuộc vào phương pháp sửa chữa riêng xe

hay đổi lẫn, cách tổ chức sản xuất theo vị trí cố định hay theo dây chuyền…

Những nội dung chính của công việc chuẩn bị gồm:

- Sắp bộ chi tiết.

- Kiểm tra điều chỉnh khối lượng và cân bằng tĩnh, động các chi tiết.

- Lắp trước một số nhóm chi tiết có yêu cầu lắp riêng.

1.1. Sắp bộ chi tiết

- Thống kê và giao nhận đầy đủ các chi tiết sẽ được đưa vào lắp cho một

động cơ. Chú ý rằng, nếu không có điều gì đặc biệt thì các chi tiết chính của

động cơ nào lắp lại cho động cơ đó (ví dụ: thân máy, trục khuỷu, bánh đà, trục

cam, thanh truyền...) do đó trong khi tháo rửa và kiểm tra chúng thường được

đánh dấu bằng sơn để khỏi lẫn với chi tiết cùng loại của động cơ khác.

- Chọn lắp những chi tiết được phép dùng lại mà không qua sửa chữa (khi

áp dụng cách sửa chữa đổi lẫn chi tiết), ví dụ: chọn các con đội xu páp với lỗ

dẫn hướng con đội, bu lông bánh đà với lỗ bu lông trên bánh đà đảm bảo khe hở

lắp ghép giữa chúng. Chọn chiều dày đệm nắp máy mới theo độ nhô của piston

trong xy lanh để có tỷ số nén theo thiết kế.

- Chế tạo các gioăng đệm, thông thường bằng bìa cáctông hoặc amiăng.

8

- Nhận các phụ kiện trong hệ thống nhiên liệu, bôi trơn, làm mát, khởi

động...đã được sửa chữa hoàn chỉnh tại các bộ phận sửa chữa riêng.

- Sắp xếp toàn bộ các chi tiết trên một khay hoặc bàn lắp để bàn giao cho

thợ lắp máy.

1.2. Kiểm tra điều chỉnh khối lượng và cân bằng tĩnh, động các chi tiết

Các chi tiết chuyển động quay như bánh đà, trục khuỷu trong quá trình sửa

chữa phải mài cổ trục nên cần được kiểm tra cân bằng tĩnh và cân bằng động

trong trạng thái lắp ghép chúng. Độ không cân bằng động cho phép tuỳ thuộc

vào kết cấu và kích thước của trục đã được nhà chế tạo quy định cụ thể. Đối với

động cơ nhiều xy lanh, nhóm các chi tiết piston - sécmăng - thanh truyền cần

phải được cân bằng khối lượng. Khi có sự chênh lệch vượt quá giới hạn cho

phép có thể lấy bớt kim loại bằng cách khoan hay phay ở những vùng không

quan trọng (như phần chân piston...)

1.3. Lắp trước một số nhóm chi tiết có yêu cầu lắp riêng

Một số chi tiết đòi hỏi có xử lý đặc biệt trước khi lắp như gia nhiệt, làm

lạnh, dùng máy ép... được lắp trước tại khâu chuẩn bị. Công việc này thường là:

lắp chốt piston - thanh truyền, lắp xu páp vào nắp máy, ép bánh răng trục khuỷu,

lắp bộ ly hợp.

Cần lưu ý trong khi gia công cơ các chi tiết này được lấy kích thước theo

từng xy lanh hoặc cổ trục hay được rà thành bộ nên phải chọn lắp đúng theo dấu.

1.4. Chuẩn bị dụng cụ và khu vực làm việc

Chuẩn bị dụng cụ và khu vực làm việc là một trong những nhiệm vụ quan

trọng trong công việc trước khi lắp ráp động cơ. Việc chuẩn bị tốt giúp rút ngắn

thời gian thi công, bảo đảm vệ sinh môi trường và an toàn lao động.

Khu vực làm việc cần được thông thoáng, có lưu thông gió, đủ ánh sáng và

diện tích làm việc. Có thiết bị phòng cháy chữa cháy, các thùng đựng chất thải

được phân loại.

