Báo cáo Đề tài Cơ sở khoa học thực hiện tự chủ đại học qua thực tiễn tại trường Đại học Luật, Đại học Huế

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Tự chủ trường đại học đã và đang là hướng phát triển tất yếu của các

trường đại học trên thế giới hiện nay và được xem là yêu cầu bắt buộc để

tiến hành các phương thức quản trị đại học nhằm không ngừng đảm bảo và

nâng cao chất lượng đào tạo. Không nằm ngoài xu thế đó, các trường đại

học Việt Nam đồng hành cùng quá trình cải cách toàn diện giáo dục trong

đó có giáo dục đại học đang đứng trước một trong những cơ hội và thách

thức lớn của tiến trình phát triển – thực hiện tự chủ đại học. Quyền tự chủ

đại học không còn là một khái niệm xa lạ, tuy nhiên thực tiễn cho thấy quá

trình thực hiện phát sinh rất nhiều vướng mắc. Hiện nay cả nước có khoảng

23 cơ sở giáo dục đại học công lập thực hiện Đề án thí điểm đối mới cơ chế

hoạt động của Thủ tướng Chính phủ¹. Tính đến tháng 9/2017, Thủ tướng

Chính phủ đã ký quyết định phê duyệt Đề án thí điểm đổi mới cơ chế hoạt

động giai đoạn 2015-2017 theo Nghị quyết số 77/NQ-CP (NQ77) của Chính

phủ ban hành ngày 24/10/2014 về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối

với các cơ sở giáo dục đại học công lập giai đoạn 2014 – 2017 cho 23 cơ

sở GDĐH công lập trực thuộc các Bộ, ngành trung ương, gồm 12 trường

có thời gian tự chủ trên 2 năm, 11 trường có thời gian tự chủ dưới 2 năm

(trong đó có 4 trường mới được giao quyết định tự chủ từ tháng 7/2017).

Mặc dù vậy, vấn đề cốt lõi của tự chủ đại học và giới hạn trong vấn đề trao

quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học vẫn đang là đề tài được tranh

luận sôi nổi hiện nay. Sau 5 năm thí điểm mô hình tự chủ đại học, hiện tại

vấn đề nóng hổi nhất là hình hài của mô hình đại học tự chủ áp dụng đại

trà là như thế nào vẫn còn là một vấn đề tồn tại nhiều tranh cãi. Đặc biệt là

1

http://dantri.com.vn/giao-duc-khuyen-hoc/tu-chu-dai-hoc-cac-truong-se-than-chu-dieu-gi-khi-co-cay-dua-

than-20171028102338226.htm

1

trong bối cảnh, giai đoạn thí điểm áp dụng tự chủ đại học đã kết thúc, áp

lực thực hiện tự chủ đang được đặt lên vai của rất nhiều trường đại học.

Trong bối cảnh đó, Trường Đại học Luật, Đại học Huế đã và đang

trong quá trình hoàn thành đề án tự chủ đại học vào năm 2018 làm tiền đề

quan trọng để thực hiện tự chủ đại học trong những năm tiếp theo. Từ thực

tiễn thực hiện thí điểm tự chủ đại học và phân tích đề án tự chủ đại học của

Trường Đại học Luật, Đại học Huế, tác giả lựa chọn thực hiện đề tài: Cơ

sở khoa học thực hiện tự chủ đại học qua thực tiễn tại Trường Đại học

Luật, Đại học Huế là đề tài khoa học cấp cơ sở của mình.

2. Tình hình nghiên cứu

Tự chủ đại học là đề tài được nhiều chuyên gia, nhà quản lý giáo dục,

học giả và các nhà nghiên cứu trong nước cũng như quốc tế thuộc nhiều

lĩnh vực đặc biệt quan tâm đặc biệt là trong bối cảnh tự chủ đang trở thành

một trong những xu hướng phát triển chủ đạo của các trường đại học trên

thế giới trong đó có Việt Nam. Các công trình nghiên cứu khoa học viết về

tự chủ đại học có thể được bắt gặp trong rất nhiều tạp chí nghiên cứu khoa

học, các tài liệu, giáo trình học tập, khóa luận, luận văn hoặc luận án và

các phương tiện truyền thông đại chúng, có thể kể đến một số các công

trình nghiên cứu khoa học đáng chú ý về đề tài tự chủ đại học nhu sau:

