Đặc điểm dịch tễ học và tình hình sơ cứu ban đầu ở bệnh nhi bị rắn chàm quạp cắn tại Bệnh viện Nhi đồng 1
vietnam medical journal n01 - june - 2021
ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC VÀ TÌNH HÌNH SƠ CỨU BAN ĐẦU Ở
BỆNH NHI BỊ RẮN CHÀM QUẠP CẮN TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1
Nguyễn Thành Nam*, Tạ Văn Trầm*
houses. The majority accidentally bit 96.3%, 57.4% of
TÓM TẮT43
the cases brought the viper. More than 70% of the
bites were in the legs, especially 61.1% of the feet.
72.2% of first aid cases were incorrect (common are
used garrot, skin incision, venom attracting, drug
laying ...). 77.7% of hospitalizations in 24 hours after
bite. Conclusions: Patients who have a charlatan
Mục tiêu: Xác định đặc điểm dịch tễ học và các
biện pháp sơ cứu đúng, chưa đúng của thân nhân
bệnh nhi đối các trẻ bị rắn chàm quạp cắn. Phương
pháp nghiên cꢀu: Nghiên cứu hàng loạt ca trên 54
trẻ bị rắn chàm quạp cắn nhập khoa Cấp cứu, bệnh
viện Nhi đồng 1 từ ngày 01/01/2011 đến ngày
31/12/2020. Kết quả: Tuổi trung bình là 8,5 tuổi (2
tuổi – 15 tuổi), từ 6 tuổi trở lên chiếm 68,5%. Tỉ lệ
nam/nữ là 1,8/1. Tai nạn xảy ra quanh năm nhất là
vào những tháng mùa mưa 66,8% từ tháng 5 đến
tháng 11, 77,8% bị cắn trong khoảng thời gian từ 12
giờ đến 24 giờ. Bình Phước là địa phương có bệnh nhi
bị rắn chàm quạp cắn nhập viện nhiều nhất (29,6%).
53,7% trẻ bị cắn ở xung quanh nhà và trong nhà, đa
số do vô tình cắn 96,3%, 57,4% trường hợp đem theo
rắn sau khi bị rắn cắn. Hơn 70% vết cắn nằm ở chân,
nhất là bàn chân 61,1%. 72,2% trường hợp sơ cứu
không đúng (thường gặp là garrot, rạch da, hút nặn
nọc độc, đắp thuốc…). 77,7% trường hợp nhập viện
trong 24 giờ sau khi bị rắn cắn. Kết luận: Những
bệnh nhi có đi thầy lang đắp thuốc thì có tỉ lệ nhiễm
độc mức độ nặng cao gấp 3,2 lần (KTC 95%: 1,4 –
7,5), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p = 0,002.
Thời gian nhập viện càng trễ thì tỉ lệ nhiễm độc mức
độ nặng càng cao, có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.
Từ khóa: rắn cắn, rắn chàm quạp, sơ cứu
have
a
3.2 times higher incidence of severe
intoxication (KTC 95%: 1.4-7.5), statistically significant
difference, p = 0.002. The later the hospitalization
time, the higher the incidence of severe intoxication,
which is statistically significant with a p < 0.001.
Keywords: snake bites, Malayan pit viper, first aid.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay, có hơn 3800 loài rắn trên thế giới,
800 loài có độc chiếm 20%, trong đó có khoảng
250 loài là thực sự nguy hiểm, có tầm quan
trọng về mặt y tế(5). Theo thống kê của Tổ chức
Y tế Thế giới, có hơn 5,5 triệu nạn nhân bị rắn
cắn mỗi năm, trong đó 2,7 triệu người bị cắn bởi
rắn độc, làm 81.000 đến 138.000 người chết và
hơn 100.000 người để lại di chứng nặng nề. Việt
Nam có khoảng 300.000 bệnh nhân bị rắn trong
một năm, số trường hợp tử vong dựa trên thống
kê tại các bệnh viện lớn là không chính xác, vì
phần lớn người bị rắn cắn chết ở các vùng nông
thôn, nơi mà việc điều trị theo phương pháp cổ
truyền thường dẫn đến cái chết cho bệnh nhân
tại nhà(1).