Các dụng cụ, thiết bị phục vụ cho lắp ráp, kiểm tra sau lắp cần thiết phải

đầy đủ, đúng chủng loại. Phải kiểm tra các thiết bị và dụng cụ có yêu cầu

nghiêm ngặt về an toàn trước khi đưa và sử dụng.

2. Lắp ráp động cơ

Việc lắp ráp động cơ phải tuân theo hướng dẫn của nhà chế tạo, tùy theo

từng loại động cơ mà có các bước làm khác nhau. Tuy nhiên cũng có những

bước chung cơ bản giống nhau như sau:

- Lắp đặt thân động cơ trên giá đỡ

9

- Lắp xy lanh

- Lắp trục khủy

- Lắp trục cam phân phối khí

- Lắp piston với tay biên, lắp xéc măng vào piston

- Lắp nhóm piston tay biên vào trong xy lanh liên kết với trục khuỷu.

- Lắp các xu páp, vòi phun vào nắp xy lanh.

- Lắp nắp xy lanh.

- Lắp bánh đà.

- Lắp các bánh răng, pu ly dẫn động đầu trục khuỷu, trục cam phân phối

khí, trục cam nhiên liệu, bơm nước, bơm dầu.

- Lắp đũa đẩy, giàn cò.

- Lắp đáy máy (hộp các te).

- Lắp ống hút, ống xả.

- Lắp cụm bơm cao áp.

Dưới đây là các phương pháp lắp ráp tiêu biểu theo các bước lắp ráp cơ bản

nêu trên.

2.1. Lắp thân động cơ

Do yêu cầu phải xoay trở được động cơ ở các tư thế bất kỳ (lật nghiêng trái,

nghiêng phải, lật ngửa...) tạo thuận tiện cho việc lắp, các giá lắp đều được thiết

kế theo nguyên tắc động. Với các động cơ có khối lượng lớn (động cơ diesel lắp

trên xe tải), giá lắp động cơ có kết cấu rất đơn giản song rất hiệu quả như Hình

1.1 giá lắp gồm hai khung ghép từ hai nửa vành tròn 2 và 4, được liên kết bằng

các thanh giằng ngang 10 tạo thành một cặp bánh xe vững chắc. Khung này

được lăn trên các con lăn 9 gắn trên đế khung 1 và được hãm lại tại một số vị trí

bằng chốt hãm 7. Động cơ được đặt trên đòn ngang 10, kẹp chặt động cơ bằng

cơ cấu kẹp 5. Do khung có thể lăn tròn, vì vậy tạo được các vị trí bất kỳ của

động cơ thuận tiện cho quá trình lắp.

Đối với động cơ ô tô du lịch, giá lắp gồm 1 hộp số kiểu trục vít 2, gắn trên

trụ đứng của bàn lắp như Hình 1.2 trục ra của bánh vít được ghép chặt mặt bích

4 có khoan các lỗ với hộp che bánh đà động cơ (mặt lắp ghép với hộp số ô tô).

Khi quay trục vít bằng tay quay 3, sẽ xoay được động cơ tại mọi vị trí mà không

cần phải có vít định vị do tính tự hãm của cặp bánh vít trục vít. Vì động cơ lắp

trên giá theo kiểu công sôn nên phải lắp đầy đủ các ốc bắt với mặt bích của giá

và cần thận trọng khi dùng lựclớn.

10

Hình 1.1. Giá lắp động cơ có khối lượng nặng

1-Đế khung; 2-nửa khung dưới; 3-bu lông kẹp; 4-nửa khung trên; 5-giá di động

kẹp động cơ; 6-vít kẹp; 7-chốt hãm trục con lăn; 9-con lăn tì; 10-thanh ngang.