- Quản lý nhà nước theo hướng đảm bảo sự tự chủ, tự chịu trách

nhiệm của các trường đại học ở Việt Nam, Phan Huy Hồng, luận án tiến sĩ

Quản lí hành chính công, Học viện Hành chính, Hà Nội năm 201, luận án

tập trung phân tích chức năng, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong

quá trình thực hiện tự chủ ở trường đại học và làm rõ vai trò của các cơ

quan nhà nước trong mối quan hệ với các trường đại học khi lộ trình tự chủ

tại các cơ sở giáo dục đại học được khởi động. Vì lẽ đó, luận án phần nào

2

thiếu các phân tích chuyên sâu về các trường đại học trong lộ trình thực

hiện tự chủ đại học;

- Bên cạnh đó còn có công trình nghiên cứu về Vai trò nhà nước trong

mở rộng quyền tự chủ của các trường đại học công lập Việt Nam, luận án

tiến sĩ kinh tế của tác giả Lương Văn Hải, Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà

Nội, năm 2012, đây là luận án nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế mà tác giả

cho rằng có phần nào có sự tương đồng về định hướng nghiên cứu với luận

án của tác giả Phan Huy Hồng.

- Ngoàn ra, còn có luận án Hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính các

trường đại học công lập ở Việt Nam, Trần Đức Cân, luận án tiến sĩ kinh tế,

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, 2013, đây là công trình tập trung nghiên

cứu về thực hiện cơ chế tự chủ tài chính trong các trường đại học và là một

tài liệu tham khảo rất có giá trị về tự chủ đại học. Tuy nhiên, xét về mặt

nội dung, luận án chỉ đề cập đến tự chủ đại học mà không đi sâu phân tích

các mặt tự chủ khác của một trường đại học.

Tựu trung, từ các phân tích trên có thể thấy các công trình trên nghiên

cứu vấn đề tự chủ đại học ở những góc độ, phạm vi khác nhau, và là nguồn

tham khảo rất quan trọng và có giá đối với các chuyên gia nghiên cứu về

tự chủ đại học. Tuy nhiên, đa phần các công trình nghiên cứu trên đều tiếp

cận ở tầm vĩ mô, bao quát dưới góc nhìn của các nhà nghiên cứu ở những

lĩnh vực khác nhau, chưa thực sự đi sâu vào phân tích về thực trạng và vấn

đề khác nhau của tự chủ đại học theo quy định hiện hành. Đây là nguồn

tham khảo cực kì có giá trị và cũng là tiền đề cho tác giả mạnh dạn lựa

chọn tên cho đề tài nghiên cứu về tự chủ đại học của mình là Cơ sở khoa

học thực hiện tự chủ đại học qua thực tiễn tại Trường Đại học Luật, Đại

học Huế với hy vọng có thể tiếp tục nghiên cứu một cách chuyên sâu và

phát triển các vấn đề về tự chủ đại học từ đó có các giải pháp hợp lý thúc

3

đẩy việc thực hiện hiệu quả tự chủ đại học tại Việt Nam nói chung và tại

Trường Đại học Luật, Đại học Huế nói riêng.

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở phân tích, đánh giá một

số vấn đề lý luận liên quan đến tự chủ đại học, từ đó phân tích thực trạng

thực hiên tự chủ đại học tại Trường Đại học Luật, Đại học Huế và đồng

thời nêu các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện tự chủ đại học tại

Trường Đại học Luật, Đại học Huế

3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài đặt ra các nhiệm vụ nghiên

cứu sau:

- Phân tích một số vấn đề lý luận về tự chủ đại học trong bối cảnh

hiện nay.

- Phân tích, bình luận, đánh giá các mô hình tự chủ đại học trên thế

giới.

- Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình thực hiện tự chủ đại

học.

- Phân tích, đáng giá thực trạng thực hiện tự chủ đại học ở Việt Nam.

- Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện tự chủ đại học của Trường

Đại học Luật, Đại học Huế.

- Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện tự chủ đại học,

đề tài đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thực hiện tự chủ đại

học tại Trường Đại học Luật, Đại học Huế.

4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài gồm:

4

- Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII;

- Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành

Trung ương Đảng khóa XII về Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp

tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu

quả các đơn vị công lập ngày 25 tháng 10 năm 2017;

- Thông báo kết luận số 242-TB/TW ngày 15/4/2009 của Bộ Chính

trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 (khóa VIII) về phương

hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020.

- Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 tại Hội nghị ban chấp

hành TW khóa XI về đối mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo;

- Luật Giáo dục Đại học năm 2012;

- Nghị quyết số 77/NQ-CP (NQ77) của Chính phủ ban hành ngày

24/10/2014 về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo

dục đại học công lập giai đoạn 2014 – 2017;

- Nghị quyết số: 14/2015/NQ-CP ngày 02/11/2005 của Chính phủ

về đối mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006

– 2020.

- Nghị định số: 16/2015/NĐ-CP ngày 14/2/2015 của Chính phủ về

Quy định cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập.

- Nghị định số 86/2015/NĐ-CP ngày 02 tháng 10 năm 2015 của

Chính phủ quy định về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục

quốc dân và chính sách miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập từ năm

học 2015-2016 đến năm học 2020-2021.

- Thông tư số 24/2015/TT-BGDĐT ngày 23 tháng 9 năm 2015 của

Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục

đại học.

- Đề án tự chủ đại học của một số trường Đại học trong nước.

5

- Báo cáo Hội nghị tự chủ của một số cơ sở đào tạo đại học.

- Quan điểm các tác giả, nhà nghiên cứu, nhà quản lí giáo dục về tự

chủ đại học.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu thực tiễn thực hiện

cũng như các quy định pháp luật về tự chủ đại học trên thế giới và tại Việt

Nam.

- Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu các quy định của pháp

luật liên quan đến hoạt động tự chủ đại học từ 01 tháng 01 năm 2006 đến

hết tháng 11 năm 2018.

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp luận

Phương pháp luận nghiên cứu của Luận văn đực dựa trên quan điểm

của chủ nghĩa Mác – Lenin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Luận

văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng những quan điểm cơ bản của Đảng

Cộng sản Việt Nam và Nhà nước ta trong sự nghiệp đổi mới về xây dựng

và phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

5.2 Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu

như sau:Phương pháp phân tích, bình luận, diễn giải, so sánh được sử dụng

chủyếu trong Chương 1: Lý luận về thực hiện tự chủ đại học.

6

Phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, đánh giá được sử dụng

chủ yếu khi nghiên cứu Chương 2: Thực trạng trường đại học luật, đại học

huế theo hướng tự chủ.

Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng khi nghiên cứu và viết

Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện tự chủ đại học tại Trường

Đại học Luật, Đại học Huế.

6. Bố cục của đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luậ và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung

của đề tài này bao gồm 3 chương:

Chương 1: Lý luận về thực hiện tự chủ đại học.

Chương 2: Thực trạng trường đại học luật, đại học huế theo hướng tự

chủ.

Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện tự chủ đại học tại

Trường Đại học Luật, Đại học Huế.

7

CHƯƠNG 1

LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN TỰ CHỦ ĐẠI HỌC

1.1. Khái quát về xu hướng phát triển giáo dục đại học trên thế

giới

Trong xu thế đẩy mạnh phát triển nền kinh tế tri thức như hiện nay,

một trong bốn trụ cột cần được đặc biệt trú trọng hình thành đó chính là

giáo dục, trong đó đặc biệt là giáo dục đại học với vai trò trung tâm là các

trường đại học. Trên thế giới, nhiệm vụ trọng yếu của các trường đại học

hiện nay là đào tạo nhân lực khoa học và công nghệ trình độ cao, bên cạnh

đó còn là trung tâm nghiên cứu lớn về sản xuất tri thức mới và phát triển,

chuyển giao công nghệ hiện đại, góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững.

Ở nhiều nước phát triển như Mỹ, Anh, Australia, Nhật Bản…hệ thống giáo

dục đại học trở thành ngành dịch vụ tri thức cao cấp góp phần đáng kể vào

thu nhập quốc dân GDP của quốc gia thông qua các hoạt động dịch vụ đào

tào và khoa học công nghệ. Nhiều nước trong khu vực ASEAN như Thái

Lan, Malaysia, Philippin… đã và đang thực hiện đổi mới, cải cách giáo dục

đại học theo hướng phát triển đa dạng hóa, chuẩn hóa, hình thành hệ thống

bảo đảm chất lượng đại học với nhiều tiêu chí và chuẩn mực đánh giá chất

lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, dịch vụ

phát triển cộng đồng². Sự phát triển của giáo dục đại học tại các quốc gia

trên rõ ràng đã đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc đánh giá

xếp hạng của nền giáo dục quốc gia đó. Điều đó cho thấy, muốn hướng tới

nền kinh tế tri thức trong một tương lai không xa việc cần làm là không

²Trần Khánh Đức, Giáo trình Giáo dục đại học – Việt Nam và Thế giới, Đại học Quốc gia Hà Nội,

dùng cho các khóa bồi dưỡng giảng viên cao đẳng/đại học về nghiệp vụ Sư phạm đại học chương tình

của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội, 2010, tr 5.

