Thực trạng sử dụng thuốc giảm đau, chống viêm không steroid (NSAIDs) trên bệnh nhân điều trị nội trú tại Khoa Khớp

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

Thực trạng sử dụng thuốc giảm đau,

chống viêm không steroid (NSAIDs)

trên bệnh nhân điều trị nội trú tại Khoa Khớp -

Bệnh viện Quân y 103 năm 2019

Nguyễn Minh Tuấn¹, Đào Duy Anh¹, Đỗ Thế Khánh¹

Nguyễn Tuấn Quang¹, Nguyễn Cẩm Vân¹, Nguyễn Lê Thanh Thư²

¹Viện Đào tạo Dược - Học viện Quân y

²Bệnh viện Quân y 103

TÓM TẮT

Từ khóa: NSAIDs; điều trị nội trú; bệnh xương

Mục tiêu: Đánh giá tình hình kê đơn NSAIDs khớp.

điều trị cho BN nội trú tại Khoa Khớp - Bệnh viện

Quân y 103.

ĐẶT VẤN ĐỀ

NSAIDs được sử dụng rộng rãi trong hầu hết

Phương pháp: Hồi cứu việc kê đơn NSAIDs

điều trị các bệnh xương khớp trong các bệnh án của các bệnh về cơ xương khớp với nhiều dẫn chất khác

BN nội trú tại Khoa Khớp - Bệnh viện Quân y 103 nhau, nhưng đều có tác dụng hạ sốt, giảm đau,

năm 2019.

chống viêm trên hầu hết các loại viêm xương khớp

Kết quả: Số NSAIDs trung bình trong 1 bệnh không do nhiễm khuẩn (trừ paracetamol chỉ có tác

án là 1,7 thuốc, số bệnh án kê 2 NSAIDs chiếm tỷ dụng hạ sốt, giảm đau). Việc sử dụng NSAIDs trong

lệ cao nhất (69,83%); thuốc ức chế COX - 2 được điều trị như thế nào để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất

kê đơn phổ biến trong điều trị bệnh xương khớp và hạn chế TDKMM của thuốc là một vấn đề luôn

(66,36%); nhóm thuốc ức chế bơm proton (PPI được quan tâm, nhằm thực hiện tốt việc kê đơn

) có tỷ lệ cao nhất (88,66%) trong các thuốc hạn thuốc hợp lý, an toàn hiệu quả và chủ động trong

chế tác dụng không mong muốn của NSAIDs; hoạt động cung ứng thuốc tại bệnh viện.

NSAIDs được dùng chủ yếu ở dạng viên nén bao

phim (83,18%).

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIẾN CỨU

Kết luận: NSAIDs là nhóm thuốc được kê đơn Đối tượng nghiên cứu

nhiều nhất trong điều trị bệnh xương khớp cho

Toàn bộ 458 Bệnh án của BN nội trú tại Khoa

BN nội trú tại Khoa Khớp - Bệnh viện Quân y 103 Khớp - Bệnh viện Quân y 103 từ ngày 01/01/2019

trong năm 2019.

đến ngày 31/12/2019 có chỉ định NSAIDs điều trị

Ngày nhận bài: 10/09/2020

Ngày phản biện: 15/10/2020

Ngày chấp nhận đăng: 21/10/2020

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

0

133

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

các bệnh xương khớp.

Phương pháp nghiên cứu

12,01%), phù hợp kết quả nghiên cứu trước đó

(TB: 68,8 15,1) [1].

Hồi cứu các bệnh án có kê đơn NSAIDs và các

* Cơ cấu bệnh tật: Có 17 nhóm bệnh liên quan

thuốc phối hợp điều trị trong các bệnh xương khớp: đến xương khớp, trong đó bệnh thoái hóa khớp có

Tuổi, giới tính, thời gian bị bệnh, các bệnh mắc tỷ lệ cao nhất (32,97%), loãng xương cao thứ hai

kèm; số thuốc trung bình trong một đơn thuốc; (25,11%), khác kết quả nghiên cứu trước đó (có 7

số NSAIDs trung bình trong một đơn thuốc; các bệnh theo phân loại ICD) [1].

thuốc làm giảm TDKMM của NSAIDs; dạng thuốc

thường gặp trong kê đơn; hiệu quả điều trị.