Hình 1.2. Giá lắp động cơ nhẹ

1-bánh xe; 2-hộp trục vít; 3-tay quay; 4-bích lắp động cơ; 5-tay hãm động cơ

2.2. Lắp xy lanh

Trong trường hợp lắp mới hoàn toàn thì xy lanh có thể lắp vào lỗ bất kỳ,

nếu không thì tốt nhất xy lanh nào lắp với lỗ đó dựa vào dấu lắp ghép đã có khi

tháo ra. Thân động cơ được xoay đặt đứng trên giá đỡ, vệ sinh sạch khu vực lỗ

lắp xy lanh, đặc biệt là gờ định vị và rãnh lắp gioăng kín nước. Sau đó thực hiện

lắp xy lanh vào lỗ trên thân máy theo các bước sau:

11

- Vệ sinh sạch mặt ngoài xy lanh, đặc biệt là gờ vai, gờ định vị và rãnh lắp

gioăng kín nước.

- Lắp các gioăng kín nước vào rãnh. Kiểm tra, chỉnh cho các gioăng nằm

hẳn trong rãnh, không bị xoắn.

- Với các xy lanh cỡ nhỏ có thể dùng tay đặt xy lanh vào lỗ trên thân máy,

xoay nhẹ xy lanh để lắp cho đúng chiều, đúng dấu lắp ghép, rồi ấn đều xuống-,

nếu không xuống hết có thể kê gỗ lên trên rồi dùng búa gõ xuống.

- Với những xy lanh cỡ lớn, thay bằng dùng búa gõ người ta dùng dụng cụ

chuyên dụng là vam ép xy lanh để ép xuống như Hình 1.3

Hình 1.3. Vam ép xy lanh ướt

1-Bích ép; 2-tay đòn ép; 3-đầu lắp bích ép; 4-vít bắt đồ gá ép lên thân

Bích ép 1 của vam được chế tạo với nhiều kích thước khác nhau để thay

đổi phù hợp với xy lanh các động cơ. Trước khi ép lót cần kiểm tra độ dôi của

gioăng nước so với rãnh lắp gioăng (khoảng 0,5mm là vừa đủ) đồng thời bôi

một lớp mỡ lên bề mặt gioăng cho an toàn và dễ ép.

Sau khi ép xong các lót xy lanh, cần kiểm tra độ dôi và độ song song của

mặt đầu lót xy lanh với mặt phẳng thân máy. Đồ gá kiểm tra được giới thiệu trên

Hình 1.4

12

Hình 1.4. Đồ gá kiểm tra độ dôi của lót xy lanh ướt

Đồ gá gồm một mặt bích phẳng có bậc định vị vào lỗ xy lanh, dưới đáy mặt

bích có tiện rãnh sâu 2mm để không chạm vào phần nhô lên của vai lót. Phía

trên lỗ rãnh lắp hai đồng hồ so có chân tỳ vào vai lót để đo độ dôi, chênh lệch trị

số của hai đồng hồ cho ta độ không song song của mặt đầu lót xy lanh so với

thân.

Khi độ dôi không đảm bảo, cần phải điều chỉnh bằng cách thêm bớt căn

dưới vai lót. Hình 1.5 giới thiệu đệm điều chỉnh độ dôi vai lót xy lanh.

Hình 1.5. Căn lót xy lanh

2.3. Lắp trục khuỷu

Trước khi lắp ráp, trục khuỷu, bệ đỡ trục trên thân động cơ được vệ sinh

sạch. Thân động cơ được lật ngược trên giá đỡ (ổ đỡ treo).

Thông thường với trục cỡ nhỏ, vành hoặc phớt kín dầu đầu trục, bánh đà,

các bánh răng hoặc pu ly được lắp ngay với trục khuỷu trước khi lắp vào động

cơ. Sau đó thực hiện theo các bước sau:

- Đặt các nửa bạc trên vào các ổ đỡ, đúng ổ, đúng chiều. Yêu cầu lưng bạc

phải tiếp xúc hoàn toàn với mặt ổ đỡ, có thể dùng tay ấn, ép hoặc dùng búa cao

su đóng ép. Sau khi lắp song bạc, đổ lên mặt bạc một ít dầu bôi trơn.

- Dùng tay hoặc thiết bị nâng để đặt cụm trục lên bệ trục của động cơ. Yêu

cầu trong quá trình nâng, di chuyển trục không làm trục bị cong võng va đập.