SUMMARY
EPIDEMIOLOGICAL CHARACTERISTICS
AND STUDY OF FIRST AID FOR CHILDREN
WITH MALAYAN PIT VIPER BITES
Rắn chàm quạp hay còn gọi là rắn lục Mã Lai,
rắn lục nưa…thuộc họ rắn lục Viperidae, rắn
sống ở rừng thưa, gặp nhiều ở đồn điền cao su,
hoạt động chủ yếu vào ban đêm. Nọc độc rắn
chàm quạp chủ yếu gây rối loạn đông máu, tán
huyết, hoại tử tổ chức(1)… Ngoài ra, vết thương
do rắn cắn có thể bị nhiễm khuẩn nặng do
nhiễm trùng. Triệu chứng tại chỗ thường xuất
hiện sớm sau khi bị rắn, nọc độc của rắn có thể
gây tử vong hoặc gây tàn phế nếu không được
sơ cứu và xử trí đúng, kịp thời. Trên thực tế,
những sai lầm trong sơ cứu cũng như xử trí chưa
đúng đã góp phần làm diễn tiến bệnh nặng và
tiên lượng xấu hơn đối với các trẻ bị rắn chàm
quạp cắn nhập viện tại Bệnh viện Nhi đồng 1. Đó
là lý do để chúng tôi làm nghiên cứu này với
mục tiêu xác định tỉ lệ các đặc điểm dịch tễ học
của bệnh nhân bị rắn chàm quạp cắn và xác
định tỉ lệ các biện pháp sơ cứu đúng và chưa
đúng của thân nhân bệnh nhi đối các trẻ bị rắn
chàm quạp cắn.
HOSPITALIZED IN CHILDREN HOSPITAL 1
Objectives: To describe the epidemiological
characteristics and study of first aid children with
malayan pit viper bites. Methods: Descriptive study
was conducted on 54 medical records of children with
snake bites hospitalized in Children Hospital 1 from
01/01/2011 to 31/12/2020. Results: the average age
is 8.5 years old (2 years old - 15 years old), 6 years
old and above accounted for 68.5%. The proportion of
male and female is 1.8/1. Accidents occur year-round
especially during the rainy months of 66.8% from May
to November, 77.8% are bitten between 12 hours and
24 hours. Binh Phuoc is the province which has the
most Malayan pit viper bites hospitalized (29.6%).
53.7% of the children were biten around and inside
*Bệnh viện Đa khoa Trung tâm Tiền Giang
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thành Nam
Email: thanhnam@pediatrician.vn
Ngày nhận bài: 9.3.2021
Ngày phản biện khoa học: 7.5.2021
Ngày duyệt bài: 14.5.2021
186
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 503 - THÁ NG 6 - SỐ 1 - 2021
2.2 Phương pháp nghiên cꢀu
Thiết kế nghiên cꢀu:Mô tả loạt ca
Cỡ mẫu:Lấy toàn bộ
II. ĐỐITƯỢNGVÀPHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU
2.1 Đối tượng nghiên cꢀu
Dân số chọn mẫu. Tất cả bệnh nhi < 16
tuổi được chẩn đoán rắn chàm quạp cắn nhập
khoa Cấp cứu Bệnh viện Nhi đồng 1 từ ngày
01/01/2011 đến ngày 31/12/2020.
Thu thập số liệu: Các thông tin được ghi
vào phiếu điều tra. Sử dụng bảng câu hỏi và hồ
sơ bệnh án.
Các bước tiến hành. Chọn danh sách tất cả
các bệnh nhi bị rắn cắn nhập nhập khoa Cấp cứu
Bệnh viện Nhi đồng 1 từ ngày 01/01/2011 đến
ngày 31/12/2020. Mượn hồ sơ bệnh án tại
phòng lưu trữ hồ sơ, trên cơ sở tất cả bệnh nhi
bị rắn cắn chỉ chọn ra hồ sơ bệnh nhi bị rắn
chàm quạp cắn theo đúng tiêu chí lựa chọn rồi
thu thập số liệu: ghi nhận đặc điểm dịch tễ học,
đánh giá các biện pháp sơ cứu đúng và chưa
đúng của thân nhân bệnh nhi đối các trẻ bị rắn
chàm quạp cắn.
Tiêu chuẩn lựa chọn. Người nhà đập chết
rắn, mang rắn đến bệnh viện và được bác sĩ tại
khoa Cấp cứu xác định là rắn chàm quạp, hoặc
bệnh nhi hoặc người nhà nhìn thấy rắn mô tả lại
và xác định được rắn qua hình mẫu tại khoa Cấp
cứu, hoặc dựa vào các triệu chứng lâm sàng,
cận lâm sàng và địa điểm xảy ra tai nạn phù hợp
với dịch tễ rắn chàm quạp cắn.
Tiêu chuẩn loại trừ. Không có đầy đủ dữ
kiện theo bệnh án mẫu, rắn cắn không phải rắn
chàm quạp.
Bảng 1. Phân độ nhiễm độc rắn chàm quạp cắn theo Bộ Y tế (1)
Dấu hiệu Nhẹ Trung bình
Có dấu răng, đau nhẹ, sưng Có dấu răng, đau, sưng tới
Nặng
Dấu hiệu không quá 01 khớp, vòng chikhớp thứ 2, vòng chi nơi lớn
Có dấu răng, đau, sưng rộng.
tại chỗ nơi lớn nhất không quá 2cm nhất 2 – 4cm và hoại tử
và không hoại tử.
nhỏ.