8

ngừng cải cách, nâng cao chất lượng giáo dục trong đó đặc biệt trú trọng

giáo dục đại học tại các trường đại học.

Sự phát triển của giáo dục đại học trên thế giới hiện nay tuy vô cùng

đa dạng và phong phú song vẫn thể hiện rõ nét những xu hướng cơ bản

không chỉ xuất hiện ở những nền giáo dục tiên tiến mà còn “phủ sóng” tới

nền giáo dục đại học của các quốc gia đang phát triển. Tựu trung, giáo dục

đại học trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay bộc lộ những đặc điểm sau:

Thứ nhất, giáo dục đại học hiện đại là một nền giáo dục xã hội hóa.

Cùng với sự phát triển của xã hội, nhu cầu của người học ngày càng gia

tăng về cả số lượng lẫn chất lượng. Sự gia tăng đó là nhằm đáp ứng những

yêu cầu không ngừng nâng cao của thị trường lao động hiện nay. Và một

lẽ tất yếu là sự hình thành của các cơ sở giáo dục đại học cũng theo đó là

tăng lên. Các chương trình đào tạo tại các trường đại học hiện nay cũng rất

phong phú phục vụ nhu cầu đa dạng của người học theo hướng đào tạo

ngành nghề phù hợp với nhu cầu xã hội và tiết giảm thời gian đào tạo cho

người học. Tác giả cho rằng đây là một xu hướng tất yếu phù hợp với sự

thay đổi và phát triển của xã hội, bởi suy cho cùng sứ mạng đào tạo và cung

cấp nguồn nhân lực chất lượng cao của các trường đại học cũng là nhằm

đáp ứng các đòi hỏi của xã hội.

Thứ hai, giáo dục đại hiện nay là giáo dục nâng cao chất lượng trải

nghiệm toàn cầu phù hợp với xu hướng quốc tế hóa giáo dục đại học. Quốc

tế hóa giáo dục đại học có thể xem là một xu hướng phát triển chung của

các trường đại học trên thế giới hiện nay. Không có nền giáo dục nào trong

giai đoạn nằm ngoài quá trình hội nhập, trong đó hội nhập quốc tế đối với

giáo dục đại học được xem là một trong các tiêu chí đánh giá chất lượng

đào tạo của các trường đồng thời là động lực để thúc đẩy quá trình hội nhập

của nền giáo dục quốc gia đó trên bình diện khu vực và cả thế giới. Nói

9

một cách nôm na, quốc tế hóa chính là giai đoạn cao nhất trong quan hệ

quốc tế giữa các trường đại học³. Xu hướng quốc tế hóa cũng sẽ là một sự

hỗ trợ rất cần thiết dành cho cộng đồng khoa học hay giới nghiên cứu và

phần lớn những đối tượng này đã và đang làm việc trong các trường đại

học.

Thứ ba, xu hướng quản lý giáo dục đại học hiện nay đang thay đổi

dần theo hướng tăng tính tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Như đã phân tích

ở trên, với sự gia tăng không ngừng về mặt số lượng, quy mô cũng như chất

lượng của các trường đại học trên thế giới, yêu cầu tất yếu đặt ra đó là cho

phép các trường đại học thiết lập một cơ chế quản lý phân cấp mạnh mẽ.

Theo đó, các trường đại học được trao cho một sự “tự do” cần thiết, không

chịu ảnh hưởng từ các tác động bên ngoài trong việc điều hành tổ chức,

phân bổ tài chính, tổ chức giảng dạy và thực hiện các hoạt động nghiên

cứu. Xu hướng này đang diễn ra vô cùng mạnh mẽ và được dự báo sẽ là xu

hướng tiên phong trong thay đổi cách điều hành quản lý tại trường đại học

trên toàn thế giới. Hệ thống giáo dục đại học của các nước phát triển chính

là những người đi đầu trong trào lưu này.