- Kiểm tra độ tiếp xúc của cổ trục với mặt bạc bằng thước lá, nếu cổ nào đó

tiếp xúc không tốt, có khe hở quá giá trị cho phép thì kiểm tra lần lượt lại chiều

dầy bạc, độ cong võng của trục, mức độ biến dạng ổ đỡ.

- Kiểm tra khe hở dầu của các cổ trục. Khe hở dầu phải nằm trong giá trị

cho phép. Nếu khe hở lớn phải thay bạc mới dầy hơn, nếu khe hở nhỏ bạc phải

được cạo.

- Lắp nửa bạc dưới với ổ đỡ, đúng ổ, đúng chiều, tiếp xúc tốt.

- Đặt ổ đỡ dưới và bạc của nó lên các cổ trục tương ứng, đúng chiều lắp

ghép.

13

- Xiết chặt nắp ổ từng cổ lần lượt từ giữ ra đúng lực hoặc đúng dấu lắp

ghép.

- Đẩy trục dịch dọc hết về một phía để lắp căn dọc trục.

- Kiểm tra sự chuyển động của trục bằng cách quay thử trục vài vòng. Yêu

cầu trục phải quay tròn đều, không có vị trí nào bị kẹt. Nếu cổ nào bị nặng, kẹt

phải kiểm tra lại lực xiết nắp ở đỡ hoặc tháo bạc rà lại.

- Kiểm tra khe hở dọc trục bằng căn lá hay đồng hồ so. Dùng tay đòn bẩy

trục dịch dọc để kiểm tra khe hở. Nếu khe hở không đạt phải xử lý căn rơ dọc

(mài bớt căn, thay căn mỏng hơn nếu khe hở quá bé hoặc ghép thêm căn nếu khe

hở quá lớn).

Nút dầu trên trục khuỷu là một chi tiết khó tháo lắp do có mô men siết lớn

và không dùng clê vặn được, ngoài ra vị trí các nút cũng không thuận lợi để thao

tác. Đồ gá tháo lắp nút dầu trình bày trên Hình 1.6 đã giải quyết được khó khăn

trên.

Hình 1.6. Dụng cụ tháo lắp nút dầu trên trục khuỷu

1-vít tháo; 2-tay văn ốc tháo; 3-tấm hãm ốc tháo; 4-ốc tháo; 5-giá tháo;

6,7-hai nữa ổ kẹp

Đồ gá có ổ 7 kẹp chặt vào cổ trục nơi có nút dầu cần tháo lắp. Giá tháo 5

được hàn chặt với ổ 7, trên giá lắp vít tháo 1 cùng với ốc tháo 4 có tay quay 2,

tấm chặn 3 giữ cho ốc tháo chỉ xoay chứ không tuột ra khỏi giá. Khi tháo đặt

đầu vặn 1 vào rãnh xẻ trên nút dầu và quay tay quay 2 cho đầu 1 tiến vào ép chặt

với nút dầu, dùng cờ lê vặn vít tháo 1 theo chiều ra hoặc vào, vít tháo sẽ xoay

nút dầu ra theo

14

2.3. Lắp trục cam phân phối khí

Trong trường hợp trục cam phân phối khí bố trí trong thân động cơ thì sẽ

được lắp đặt nhu sau:

- Vệ sinh sạch trục cam và ổ đỡ trục cam trong thân động cơ.

- Đóng ép các vòng bạc vào ổ đỡ.

- Luồn trục cam vào trong các ổ đỡ.

- Sau khi lắp song, xoay nhẹ và đẩy đi đẩy lại trục để kiểm tra trục có bị kẹt

hay không.

2.4. Lắp piston với tay biên, lắp xéc măng vào piston

Đối với chốt lắp lỏng (chốt bơi) việc lắp piston với tay biên khá đơn giản.

Đặt đầu nhỏ biên vào lòng piston, luồn chốt qua piston và đầu nhỏ, lắp phanh

hãm hai đầu chốt.