ời gian nghiên cứu

* Các bệnh lý mắc kèm: Có 17 nhóm bệnh mắc

kèm, trong đó bệnh tim mạch (TM) chiếm tỷ lệ cao

nhất (30,57%); bệnh rối loạn đường huyết (RLĐH)

Từ tháng 1/2019 đến hết tháng 12/2019; số liệu chiếm 15,94%; bệnh dạ dày tá tràng (DDT) chiếm

nghiên cứu được xử lý bằng phần mềm excel 2010. 14,41%; hội chứng tiền đình chiếm tỷ lệ thấp nhất

(1,31%), nhiều hơn kết quả nghiên cứu trước đó

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN

về cơ cấu bệnh mắc kèm và khác biệt về tỷ lệ mắc

Đặc điểm bệnh nhân điều trị nội trú các bệnh (THA: 67,3%; ĐTĐ: 27,1%; DDT: 29,7%) [1].

xương khớp tại Khoa Khớp - Bệnh viện Quân y

103

* ời gian đợt điều trị trung bình: 8,7 5,3 ngày,

phù hợp với kết quả nghiên cứu trước đó (8,8 5,1

* Giới tính: Tổng số 458 BN, trong đó nam ngày) [1].

45,41% (208), nữ 54,59% (250), khác kết quả Tình hình kê đơn NSAIDs điều trị các bệnh

nghiên cứu trước đó (Nam: 38%; Nữ: 62%) [1].

xương khớp cho BN nội trú tại Khoa Khớp -

* Độ tuổi mắc bệnh xương khớp: ường gặp BN Bệnh viện Quân y 103

trên 60 tuổi (293; 63,97%), dưới 40 tuổi ít gặp (55;

* Số thuốc trung bình trong 1 bệnh án

Bảng 1. Số thuốc trong 1 bệnh án điều trị bệnh xương khớp tại Khoa Khớp - Bệnh viện Quân y 103 (2019)

T

1

Số thuốc trong 1 bệnh án

1 thuốc

Số lượt

0

Tỷ lệ (%)

0

Tổng số thuốc

0

2

2 thuốc

6

1,31

12

3

3 thuốc

17

3,71

51

4

4 thuốc

34

7,42

136

215

288

483

424

405

1798

3812

5

5 thuốc

43

9,39

6

6 thuốc

48

10,48

15,07

11,57

9,83

7

7 thuốc

69

8

8 thuốc

53

9

9 thuốc

45

10

10 thuốc trở lên

Tổng số

143

458

31,22

100

Số thuốc trung bình trong một đơn thuốc: 8,3 2,9

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

134

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

Số thuốc trung bình trong 1 bệnh án của BN lipid máu, huyết áp, rối loạn tuần hoàn não,…)

là 8,3 thuốc. Bệnh án có 10 thuốc trở lên có tỷ lệ thường được điều trị nhiều kết hợp cùng lúc, nên

cao nhất (31,22%), bệnh án kê 2 thuốc có tỷ lệ ngoài việc điều trị các bệnh xương khớp (chủ yếu

thấp nhất (1,31%) và không có bệnh án nào kê 1 là kê đơn NSAIDs), có nhiều nhóm thuốc khác đã

thuốc. Người mắc bệnh xương khớp đa số tuổi cao được phối hợp để điều trị các bệnh mắc kèm gặp

nên có nhiều bệnh mắc kèm (tăng huyết áp, đái ở BN [2], [5].

tháo đường týp 2, dạ dày tá tràng, gout, rối loạn

* Số NSAIDs trung bình trong 1 bệnh án

Bảng 2. Số NSAIDs trong 1 bệnh án điều trị bệnh xương khớp

Số lượt bệnh án

Số lượt thuốc

SL

T

Số thuốc

SL

%

0,65

84,37

15,63

0

%

0,01

69,83

12,66

0

1

2

3

4

1 thuốc

2 thuốc

3

383

72

3

544

174

0

3 thuốc

4 thuốc trở lên

0

Tổng số

458

100

779

100

Số NSAIDs trung bình trong 1 bệnh án là 1,7 trong kê đơn của các thầy thuốc nhằm đạt được

thuốc. Bệnh án được kê 2 NSAIDs chiếm tỷ lệ cao hiệu quả tối đa trong điều trị và phù hợp theo sơ đồ

nhất (69,83%); không có bệnh án nào kê đơn từ bậc thang chỉ định theo khuyến cáo của WHO [3].