Dấu hiệu quá 2 khớp hoặc sưng
Có (lừ đừ, dấu hiệu nhiễm nề lan đến thân mình, vòng chi
Dấu hiệu
Không
độc)
nơi lớn nhất > 4cm và hoại tử
lan nguy hiểm cấp cứu (sốc, suy
hô hấp, rối loạn tri giác…)
Rối loạn đông máu nặng
toàn thân
Không nguy hiểm
Rối loạn đông máu nhẹ
Không dấu hiệu xuất huyết Xuất huyết toàn thân (ói máu,
Rối loạn
đông máu
Không
toàn thân
tiểu máu, xuất huyết não)
Tỉ lệ %
Xử trí số liệu: Các số liệu sẽ được mã hóa,
nhập liệu và phân tích theo phương pháp thống
kê y học, lập bảng vẽ biểu đồ, sử dụng các phần
mềm EpiData Manager; Stata 16; Microsoft office
365. Sử dụng thống kê mô tả và thống kê phân
tích.
Y đꢀc: Nghiên cứu đã được hội đồng Y đức
Bệnh viện Nhi Đồng 1 thông qua, số 534/GCN-
BVNĐ1.
Độ nhiễm độc
Biểu đồ 1. Độ nhiễm độc rắn (N=54)
Nhận xét: Tại thời điểm nhập viện, độ
nhiễm độc trung bình và độ nhiễm độc nặng lần
lượt chiếm 46,3% và 42,6%. Tại thời điểm trước
khi truyền huyết thanh kháng nọc rắn, độ nhiễm
độc trung bình và độ nhiễm độc nặng lần lượt
chiếm 42,6% và 50,0%.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thời gian 10 năm từ ngày 01/01/2011
đến ngày 31/12/2020 có 54 trẻ bị rắn chàm
quạp cắn đủ tiêu chuẩn đưa vào nghiên cứu của
chúng tôi, ghi nhận kết quả như sau:
Bảng 2. Đặc điểm dịch tễ học và mꢀc độ nhiễm độc (N=54)
Độ nhiễm độc
Nhẹ, TB N (%) Nặng N (%)
Đặc điểm
N (%)
p
Giới:
Nam
Nữ
35 (64,8)
19 (35,2)
18 (51,4)
9 (47,4)
17 (48,6)
10 (52,6)
0,78 α
187
vietnam medical journal n01 - june - 2021
Nhóm tuổi: < 6 tuổi
6 – 10 tuổi
11 – 15 tuổi
Địa điểm bị rắn cắn: Trong nhà
Xung quanh nhà
Trên đường đi
17 (31,5)
17 (31,5)
20 (37,0)
10 (18,5)
19 (35,2)
18 (33,3)
4 (7,4)
8 (47,1)
10 (58,8)
9 (45,0)
5 (50,0)
10 (52,6)
8 (44,4)
3 (75,0)
0
9 (52,9)
7 (41,2)
11 (55,0)
5 (50,0)
9 (47,4)
10 (55,6)
1 (25,0)
2 (100,0)
0
0,67 α
0,63 β
Đồng ruộng, rẫy
Rừng núi
2 (3,7)
1 (1,9)
Khác (resort)
1 (100,0)
Đặc điểm nhận diện rắn
Đem theo rắn
Không đem theo rắn
Vị trí vết cắn: Bàn chân
Bàn tay
31 (57,4)
23 (42,6)
33 (61,1)
14 (25,9)
5 (9,3)
1 (1,9)
1 (1,9)
17 (54,8)
10 (43,5)
17 (51,5)
7 (50,0)
2 (40,0)
1 (100,0)
0
14 (45,2)
13 (46,5)
16 (48,5)
7 (50,0)
3 (60,0)
0
0,41 α
Cẳng chân
Cẳng tay
Đùi
1 (100,0)
α
Chi2 test, β Fisher's exact test
Nhận xét: Tỉ lệ nam/nữ = 1,8/1. Tuổi trung
bình 8,5 ± 4,2, 68,5% từ 6 tuổi trở lên. Đa số
các trẻ bị rắn cắn đều do vô tình (96,3%).
53,7% trẻ bị cắn ở sân, vườn cây xung quanh
nhà và trong nhà. Có 31/54 (57,4%) đem theo
rắn chàm quạp, 23/54 (42,6%) xác định rắn qua
việc nhìn thấy, mô tả lại, nhận diện qua ảnh mẫu
cũng như kết hợp các đặc điểm dịch tễ học, triệu
chứng lâm sàng và cận lâm sàng. Đa số (70,4%)
vết cắn nằm ở chân, trong đó vị trí cắn ở bàn
chân chiếm nhiều nhất (61,1%).