Đối với chốt lắp chặt việc lắp piston với tay biên phức tạp hơn. Thường

dùng các cách sau:

- Lắp nóng. Piston được đun trong dầu nhớt (hoặc máy sấy) đến khi lỗ chốt

nóng giãn nở, kiểm tra đường kính lỗ lớn hơn đường kính chốt thì piston được

đưa ra lắp với tay biên.

- Lắp lạnh. Chốt piston được ngâm trong đá lạnh một thời gian để đường

kính co lại, kiểm tra đường kính chốt nhỏ hơn đường kính lỗ chốt thì chốt piston

được đưa ra lắp.

- Dùng dụng cụ ép chốt. Piston được được đặt trên bàn kẹp, một đầu chốt

được đặt vào lỗ bệ chốt trên piston, dùng kích tỳ vào bàn ép đẩy vào đầu chốt

cho đi vào trong lỗ.

Sau khi lắp piston với tay biên, tiến hành lắp các xéc măng khí và dầu vào

các rãnh trên piston. Việc lắp xéc măng bằng tay hay dụng cụ hỗ trợ tương tự

nhu khi tháo. Lưu ý các xéc măng phải lắp đúng theo thứ tự trên dưới, chiều gạt

dầu của xéc măng (lắp theo dấu).

Có thể chế tạo dụng cụ lắp xéc măng như Hình 1.7 cho phép lắp nhanh và

an toàn.

15

Hình 1.7. Chụp lắp xéc măng

1-piston; 2-chụp lắp xéc măng.

Chụp có dạng như một chiếc cốc, phần đầu chụp được làm côn để lồng séc

măng một cách dễ dàng, phần dưới chụp được tiện vừa khít với đường kính đầu

piston. Khi lắp, đặt chụp lên piston, lồng các séc măng theo thứ tự và rút chụp từ

từ lên cao để đẩy các séc măng tụt vào rãnh của nó.

Sau khi lắp nhóm piston- thanh truyền, cần kiểm tra độ vuông góc của

piston với đường tâm lỗ đầu to thanh truyền vì nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến độ

thẳng của piston trong xy lanh, nếu độ không vuông góc vượt quá giới hạn phải

thực hiện việc nắn lại để tránh làm nghiêng piston trong lỗ xy lanh gây ma sát và

mài mòn lớn. Đồ gá kiểm tra giới thiệu trên Hình 1.8 Đầu to thanh truyền được

lồng vào chốt kẹp định vị 4 của dụng cụ.

Hình 1.8. Đồ gá kiểm tra độ thẳng nhóm piston- thanh truyền

1-đồng hồ so; 2-khối V di động; 3-khối V cố định;

4-chốt đinh vị và kẹp chặt đầu to thanh truyền

16

Thân piston tỳ vào khối V cố định 3, khối V di động 2 có gắn đồng hồ so sẽ

chỉ độ không vuông góc của thân piston với lỗ đầu to thanh truyền.

Nhiều trường hợp không có đồ gá có thể kiểm tra trực tiếp bằng cách lắp

piston thanh truyền (không có séc măng) vào xy lanh và trục khuỷu. Xiết chặt

nắp ổ thanh truyền với mô men qui định, sau đó dùng căn lá kiểm tra khe hở hai

bên của piston với xy lanh theo phương dọc trục khuỷu. Yêu cầu khe hở hai phía

của piston và xy lanh chênh lệch nhau không quá 20%.

2.5. Lắp nhóm piston tay biên vào trong xy lanh liên kết với trục khuỷu

Thân động cơ được xoay trên bàn kẹp sao cho thuận tiện đưa piston vào xy

lanh từ dưới lên hoặc từ trên xuống tùy loại động cơ. Trước khi lắp cần chọn

lựa, kiểm tra nhóm piston nào thì lắp vào xy lanh đó, lắp đúng chiều ngang trái

phải. Dưới đây trình bày các bước làm thông thường lắp piston vào xy lanh bằng

dụng cụ vòng kẹp như Hình 1.9

- Trong trường hợp lắp từ trên xuống. Lắp bạc vào nửa trên đầu to biên.

- Đưa tay biên và nửa dưới của piston vào trong xy lanh.