Từ những phân tích trên có thể thấy cùng với các lĩnh vực khác trong

đời sống xã hội, giáo dục và đặc biệt là giáo dục đại học đang từng bước

chuyển biến mạnh mẽ và chứng kiến nhiều sự thay đổi mang tính bước

ngoặt nhằm đáp ứng với yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Trong bối cảnh

toàn cầu hóa, nếu nền giáo dục của Việt Nam trong đó có giáo dục đại học

không nắm bắt được các thách thức và nhanh chóng thay đổi ắt sẽ dẫn đến

một hệ quả tất yếu là sự thụt lùi về trình độ phát triển – là đặc điểm vốn

không phải là thế mạnh của nền giáo dục Việt Nam khi so sánh với nền

³http://tuyensinhvnuk.edu.vn/xu-huong-quoc-te-hoa-giao-duc-dai-hoc/

10

giáo dục phát triển trên thế giới. Nói cách khác, cải cách toàn diện nền giáo

dục Việt Nam là một nhu cầu hết sức bức thiết trong đó đổi mới cơ chế

quản lý giáo dục đại học mà trọng tâm là chuyển hướng theo cơ chế tự chủ,

tự chịu trách nhiệm phải được xem là một nhiệm vụ cần được thực hiện

“ngay lúc này hoặc là không bao giờ”, và nếu chậm trễ thì chúng ta chỉ có

thể ngầm ngùi nhìn cơ hội phát triển và hội nhập trôi qua trước mắt.

1.2 Các vấn đề lí luận về tự chủ đại học

1.2.1 Cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm ở các trường đại học

Nghiên cứu về cơ chế tự chủ tại các trường đại học nói riêng và ở các

đơn vị sự nghiệp đào tạo công lập nói chung chính là việc phân tích mối

quan hệ trong quản lý giáo dục giữa một bên là các cơ quan nhà nước và

một bên là các chủ thể giáo dục. Như đã đề cập ở trên, một trong các xu thế

của phát triển giáo dục hiện nay đó chính là xu thế tự chủ đại học, với cách

làm này các trường đại học sẽ có toàn quyền thực hiện các chức năng nhiệm

vụ trong khuôn khổ pháp luật, đây là tiền đề quan trọng để các trường đại

học chủ động trong các vấn đề tự quyết và điều hành linh hoạt nhằm đạt

mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của trường. Với cơ chế tự

chủ đang từng bước được giao cho các cơ sở giáo dục đại học, các trường

sẽ được tự quyết về tất cả các vấn đề gồm tự chủ về tài chính, tự chủ về

chương trình đào tạo, tự chủ liên quan đến công tác tuyển sinh, tự chủ về

công tác đảm bảo chất lượng giáo dục của trường. Trong chiều hướng

ngược lại, các trường đại học buộc phải nâng cao trách nhiệm của mình lên

ở mức cao nhất, đó là trách nhiệm của trường đại học với các đối tượng

người học, với người sử dụng lao động, đối với xã hội và đặc biệt đối với

Nhà nước. Chính vì lẽ đó, có thể nói tự chủ và tự chịu trách nhiệm luôn

song hành cùng nhau trong tiến trình nâng cao chất lượng giáo dục của

trường. Vấn đề tự chủ hiện nay không chỉ dừng lại là một xu hướng phát

11

triển giáo dục đại học trên thế giới mà còn là nhu cầu bức thiết đối với yêu

cầu đổi mới một cách cơ bản và toàn diện giáo dục đại học ở nước ta.

1.2.1 Nội dung của tự chủ và tự chịu trách nhiệm

Các trường đại học công lập được thành lập dựa trên quyết định của

Thủ tướng chính phủ, chính vì vậy về mặt nguyên tắc các trường đại học

công lập hiện nay thuộc sở hữu của Nhà nước, đây chính là điểm khác biệt

cơ bản giữa các trường đại học công lập và các trường đại học tư thục. Điều

đó giải thích tại sao các hoạt động diễn ra trong các trường đại học công

lập đều có liên hệ rất mật thiết với lợi ích cũng như trách nhiệm của Nhà

nước và của toàn xã hội. Với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, Nhà nước

tuy không can thiệp vào các hoạt động cụ thể của trường đại học nhưng vẫn

giữ vai trò quản lý và kiểm soát cần thiết với mục đích duy nhất là tạo điều

kiện tốt nhằm không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của các

trường đại học. Về điểm này, tác giả cho rằng các trường đại học công lập

trong tương lai sẽ rất giống các mô hình doanh nghiệp nhà nước hiện nay,

khi quyền tự quyết của các trường đại học vẫn phải dựa trên định hướng và

bảo trợ của Nhà nước nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững của các trường

12

đại học trong sự cạnh tranh ngày càng gay gắt về chất lượng đối với hoạt

động của các trường đại tư thục.