4 NSAIDs trở lên. Đây là sự thay đổi các NSAIDs

* Số hoạt chất NSAIDs được kê trong các bệnh án

Bảng 3. Số hoạt chất NSAIDs được kê trong các bệnh án

T

1

Hoạt chất

Cơ chế tác dụng

ƯCCB COX - 2

ƯCCL COX - 2

ƯC COX - 3

Số lần kê

250

195

134

72

Tỷ lệ (%)

32,09

25,03

22,98

9,24

Etoricoxib

2

Meloxicam

3

Acetaminophen

Celecoxib

4

ƯCCL COX - 2

ƯCKCL COX

5

Natri diclofenac

Loxoprofen sodium

Acid acetysalicylic

Dexibuprofen

Diclofenac diethylamin

38

4,88

6

25

3,21

7

14

1,80

8

4

0,51

9

2

0,26

Tổng cộng

779

100

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

0

135

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

Ghi chú: ƯC: Ức chế; ƯCCB: Ức chế chuyên các NSAIDs ƯCKCL COX thuộc dẫn xuất của

biệt; ƯCCL: Ức chế chọn lọc; ƯCKCL: Ức chế các nhóm phenylacetic (Diclofenac), propionic

không chọn lọc.

(Dexibuprofen, loxoprofen), acid acetysalicylic

Có 9 hoạt chất NSAIDs khác nhau được kê chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ so với các thuốc ƯC COX - 2

trong bệnh án của BN điều trị bệnh xương khớp, (16,44%) [5]. Paracetamol có cơ chế tác dụng trung

trong đó các thuốc ƯC COX - 2 (Etoricoxib, ương đối với tác dụng giảm đau và hạ sốt, được

Meloxicam, Celecoxib) chiếm tỷ lệ cao nhất với dùng phối hợp với các không phải để tăng hiệu quả

517 lượt (66,36%) và có sự khác biệt với các kết chống viêm, mà chủ yếu là tác dụng hạ sốt, giảm đau

quả nghiên cứu trước đó (34,85% [2]; 41,74% cho BN có liên quan hoặc không liên quan đến đau

[4]), đã cho thấy các thuốc ƯC COX - 2 là lựa xương khớp [5].

chọn hàng đầu của các thầy thuốc khi điều trị

* Các nhóm thuốc không phải là NSAIDs kê đơn

các bệnh xương khớp tại BVQY 103 [5]. Do vậy, trong bệnh án

Bảng 4. Các nhóm thuốc khác có trong bệnh án

T

1

Nhóm thuốc

Số lượt

500

373

320

298

295

291

259

206

165

84

Tỷ lệ (%)

16,48

12,29

10,55

9,83

uốc tim mạch

2

Rối loạn đường huyết

uốc điều trị gout

3

4

Khoáng chất và vitamin

Dung dịch điều chỉnh nước điện giải

uốc làm giảm TDKMM của NSAIDs

uốc hướng tâm thần

uốc giãn cơ và tăng trương lực cơ

uốc tăng cường miễn dịch

uốc đường tiêu hóa

Kháng sinh

5

9,74

6

9,59

7

8,54

8

6,79

9

5,45

10

11

12

13

14

15

2,76

73

2,40

uốc gây tê, gây mê

69

2,28

uốc giải độc

33

1,09

uốc tác dụng trên đường hô hấp

uốc điều trị mắt, tai mũi họng

Tổng số

17

0,56

14

0,46

3033

100

Có 15 nhóm thuốc được kê đơn điều trị phối lệ thấp (0,46% - 0,56%). Đây đều là các nhóm thuốc

hợp cùng các NSAIDs, trong đó, nhóm thuốc điều được dùng phối hợp điều trị các bệnh mắc kèm hoặc

trị rối loạn đường huyết cao nhất (16,48%), tiếp làm giảm TDKMM của NSAIDs [2], [4]. BN mắc

theo là các thuốc điều trị gout (12,29%), các thuốc các bệnh về xương khớp phần lớn đã có tuổi, thường

tác dụng trên đường hô hấp, mắt, tai mũi họng có tỷ bị mắc thêm các bệnh mạn tính như gout, rối loạn

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

136

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

đường huyết, tim mạch, nên được các thầy thuốc kê nhóm như ở bảng 5 là hoàn toàn phù hợp. uốc

đơn điều trị không chỉ có bệnh xương khớp, mà còn hướng tâm thần được kê đơn là hoạt chất diazepam

được điều trị cả các bệnh mắc kèm kết hợp nhiều có tác dụng an thần, gây ngủ để giúp BN có cảm

bệnh một lúc, mặt khác cũng có liên quan đến các giác dễ chịu trong những ngày đầu các triệu chứng

bệnh nên có sự phối hợp của các thuốc thuộc các viêm của xương khớp chưa giảm hoặc đỡ.