- Xoay miệng 2 séc măng kề nhau lệch một góc từ 120⁰÷ 180⁰và không

được để miệng nằm trên phía bệ chốt nhằm tránh lọt khí.

- Lồng vòng kẹp quanh tròn toàn bộ các séc măng một cách cân đối. Dùng

tay bóp chặt kẹp đồng thời dùng búa cao su gõ quanh chu vi, để cho séc măng

khít miệng.

- Dùng chày gỗ đóng lên đỉnh piston làm cho piston từ từ vào xy lanh, mặt

bạc đầu to tỳ lên cổ biên.

- Lắp bạc vào nửa dưới, lắp nửa dưới với nửa trên đầu to biên, xiết bu lông

biên đúng lực.

- Via máy quay vài vòng để kiểm tra piston chuyển động trong xy lanh có

bị kẹt không, khe hở bạc đầu to có bị nhỏ không.

- Kiểm tra khe hở dọc trục của tay biên có nhỏ và bị kẹt không.

17

Hình 1.9. Vòng kẹp lắp piston-xéc măng vào xy lanh

1-xy lanh; 2-vòng kẹp xéc măng; 3-piston

2.6. Lắp các xu páp, vòi phun vào nắp xy lanh

- Lắp xu páp. Nắp xy lanh được vệ sinh sạch ống dẫn hướng và hốc xu páp,

đặt nắp xy lanh nằm ngang hoặc lật ngửa (mặt buồng đốt hướng lên trên). Xu

páp được làm sạch và bôi một lớp dầu nhớt sạch lên cán. Luồn cán xu páp qua

ống dẫn hướng (lưu ý xu páp nào thì lắp theo đúng ống dẫn hướng đó, theo dấu

ký hiệu khi tháo). Đặt một tấm gỗ phẳng trên bàn thao tác, lật lại nắp xy lanh

cho mặt nấm xu páp tỳ vào tấm gỗ kê. Lắp các lò so vào cán xu páp. Dùng dụng

cụ ép lò so đi xuống để lắp bộ móng hãm. Bỏ tấm gỗ kê, dùng búa gõ nhẹ vài

lần lên đầu cán xu páp.

- Lắp vòi phun. Vệ sinh sạch hốc lắp vòi phun trên nắp xy lanh, đặt vành

làm kín vào gờ lắp ráp trong hốc, đặt vòi phun vào hốc, xiết chặt bu lông liên kết

giữa vòi phun và nắp xy lanh.

2.7. Lắp nắp xy lanh

Trước khi lắp nắp xy lanh, cần quan sát kỹ xem có dị vật hay chất bẩn trên

nắp, thân và trên lỗ xy lanh hay không, đặt đệm nắp đúng chiều sau đó đặt nắp

xy lanh lên trên và lần lược xiết ốc nắp máy theo trình tự từ hướng dẫn của nhà

chế tạo hoặc từ giữa ra hai bên như Hình 1.10

18

Hình 1.10. Thứ tự xiết nắp xy lanh

Trình tự này do các nhà chế tạo quy định cụ thể cho các động cơ khác

nhau. Nên chia mô men xiết ra làm một số khoảng rồi lần lượt xiết theo thứ tự

cho đến khi chặt hẳn. Đối với nắp máy dùng hai loại gu jông có đường kính

khác nhau bao giờ cũng xiết loại ốc lớn trước rồi mới đến xiết loại ốc nhỏ.

2.8. Lắp bánh đà

Bánh đà có thể đã được lắp ráp vào trục khuỷu và cùng lắp ráp vào động cơ

cùng lúc, nhưng nếu bánh đà quá lớn thì thường được lắp sau khi lắp nắp xy

lanh hoặc lắp cuối cùng.