Nhìn chung, tự chủ đại học là một khái niệm trong đó chỉ rõ quyền

chủ động của các trường đại học đối với công tác quản lý điều hành về ba

vấn đề cơ bản sau đây:

Một là, tự chủ về thực hiện nhiệm vụ.

Hai là, tự chủ về tổ chức và nhân sự.

Ba là, tự chủ về tài chính.

Nội dung dưới đây lần lượt trình bày cũng như phân tích về các nội

dung tự chủ trên.

1.2.1.1 Tự chủ về thực hiện nhiệm vụ

Tự chủ về thực hiện nhiệm vụ gồm có hai nội dung cơ bản và quan

trọng nhất đó là tự chủ về công tác đào tạo và tự chủ về nghiên cứu khoa

học.

(i) Tự chủ về công tác đào tạo

Đây là một trong hai nhiệm vụ chính yếu của một cơ sở giáo dục đại

học. Tự chủ về công tác đào tạo trong các trường đại học được hiểu là việc

các trường đại học được quyền tự quyết một cách toàn diện tất cả các vấn

đề liên quan đến hoạt động đào tạo như quyết định ngành học, số lượng chỉ

tiêu tuyển sinh, phương thức tuyển sinh hoặc các vấn đề liên quan đến cách

thức kiếm tra, đánh giá, chuẩn đầu ra của ngành học và các tiêu chuẩn học

thuật khác .v..v.

(ii) Tự chủ về nghiên cứu khoa học

Đây cũng là một mảng quan trọng không kém trong tự chủ về thực

hiện nhiệm vụ của một cơ sở đào tạo đại học. Tự chủ trong lĩnh vực nghiên

cứu khoa học liên quan đến sự tự quyết của các trường đối với các hoạt

động nghiên cứu khoa học như quyết định hướng nghiên cứu, tổ chức và

13

phối hợp tổ chức các hội thảo khoa học, quyết định việc sử dụng kết quả

của các hội thảo khoa học hoặc các công trình nghiên cứu khoa học vào

ứng dụng trong giảng dạy hoặc trong thương mại, tổ chức các hoạt động

dịch vụ phù hợp với lĩnh vực chuyên môn.

1.2.1.2 Tự chủ về tổ chức và nhân sự

Tự quyết về vấn đề tổ chức và nhân sự được xem là một trong những

điều kiện tiên quyết để thực hiện tự chủ tại một cơ sở giáo dục đại học.

Theo đó, các trường đại học sẽ được có quyền chủ động hoàn toàn đối với

mô hình tổ chức của mình. Bên cạnh đó, các phương thức quản lý cũng như

sử dụng các nguồn nhân lực trong nhà trường cũng sẽ do trường chủ động

kiểm soát và quyết định. Chính vì lẽ đó, các trường đại học sẽ tự quyết định

về cơ cấu tổ chức của mình và chỉ cần đảm bảo không vi phạm các quy

định của pháp luật. Cụ thể, trường đại học sẽ chủ động quyết định số lượng,

phương thức thành lập, hoạt động cũng chấm dứt của các cơ quan trực thuộc

trong trường và dựa vào chiến lược phát triển trong từng giai đoạn, các cơ

sở giáo dục đại học cũng sẽ có quyền thành lập, quyết định và phát triển

nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu chất lượng của trường.

1.2.1.3 Tự chủ về tài chính

Tự chủ về tài chính sẽ mang lại cho các trường đại học sự chủ động

trong việc bảo đảm quản lý cũng như sử dụng các nguồn lực tài chính đối

với tất cả các hoạt động diễn ra trong trường. Theo đó, các trường đại học

sẽ có khả năng tự quyết và chủ động toàn diện trong việc tìm kiếm các

nguồn lực tài chính hiện có và không những vậy còn phải biết cách đầu tư

cho tương lai cũng như bảo đảm cân đối các nguồn tài chính. Yêu cầu của

tự chủ đại học về tài chính đó là phải bảo đảm được tính công khai và minh

bạch, tuân thủ pháp luật và vì mục đích phi lợi nhuận. Tự chủ tài chính

trong trường đại học không nhằm mục đích gì hơn ngoài mục đích không

14

ngừng nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo của nhà trường. Đây chính

là một trong ba nội dung tự chủ cơ bản mà các trường đại học cần thực hiện

để có thể tiến tới tự chủ toàn diện.