Bình Thuận
Bình Dương
An Giang
Đắc Nông
Ninh Thuận
Gia Lai
Lâm Đồng
Quảng Nam
Đồng Nai
8
7
3
3
2
1
1
1
1
2
14,8
13,0
5,6
5,6
3,7
1,9
1,9
1,9
1,9
3,7
Campuchia
Nhận xét: 2/54 (3,7%) trẻ bị rắn chàm quạp
cắn nhập Bệnh viện Nhi đồng 1 đến từ Campuchia.
Bình Phước là địa phương có số trẻ bị rắn nhập
viện nhiều nhất 16/54 (29,6%), kế đến là Bà Rịa
Vũng Tàu, Bình Thuận, Bình Dương….
Bảng 3. Phân bố theo địa phương (N=54)
Địa phương
Bình Phước
N
16
9
Tỉ lệ (%)
29,6
Bà Rịa Vũng Tàu
16,7
Bảng 4. Thời gian rắn cắn và mꢀc độ nhiễm độc (N=54)
Độ nhiễm độc
PR
Đặc điểm
N (%)
p
(KTC 95%)
Nhẹ, TB N
Nặng N
Thời điểm bị rắn trong ngày
0 giờ – 6 giờ
3 (5,6)
9 (16,7)
19 (35,2)
23 (42,6)
2
3
8
1
6
11
9
1
> 6 giờ – 12 giờ
> 12 giờ – 18 giờ
> 18 giờ – 24 giờ
1,3 (0,8 – 2,0)
1,2 (0,8 – 1,8)
1,0 (0,7 – 1,6)
0,47
14
Thời điểm bị rắn cắn trong năm
Tháng 1 – 3
Tháng 4 – 6
Tháng 7 – 9
Tháng 10 – 12
11 (20,4)
26 (48,1)
9 (16,7)
8 (14,8)
6
14
3
5
12
6
1
1,0 (0,8 – 1,3)
1,1 (0,9 – 1,5)
1,0 (0,8 – 1,4)
0,79
4
4
Thời gian rắn cắn đến khi nhập viện
≤ 6 giờ
24 (44,4)
12 (22,2)
6 (11,1)
16
8
8
4
1
> 6 giờ – 12 giờ
> 12 giờ – 24 giờ
> 24 giờ
1,4 (1,2 – 1,8)
2,0 (1,4 – 3,2)
2,7 (1,7 – 5,8)
< 0,001 β
2
4
12 (22,2)
1
11
β Fisher's exact test
khoảng từ đầu giờ chiều đến tối (từ 12 giờ đến
24). Bệnh nhi bị rắn chàm quạp cắn xảy ra
Nhận xét: 77,8% bệnh nhi bị rắn cắn trong
188
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 503 - THÁ NG 6 - SỐ 1 - 2021
Bảng 5. Điều trị trước khi đến bệnh viện
quanh năm, 66,8% trường hợp bị cắn xảy ra vào
(N=54)
các tháng mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11, có
khí hậu nóng ẩm thích hợp cho rắn hoạt động và
sinh sản. 44,4% trường hợp nhập viện trong 6
giờ đầu tiên sau khi bị rắn cắn. 77,7% các
trường hợp nhập viện trong 24 giờ sau khi bị rắn
cắn. Thời gian nhập viện càng trễ thì tỉ lệ nhiễm
độc mức độ nặng càng cao, có ý nghĩa thống kê
với p < 0,001.
N
Tỉ lệ (%)
Xử trí trước khi đến BV
Nhi đồng 1
43
79,6
Xử trí tại nhà
Thầy lang
Bệnh viện tuyến trước
Đến thẳng Bệnh viện
Nhi đồng 1
28
9
36
51,9
16,7
66,7
11
20,4
Bảng 6. Biện pháp sơ cꢀu và mꢀc độ nhiễm độc (N=54)
Độ nhiễm độc
PR
N (%)
p
(KTC 95%)
Nhẹ, TB N
Nặng N
Sơ cꢀu đúng
Rửa vết thương
Bất động bằng nẹp
Sơ cꢀu không đúng
Garrot
4 (7,4)
7 (13,0)
1 (1,9)
39 (72,2)
18 (33,3)
8 (14,8)
3
4
0
16
8
3
4
5
2
8
1
3
1
23
10
5
0,8 (0,2 – 3,0)
0,68
1,3 (0,6 – 2,7)
1,7 (0,4 – 6,3)
1,8 (0,6 – 5,3)
0,56
0,44
0,31
Rạch da
Hút, nặn nọc độc
Đắp lá, thuốc
11 (20,4)
21 (38,9)
8 (14,8)
7
16
6
3
3,2 (1,4 – 7,5) 0,002 α
Uống thuốc nam
Không sơ cꢀu
α Chi2 test
3,0 (0,7 – 13,6)
0,12
11 (20,4)
Nhận xét: 79,6% các trường hợp có xử trí tuổi trở lên cũng chiếm tỉ lệ ưu thế 85,5%, trên
10 tuổi 37,7%(3). Giống như các tai nạn khác,
những trẻ nam thường hiếu động và những trẻ
trong độ tuổi đi học trở lên thường cha mẹ ít
quan tâm để mắt hơn trẻ nhỏ, để chạy chơi tự
do các em có điều kiện ra khỏi nhà hoặc có
nhiều hoạt động sinh hoạt tự ý hơn nên dễ vô
tình bị rắn cắn hơn.