Bảng 5. Các nhóm thuốc làm giảm tác dụng không mong muốn của NSAIDs

T

Nhóm thuốc

uốc

Số lượt

12

%

Omeprazol

Esomeprazol

Rabeprazol

Pantoprazol

Lansoprazol

2,62

42

9,17

1

Ức chế bơm proton (PPI)

56

12,22

13,32

19,00

88,66

5,45

61

87

Cộng

2

258

25

Sucralfat

Bao phủ niêm mạc dạ dày, hành tá tràng

Rebamipid

8

1,75

Cộng

33

11,34

100

Tổng số (1+2)

291

Có 2 nhóm thuốc làm giảm TDKMM của NSAIDs [4]. Có 33 trường hợp phải dùng thuốc

NSAIDs trên đường tiêu hóa, trong đó chủ yếu là bao phủ niêm mạc dạ dày, hành tá tràng (7%) khi

nhóm thuốc ức chế bơm proton (PPI) (88,66%) kê đơn NSAIDs, thấp hơn các kết quả nghiên cứu

với thuốc Lansoprazol được sử dụng nhiều nhất trước đó là 25,15% [2] và 21,19% [4], có thể là

(19%) là do khả năng hấp thu nhanh sau khi do số trường hợp bị bệnh về dạ dày, hành tá tràng

uống (khoảng một giờ và đạt nồng độ đỉnh cao trước khi điều trị bệnh xương khớp thấp hơn các

trong huyết tương sau 1,7 giờ), ức chế khoảng cơ sở y tế khác nên nhóm thuốc này có tỷ lệ kê

80% lượng acid dạ dày được tạo ra và cải thiện đơn không cao.

các triệu chứng đau dạ dày, nhất là khi có sử dụng

* Dạng bào chế của Kê NSAIDs trong bệnh án theo

Bảng 6. Tỷ lệ kê NSAIDs trong bệnh án theo dạng bào chế

T

1

Hoạt chất

Số lần kê

Tỷ lệ (%)

83,18

9,76

Viên nén bao phim

Viên nang cứng

Viên sủi

648

76

21

7

2

3

2,70

4

uốc tiêm

Viên đạn

2,70

5

0,90

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

0

137

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

6

7

Bột pha dung dịch uống

Gel bôi ngoài

4

2

0,51

0,26

100

Tổng cộng

779

NSAIDs được kê trong các bệnh án có thuốc giảm được ma sát trong quá trình thuốc di chuyển từ

uống, thuốc tiêm và dùng ngoài, trong đó đường miệng xuống dạ dày, do đó khi uống hạn chế kích

uống (viên nén bao phim, viên nang cứng, viên sủi, ứng đường tiêu hóa [6]. Dạng thuốc tiêm chiếm tỷ

bột pha dung dịch uống) là chủ yếu (96,14%), trong lệ thấp (2,70%) do chỉ chỉ định hạn chế cho những

đó viên nén bao phim chiếm tỷ lệ cao nhất (83,18%). BN đang trong giai đoạn đau, viêm mạnh, cần được

Dạng thuốc uống luôn giúp BN dễ sử dụng và viên giảm đau, chống viêm nhanh. Dạng gel được kê với

nén bao phim là dạng bào chế được nghiên cứu có tỷ lệ thấp nhất (0,26%), chủ yếu điều trị giảm đau

một lớp màng mỏng bao bọc bên ngoài viên thuốc, và viêm tại chỗ, không điều trị toàn thân.

có đặc tính không thấm nước trong giai đoạn đầu và

* Kết quả điều trị

Bảng 7. Kết quả điều trị

Kết quả cần đạt

T

Giảm triệu chứng đau

Đỡ đau nhiều

Đỡ đau ít

SLBN

441

11

%

Phục hồi cơ năng

SLBN

355

103

0

%

77,51

22,49

0

1

2

3

96,29

2,40

0,31

100

Cải thiện

Phục hồi

Hết đau

1

Không phục hồi

Tổng số

458

100

Về giảm triệu chứng đau: Số BN đỡ đau nhiều là bệnh chính có tỷ lệ cao nhất (32,97%); bệnh

chiếm tỷ lệ cao nhất (96,29%) với 441 BN, cao hơn tăng huyết áp là bệnh mắc kèm chiếm tỷ lệ cao nhất

các kết quả trước đó (78,15% [2] và 80,91 % [4]); (30,57%).