1.2.2 Các mô hình tự chủ đại học trên thế giới

1.1 Kinh nghiệm tự chủ đại học của Nhật Bản

Nhật Bản là quốc gia có nền giáo dục giáo dục đại học rất phát triển.

Sự thành công trong cách thức thực hiện tự chủ đại học của người Nhật đó

là xem các trường đại học giống như là một công ty. Từ thời Thiên Hoàng

Minh Trị, nền giáo dục đại học Nhật Bản đã được quản lý hoàn toàn bằng

các quy định pháp luật, điều đó đảm bảo các mục đích cơ bản, các đường

lối chính sách về cải cách và quản lý giáo dục được thực hiện một cách

thống nhất và còn mang lại một hiệu quả rất đáng chú ý. Đặc biệt, vào năm

1999, một sự kiện quan trọng đã diễn ra làm thay đổi lịch sự phát triển giáo

dục đại học tại Nhật Bản đó là chính phủ Nhật Bản quyết định chuyển đổi

đại học quốc gia thành công ty quản trị độc lập. Đây là một quyết định

mang tính bước ngoặt bởi trước đó các trường đại học quốc gia ở Nhật cũng

như Việt Nam bây giờ được xem là như là một tổ chức của nhà nước. Các

hoạt động nghiên cứu và giáo dục phụ thuộc rất nhiều vào nguồn ngân sách

nhà nước⁴. Với sự quản lý chặt chẽ của cơ quan nhà nước, hoạt động của

các trường đại học quốc gia ở Nhật thật sự bị kìm hãm rất nhiều đặc biệt là

đối với vấn đề sáng tạo cũng như các hướng phát triển của các trường đại

học. Với quyết định của chính phủ vào năm 1999, Nhật Bản đã bước vào

một thời kì cải cách mới đối với nền giáo dục đại học, thời kì tự chủ đại

học. Và vì vậy, các trường đại học tại Nhật Bản được xem như là một công

ty đại học, các trường đại học sẽ tự mình quyết định các hoạt động, tự tạo

⁴http://aptech.fpt.edu.vn/chitiet.php?id=808

15

sức thu hút riêng để tăng lượng tuyển sinh, tính cạnh tranh của các trường

đại học vì vậy tăng lên rất cao. Căn cứ Luật Công ty đại học quốc gia, các

quy định về ngân sách cũng như nhân sự sẽ không còn có giá trị, trong

trường đại học người đứng đầu là quản lý là chủ tịch hội đồng quản trị của

công ty đại học, người này do một ủy ban bầu ra trong đó bao gồm cả các

chuyên gia ngoài trường đại học. Nhà nước lúc này là tổ chức đóng vai trò

trong việc cung cấp hành lang pháp lý và thực hiện thẩm quyền thành lập,

chấm dứt hoạt động cũng như đánh giá chất lượng đào tạo của các công ty

đại học. Các trường đại học cũng có thể nhận được hỗ trợ về tài chính từ

nhà nước, muốn làm được việc này các trường đại học phải gửi cho Bộ

Giáo dục, văn hóa, thể thao, khoa học và kỹ thuật Nhật (MEXT) bản kế

hoạch hoạt động trong giai đoạn 6 năm để đánh giá và nếu được chấp nhận,

trường đại học đó có thể nhận được hỗ trợ về mặt tài chính trong vòng 6

năm tiếp theo. Với mô hình công ty đại học, các trường đại học ở Nhật sẽ

có hai cơ quan hoạt động song hành trong bộ máy đó là Hội đồng quản trị

và hội đồng nghiên cứu, giáo dục. Chức năng quản lý thuộc về Hội đồng

quản trị trong khi đó Hội đồng nghiên cứu, giáo dục có nhiệm vụ thực hiện

các hoạt động chuyên môn, nghiên cứu, giảng dạy. Với những cải cách

trong vấn đề tự chủ như nêu trên, các trường đại học tại Nhật Bản đã cải

thiện đáng kể về năng lực quản lý và hoạt động hiệu quả hơn.