trước khi đến bệnh viện, xử trí tại nhà 51,9%,
đến thầy lang 16,7% và 66,7% bệnh nhi đến
bệnh viện tuyến trước trước khi chuyển đến
Bệnh viện Nhi đồng 1. 72,2% trường hợp sơ cứu
không đúng, các biện pháp sơ cứu không đúng
thường gặp là đắp lá, thuốc nam, garrot… Ở
những bệnh nhi có đi thầy lang đắp lá, thuốc thì
có tỉ lệ nhiễm độc mức độ nặng cao gấp 3,2 lần
(KTC 95%: 1,4 – 7,5), sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê, p = 0,002.
53,7% trẻ bị cắn ở sân, vườn cây xung quanh
nhà và trong nhà, trong đó tai nạn xảy ra ở sân,
vườn cây xung quanh nhà chiếm tỉ lệ cao nhất
35,2%. Theo tác giả Mã Tú Thanh, 70,2% trẻ bị
cắn tại nhà và xung quanh nhà, trong đó tai nạn
xảy ra ở sân, vườn xung quanh nhà chiếm tỉ lệ
cao nhất (gần ½ trường hợp)(4). Có sự khác biệt
so tai nạn của người lớn chủ yếu do nạn nhân
chủ động bắt rắn, với nghiên cứu của Nualnong
Wongtongkam về 225 bệnh nhi bị rắn chàm
quạp cắn tại Thái Lan gồm 145 bệnh nhi tiến
cứu từ tháng 4 năm 2002 đến tháng 6 năm 2003
và 80 bệnh nhi hồi cứu từ năm 2001, hầu hết
vết cắn xảy ra ngoài đường tương tự như tác giả
Kanthika Kraisawat nghiên cứu trên 153 bệnh
nhi bị rắn chàm quạp cắn từ tháng 01 năm 2006
đến tháng 11 năm 2017 tại Bệnh viện
Songklanag me, Thái Lan, 46,4% tai nạn xảy ra
IV. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu của chúng tôi, có 64,8% là
trẻ nam, 35,2% là trẻ nữ. Tỉ lệ trẻ nam/ nữ là
1,8/1. Kết quả này cũng tương tự kết quả của
các tác giả khác, cho thấy nam bị rắn cắn nhiều
hơn nữ. Nghiên cứu của Lê Thị Thùy Linh trên
87 trường hợp rắn độc cắn tại Bệnh viện Nhi
đồng 2 trong 5 năm từ 2010 đến năm 2014, tỉ lệ
nam/ nữ là 1,7/1(2). Điều này có thể lý giải là
nam vốn hiếu động hơn nữ, thích mạo hiểm hơn
nên có nguy cơ bị rắn cắn cao hơn. Tuổi trung
bình là 8,5 tuổi, tuổi nhỏ nhất là 2 tuổi và lớn
nhất là 15 tuổi, 68,5 % trẻ bị cắn từ 6 tuổi trở
lên, trên 10 tuổi 37,0%. Kết quả tương tự
nghiên cứu của Ngô Ngọc Quang Minh trên 69
trường hợp rắn độc cắn tại Bệnh viện Nhi đồng 1
từ năm 2002 đến năm 2003, tuổi trung bình là
9,22 tuổi, nhỏ nhất 2 tuổi, lớn nhất 15 tuổi, từ 6
ngoài đường(6, 7)
Trong 54 trẻ bị rắn chàm quạp cắn nhập viện
Bệnh viện Nhi đồng 1, ghi nhận Bình Phước là
địa phương có số trẻ bị rắn cắn nhiều nhất
.