đỡ đau ít chỉ có 2,40% (11BN), hết đau chỉ có 1 BN.

- Tình hình kê đơn NSAIDs điều trị các bệnh

Về khả năng phục hồi cơ năng sau điều trị: Đa xương khớp tại Khoa khớp BVQY 103: Số thuốc

số BN có cải thiện (77,51%), cao hơn các kết quả trung bình trong 1 bệnh án là 8,3 thuốc; NSAIDs

trước đó (71,23% [2] và 67,59 % [4]) và phục hồi trung bình là 1,7 thuốc. Có 16 nhóm thuốc khác

khả năng lao động (22,49%) tương đương các kết được sử dụng phối hợp với NSAIDs, trong đó

quả nghiên cứu trước đó (23,06% [2]; 22,97% [4]). nhóm thuốc điều trị các bệnh tim mạch chiếm tỷ lệ

cao nhất (16,48%).

KẾT LUẬN

- Các NSAIDs thường được dùng trong điều trị

- BN điều trị bệnh xương khớp độ tuổi từ 60 bệnh xương khớp là ƯCKCL COX và thuốc ƯC

trở lên chiếm đa số, nữ giới chiếm tỷ lệ (54,59%) COX-2,trong đó thuốc ƯC COX-2 chiếm tỷ lệ cao

cao hơn nam giới (45,41%); bệnh thoái hóa khớp hơn (66,36%).

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

138

NGHIÊN CỨU LÂM SÀNG

- Dạng bào chế phổ biến nhất được dùng là viên bệnh nhân gặp TDKMM trong quá trình điều trị.

nén bao phim (83,18%). Bệnh nhân trong và sau

- Đa số bệnh nhân giảm triệu chứng đau

điều trị đều giảm các triệu chứng đau (96,29%) và (96,29%) và phục hồi cơ năng sau điều trị

cải thiện tốt cơ năng (77,51%). Không phát hiện (77,51%).

SUMMARY

Subject: Evaluate the situation of NSAIDs prescribing treatment for inpatients at the Department of

Arthritis - Military Hospital 103.

Method:RetrospectiveanddescriptionoftheprescriptionofNSAIDsforthetreatmentofosteoarthritis

in inpatient patient records at the Department of Arthritis - 103 Military Hospital, 2019.

Results: e average number of NSAIDs in a medical record was 1.7 drugs; Number of medical records

changed 2 NSAIDs, accounting for the highest percentage (69.83%); COX-2 inhibitors are commonly

prescribed in the treatment of osteoarthritis (66.36%); proton pump inhibitors (PPI) had the highest

proportion (88.66%) among NSAIDs ADR limits; NSAIDs are mainly used in the form of ﬁlm-coated

tablets (83.18%).

Conclusion: NSAIDs are the most commonly prescribed group of drugs in the treatment of

osteoarthritis patients in the Department of Arthritis - 103 Military Hospital in 2019.

Keywords: NSAIDs; Inpatient treatment; osteoarthritis.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Đức Công và cộng sự (2013), Khảo sát mô hình bệnh tật tại Khoa nội cơ xương Khớp - Bệnh viện

ống Nhất năm 2012-2013, Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh, phụ bản số 3-2013.

2. Nông ị Len (2013), Khảo sát tình hình sử dụng thuốc giảm đau chống viêm không Steroid tại Bệnh viện

Điều dưỡng và Phục hồi chức năng ái Nguyên, Luận văn Dược sĩ chuyên khoa cấp I, Trường Đại học Dược

Hà Nội.

3. Bộ Y tế (2006), Dược lâm sàng, Nxb Y học, Hà Nội.

4. Quách Văn Bình (2018), Khảo sát tình hình sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) và các

thuốc hỗ trợ trên BN có các yếu tố nguy cơ tiêu hóa và tim mạch tại Khoa khám bệnh - Trung tâm Y tế huyện Châu

Phú, Sở Y tế An Giang, An Giang.

5. Wikipedia, uốc chống viêm không steroid.

6. Trường Đại học Dược Hà Nội (2004), Kỹ thuật bào chế và sinh dược học các dạng thuốc, tập 2, Nxb Y

học, Hà Nội.

|

TẠP CHÍ NỘI KHOA VIỆT NAM SỐ 19+20/2020

0

139