Bánh đà được cẩu nhấc đưa vào ráp với đầu trục khuỷu, lắp các bu lông

liên kết và xiết chặt đúng lực quy định. Tùy thuộc kết cấu bu lông mà có các

cách chống nới lỏng đai ốc như lắp chốt chẻ, đóng phanh hãm, buộc dây thép…

2.9. Lắp đũa đẩy, giàn cò.

Đặt các con lăn đũa đẩy vào các lỗ đũa đẩy, tỳ vào vấu cam của trục phối

khí trong thân động cơ. Thả các đũa đẩy vào lỗ dần hướng trên thân động cơ,

chiều đầu lõm của đũa hướng lên trên. Đặt giàn cò lên bệ đỡ trên nắp xy lanh,

điều chỉnh đầu cò tỳ lên cán xu páp còn đầu kia tỳ lên đũa đẩy, nếu đũa đẩy nhô

lên quá cao đầu cò không tỳ vào được thì nới lỏng vít điều chỉnh ở đầu cò để

tăng khe hở lắp ráp. Đặt các nắp trên lên cổ trục giàn cò rồi xiết chặt đúng lực,

sau khi xiết chặt các ổ đỡ, quay trục để kiểm tra chuyển động lên xuống của đũa

đẩy, đầu cò và điều chỉnh khe hở nhiệt xu páp đúng quy định.

Sau khi điều chỉnh song khe hở nhiệt xu páp, đổ dầu nhờn vào một số vị trí

chuyển động trên nắp xy lanh như khớp quay đầu cò, cổ trục giàn cò, ống dẫn

hướng xu páp…, lắp các ống dẫn dầu đốt với vòi phun nhiên liệu và cuối cùng là

lắp nắp đậy nắp xy lanh.

2.10. Lắp các bánh răng, bánh đai dẫn động đầu trục khuỷu, trục cam phân

19

phối khí, trục cam nhiên liệu, bơm nước, bơm dầu.

Tùy thuộc từng loại động cơ có các phương thức truyền động kiểu bánh

răng ăn khớp, bánh đai và dây đai (hoặc dây xích), hoặc kết hợp cả bánh răng và

bánh đai mà có phương thức và các bước lắp ráp phù hợp. Nhưng thông thường

lắp các bánh răng, bánh đai trên trục khuỷu trước rồi với lắp các bánh răng, bánh

đai trên trục phân phối khí, bánh răng hay bánh đai trên trục các thiết bị như

bơm nước, bơm dầu nhờn và cuối cùng là lắp các bánh răng hay dây đai truyền

động. Khi lắp các bánh răng ăn khớp với nhau phải xoay đúng vị trí đánh dấu ăn

khớp, điều này cũng phải áp dụng đúng với phương thức truyền động bằng dây

đai.

Dưới đây giới thiệu một phương pháp lắp dây đai thông thường như Hình

1.11 Các bánh đai dẫn động chi tiết có lên quan đến thời điểm làm việc, đều phải

lắp chính xác theo đánh dấu của nhà chế tạo. Thường chọn vị trí của piston máy

số 1 ở điểm chết trên thời kỳ cuối nén đầu cháy làm chuẩn để lắp các bánh răng

ăn khớp hoặc bánh đai dẫn động. Đối với các bánh đai răng, các dấu lắp được

đánh trên bánh đai và thân máy.

Hình 1.11. Lắp dây đai

1-2, 5-6- dấu trên các bánh đai trục cam và nắp máy; 3-7-bánh đai trục cam

4-bánh đai bơm nước; 8-9-dấu trên bánh đai trục khuỷu và thân máy;

Quay bánh đai trục khuỷu 10, bánh đai trục cam 3 và 7 sao cho dấu đánh

trên mỗi bánh trùng với dấu khắc trên thân hay nắp máy; nới lỏng cơ cấu bánh

căng đai, sau đó lắp dây đai choàng qua các bánh. Khi điều chỉnh cơ cấu căng

dây đai, phải đảm bảo sao cho dây căng và các dấu không xê dịch là được.

2.11. Lắp đáy máy (hộp các te)

Đáy máy là nơi chứa dầu bôi trơn và bao kín làm bảo vệ trục khuỷu nên khi

lắp yêu cầu phải đảm bảo kín, thông thường tiến hành theo các bước sau: Lắp

20

Giáo trình mô đun Lắp máy, chạy rà và thử công suất - Nghề: Công nghệ ô tô