189
vietnam medical journal n01 - june - 2021
(29,6%), kế đến là Bà Rịa Vũng Tàu (16,7%), Ngọc Quang Minh, 40% nhập viện trước 6 giờ và
Bình Thuận (14,8%), Bình Dương (13,0%)… đây 80% nhập viện trước 24 giờ(3). Tác giả Lê Thị
đều là những nơi có nhiều đồng ruộng, đồn điền Thùy Linh cũng ghi nhận 48,3% trẻ bị cắn đến
cao su, bụi cỏ và điều kiện ẩm thuận lợi cho rắn sớm trước 6 giờ, 82,7% nhập viện trước 24
sinh sôi, phát triển. 54 BN trong nghiên cứu của giờ(2). Theo nghiên cứu của Mã Tú Thanh trên
chúng tôi, vết cắn ở chân chiếm đa số 70,4%, 148 trẻ bị rắn lục tre cắn cho thấy thời gian
trong đó bàn chân chiếm 61,1%. Có 1 trường trung bình từ lúc rắn cắn đến khi nhập viện là
hợp bị cắn ở đùi phải (1,9%), không ca nào bị 7,7 ± 12,1 giờ, 74,1% nhập viện trước 6 giờ và
cắn ở thân người hay vùng đầu mặt cổ. Kết quả 93,2% nhập viện trong 24 giờ đầu(4). Theo các
này tương tự với nghiên cứu của Mã Tú Thanh, tác giả nước ngoài nghiên cứu trên người lớn bị
vết cắn ở chân chiếm 70,7% trong đó bàn chân rắn chàm quạp cắn như tác giả Nualnong
chiếm 61,2%(4). Một số tác giả nước ngoài cũng Wongtongkam, Kanthika Kraisawat ghi nhận thời
đưa ra kết quả tương tự, Nualnong gian trung bình từ lúc bị rắn cắn đến khi nhập
Wongtongkam: vết cắn ở chân là 69,7% ở nhóm viện lần lượt là 175 phút trong nhóm nghiên cứu
tiến cứu, 80% ở nhóm hồi cứu(7). Vị trí vết cắn tiến tới và 40 phút(6, 7). Những triệu chứng do
tùy thuộc vào nơi sinh sống của từng loại rắn, rắn chàm quạp cắn thường xuất hiện sớm, đó là
tùy vào hoàn cảnh bị cắn. Do rắn chàm quạp nguyên nhân đưa bệnh nhi đến bệnh viện sớm
thích sống ở khu đất rừng thấp, đồn điền cao su, trong ngày đầu tiên, nhất là trong 6 giờ đầu tiên
bệnh nhi trong nghiên cứu này là trẻ em đa số khi mà các triệu chứng tại chỗ cũng như toàn
do vô tình dẫm phải nên thường vết cắn ở chi thân ngày càng tăng. Thời gian nhập viện sau
dưới nhiều hơn, nhất là ở bàn chân.
khi bị rắn cắn tùy thuộc vào sự hiểu biết của phụ
77,8% bệnh nhi bị rắn cắn trong khoảng từ huynh, nơi cư ngụ và điều trị sai lầm trước đó
đầu giờ chiều đến tối (từ 12 giờ đến 24 giờ), càng làm chậm trễ thời gian đưa đến bệnh viện.
trong đó bị cắn nhiều nhất là khoảng thời gian
Chúng tôi ghi nhận gần 80% các trường hợp
sau 18 giờ đến 24 giờ (gần ½ trường hợp). Ghi có xử trí trước khi đến Bệnh viện Nhi đồng 1,
nhận này tương tự nghiên cứu của Ngô Ngọc trong đó 66,7% trường hợp đến cơ sở y tế trước
Quang Minh, khoảng từ 16 giờ đến 24 giờ chiếm khi chuyển đến Bệnh viện Nhi đồng 1, tất cả các
nhiều nhất (52,2%)(3), theo tác giả Mã Tú ca này đều được xử trí sơ cứu đúng làm chậm
Thanh, 66,7% trường hợp bệnh nhi bị cắn từ 12 quá trình hấp thu nọc rắn như rửa vết thương,
giờ đến 24 giờ(4). tương tự như kết quả nghiên bất động bằng nẹp trước khi chuyển viện. Tuy
cứu của tác giả Nualnong Wongtongkam cho nhiên trước khi chuyển đến cơ sở y tế hay bệnh
thấy rắn cắn xảy ra suốt cả ngày, chủ yếu là từ 8 viện gần ¾ các trường hợp đều nhận các biện
giờ sáng đến 16 giờ tương ứng với thời gian làm pháp sơ cứu không đúng tại nhà hoặc đi thầy
việc trên đồng ruộng hoặc đồn điền cao su(7). lang đắp lá, uống thuốc nam làm chậm trễ việc
Bệnh nhi có thể bị rắn cắn quanh năm, nhưng điều trị đặc hiệu huyết thanh kháng nọc rắn như
chủ yếu vào những tháng mùa mưa từ tháng 5 garrot (33,3%), rạch da, nặn hút nọc độc
đến tháng 11, chiếm tỉ lệ 66,8%, đây là những (35,2%), đắp lá, uống thuốc nam (53,7%), và
tháng có khí hậu nóng ẩm phù hợp cho các loài đây là những ca thường đến bệnh viện trễ, biểu
rắn sinh sôi, phát triển và hoạt động. Kết quả hiện tại chỗ nhiều. Trong nghiên cứu của Mã Tú
của chúng tôi phù hợp với kết quả của Mã Tú Thanh cũng ghi nhận gần ¾ trường hợp sơ cứu
Thanh và Ngô Ngọc Quang Minh với tỉ lệ lần lượt không đúng như garrot (56,0%), rạch da, nặn
là 76,1% và 74% bệnh nhi bị rắn cắn từ tháng 5 hút nọc độc (29,7%), đắp lá, uống thuốc nam
đến tháng 11(3,4). Theo nghiên cứu của Nualnong (30,4%)(4). Tác giả Lê Thị Thùy Linh ghi nhận có
Wongtongkam ghi nhận mùa rắn cắn là vào 75,9% có xử trí trước khi đến bệnh viện, các
(2)
tháng 5 đầu mùa gió mùa (19,31%)(7). Tác giả biện pháp sơ cứu không đúng chiếm 37,9%
.
Kanthika Kraisawat cũng ghi nhận bệnh nhi có Trong nghiên cứu của Nualnong Wongtongkam
thể bị rắn cắn quanh năm chủ yếu vào mùa hè, trên 225 bệnh nhi bị rắn chàm cắn tại Thái Lan,
từ tháng 4 đến tháng 11 chiếm tỉ lệ 70,6%(6). trong nhóm 145 bệnh nhi tiến cứu có 39,3%
Qua nghiên cứu chúng tôi thấy, thời gian từ lúc garrot trước khi vào viện(7). Như vậy, tỉ lệ sơ cứu
bị rắn cắn đến khi nhập viện có trung vị là 7 giờ, không đúng trước khi vào viện vẫn còn chiếm tỉ
sớm nhất là 1,5 giờ và trễ nhất là gần 7 ngày. lệ khá cao, làm chậm trễ thời gian đến bệnh
44,4% các trường hợp nhập viện trong 6 giờ và viện, tăng nguy cơ nhiễm độc mức độ nặng.
77,7% nhập viện trong 24 giờ đầu sau khi bị rắn Theo bảng 6 cho thấy, ở những bệnh nhi có đi
cắn. Kết quả này tương tự nghiên cứu của Ngô thầy lang, đắp thuốc thì có tỉ lệ nhiễm độc mức
190
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 503 - THÁ NG 6 - SỐ 1 - 2021
độ nặng cao gấp 3,2 lần (KTC 95%: 1,4 – 7,5), nam… vừa mất thời gian nhập viện vừa tăng
có ý nghĩa thống kê, p = 0,002.
nguy cơ nhiễm trùng, hoại tử.
V. KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế (2017) Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí
ngộ độc, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, tr.89-124.
2. Lê Thị Thùy Linh (2016) "Tình hình sử dụng
huyết thanh kháng nọc rắn tại Bệnh viện Nhi Đồng
2 từ năm 2010 đến 2014". Tạp chí Y học TP. Hồ
Chí Minh, 20 (4), tr.79-86.
Mức độ nhiễm độc nhẹ, trung bình và nặng
lần lượt chiếm 50% và 50% trường hợp tại thời
điểm trước truyền huyết thanh kháng nọc rắn.
Đa số bệnh nhi bị rắn chàm quạp cắn từ 6 tuổi
trở lên chiếm 68,5%, tỉ lệ nam/nữ là 1,8/1.Tai
nạn xảy ra quanh năm nhất là vào những tháng
mùa mưa 66,8% từ tháng 5 đến tháng 11,
77,8% bị cắn trong khoảng thời gian từ 12 giờ
đến 24 giờ. Bình Phước là địa phương có bệnh
nhi bị rắn chàm quạp cắn nhập viện nhiều nhất
(29,6%). 53,7% trẻ bị cắn ở xung quanh nhà và
trong nhà, đa số do vô tình cắn 96,3%. Hơn
70% vết cắn nằm ở chân, nhất là bàn chân
61,1%. 57,4% trường hợp đem theo rắn sau khi
bị rắn cắn, 72,2% trường hợp sơ cứu không
đúng (thường gặp là garrot, rạch da, hút nặn
nọc độc, đắp thuốc…). 77,7% trường hợp nhập
viện trong 24 giờ sau khi bị rắn cắn. Vì vậy cần
tăng cường tuyên truyền giáo dục thân nhân
bệnh nhi về phòng tránh rắn chàm quạp cắn;
hướng dẫn thân nhân bệnh nhi biết cách xử trí
khi trẻ bị rắn cắn để làm chậm hấp thu nọc rắn;
không garrot, chích, rạch, hút nọc, đắp thuốc
3. Ngô Ngọc Quang Minh, Vũ Huy Trụ (2005) "69
trường hợp rắn độc cắn tại Bệnh viện Nhi Đồng 1".
Y học Thực Hành (503), 2, tr.55-58.
4. Mã Tú Thanh, Phạm Văn Quang (2017) "Đặc
điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhi
bị rắn lục tre cắn tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 ". Tạp
chí Y học TP. Hồ Chí Minh, 21 (4), tr.252-259.
5. J. P. Chippaux, A. Massougbodji, A. G. Habib
(2019) "The WHO strategy for prevention and
control of snakebite envenoming: a sub-Saharan
Africa plan". J Venom Anim Toxins Incl Trop Dis,
25, e20190083.
6. Kanthika Kraisawat, Nattaya Promwang
(2020) "Duration after Malayan Pit Viper Bite to
Detect Coagulopathy in Songklanagarind Hospital".
Journal of Health Science and Medical Research,
38, 93-101.
7. Nualnong Wongtongkam, Chitr Sitthi-amorn,
Kavi Ratanabanangkoon (2005) "A Study of 225
Malayan Pit Viper Bites in Thailand". Military
medicine, 170, pp.342-8.
THÁI ĐỘ CỦA HỌC SINH VỀ BỮA ĂN BÁN TRÚ
TẠI MỘT SỐ TRƯỜNG TIỂU HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI
Lê Văn Tuấn1, Hoàng Thị Thanh Thủy2, Hoàng Thị Hải Vân3,
Phạm Ngọc Toàn4, Hoàng Lê Lan5, Trần Thị Thu Trang4
tả cắt ngang trên 996 học sinh từ tháng 10/2019 –
TÓM TẮT44
5/2020, tại 09 trường tiểu học của Thành phố Hà Nội.
Mục tiêu: Dịch vụ ăn bán trú tại trường tiểu học
đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập, phát
triển thể lực, tầm vóc và nâng cao sức khỏe của học
sinh. Nghiên cứu nhằm đánh giá thái độ của học sinh
về bữa ăn bán trú tại một số trường tiểu học trên địa
bàn Hà Nội. Phương pháp:Tiến hành nghiên cứu mô
Kết quả:Tỉ lệ học sinh thích/rất thích bữa ăn nội trú
lần lượt là 30% và 38%, có sự khác biệt giữa học sinh
3 khu vực (p<0,05). “Đồ ăn đa dạng, có nhiều món
ngon” và “hợp khẩu vị” là lí do chính các em thích bữa
ăn nội trú. Với những học sinh không thích ăn tại
trường, lý do “không hợp khẩu vị” chiếm tỉ lệ cao
trong cả 3 nhóm học sinh, và cao nhất trong 2 nhóm
học sinh Trung tâm và Ngoại thành. Đối với học sinh
Nông thôn, “đồ ăn không ngon” và “thiếu thân thiện
của các cô nhân viên nhà bếp” là những lý do đáng
được chú ý. Kết luận: Để phát huy được giá trị của
bữa ăn bán trú tại các trường tiểu học và kích thích sự
hứng thú trong học sinh, không chỉ đa dạng thực đơn,
đảm bảo vệ sinh an toàn và dinh dưỡng, việcđào tạo
nhân viên nhà bếp của trường, xây dựng môi trường
thân thiện cho các em, tạo môi trường ăn uống có
mang tính sư phạm – giáo dục cao cũng cần được chú
trọng.
1Vụ Giáo dục Thể chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo
2Bệnh viện 09, Sở Y tế Hà Nội.
3Trường Đại học Y Hà Nội.
4Bệnh viện Nhi Trung ương.
5Trường Trung học Phổ thông chuyên khoa học tự
nhiên, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia
Hà Nội.
Chịu trách nhiệm chính: Hoàng Thị Hải Vân
Email: hoangthihaivan@hmu.edu.vn
Ngày nhận bài: 10.3.2021
Ngày phản biện khoa học: 7.5.2021
Ngày duyệt bài: 13.5.2021
Từ khóa: học sinh tiểu học, bữa ăn bán trú, Hà
Nội
191
6 trang
14/04/2022
1980
Bạn đang xem tài liệu "Đặc điểm dịch tễ học và tình hình sơ cứu ban đầu ở bệnh nhi bị rắn chàm quạp cắn tại Bệnh viện Nhi đồng 1", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- dac_diem_dich_te_hoc_va_tinh_hinh_so_cuu_ban_dau_o_benh_nhi.pdf