1.2 Kinh nghiệm tự chủ đại học của Hoa Kỳ

Hoa Kỳ cũng là một quốc gia có nền giáo dục đại học tiên tiến đáng

để chúng ta học tập đặc biệt là đối với vấn đề tự chủ đại học. Mỹ hiện có

khoảng 3600 trường đại học, cao đẳng với hơn 10 triệu sinh viên. Tỉ lệ

người trong độ tuổi học đại học, cao đẳng được đi học khoảng 85%, đây là

16

một con số rất ấn tượng bởi lẽ con số này ở các nước OECD⁵là trên 50%,

Trung Quốc là khoảng 25% và Việt Nam là xấp xỉ 20%⁶. Ở Mỹ, mô hình

giáo dục đại học của nước này rất đa dạng, phong phú và có sự linh hoạt

cao, không những vậy sự phân cấp trong quản lý giáo dục đại học thể hiện

rất rõ ràng giữa chính quyền địa phương ở các bang và quận. Trong hệ

thống quản lý giáo dục đại học tại Mỹ, bộ giáo dục liên bang Mỹ

(Department of Education – ED) không tham gia trực tiếp quản lý và chỉ

đạo toàn diện với các trường đại học mà chỉ chịu trách nhiệm về các chương

trình đặc biệt như nhóm dân tộc thiểu số, giáo dục cho người tàn tật⁷. Đối

với chính quyền các bang thì việc quản lý cũng không can thiệp quá sâu

vào các trường đại học và bị giới hạn. Chính quyền các bang chịu trách

nhiệm cấp một phần hỗ trợ về mặt tài chính và sẽ có một dại diện của chính

quyền tham gia Hội đồng quản trị của các trường đại học công. Về vấn đề

quản lý tại các trường đại học, với mô hình tự chủ tại Mỹ thì các trường

đại học tự chủ hoàn toàn, với mức độ tự chủ như vậy, các trường có quyền

rất cao trong mọi mặt hoạt động của trường miễn là không vi phạm pháp

luật của Liên bang hay của từng bang. Đối với các trường đại học tư thục

thì mức độ tự chủ còn lớn hơn các trường công rất nhiều và nếu xếp theo

thứ tự thì ở Mỹ các trường cao đẳng cộng đồng sẽ có mức đột tự chủ thấp

nhất và cao nhất vẫn là các trường đại học định hướng nghiên cứu. Ở Hoa

Kỳ, quyền tự chủ cao nhất là ở các trường đại học định hướng nghiên cứu,

thấp nhất là ở các trường cao đẳng cộng đồng. Với mức độ tự chủ đa dạng

như vậy hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục của Mỹ cũng rất khắt khe

⁵Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (Organization for Economic Co-operation and Development) có mục

đích là để tìm ra các chính sách phát triển kinh tế cùng phúc lợi của người dân.

⁶Trịnh Ngọc Thạch, Chính sách phát triển giáo dục đại học: Những thành công ở các nước phát triển và gợi ý

bài học cho Việt Nam, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Nghiên cứu giáo dục, tập 33, số 1 (2017), Tr. 81.

⁷Lương Văn Hải, Vai trò nhà nước trong mở rộng quyền tự chủ của các trường đại học công lập Việt Nam, Luận

án tiến sĩ kinh tế, trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội, 2012, tr.11.

17

và luôn được thực hiện song song với hoạt động của các trường đại học như

một hoạt động bắt buộc. Hai cơ quan công nhận các tổ chức kiểm định chất

lượng giáo dục là Bộ giáo dục liên bang (DE) và CHEA, và chỉ có những

trường đại học được kiểm định chất lượng giáo dục mới được phép thực

hiện các hoạt động đào tạo, chính vì vậy kiểm định chất lượng là một khâu

rất quan trọng đối với các trường đại học ở Mỹ.

3.3 Mô hình tự chủ đại học của Singapore

Singapore là một trong những nền giáo dục tiên tiến bậc nhất châu

Á, trong danh sách 200 trường đại học hàng đầu trên thế giới do hệ thống

tư vấn thị trường giáo dục Anh quốc công bố năm 2015, đại học Quốc gia

Singapore (NUS) xếp thứ 12, đại học Công nghệ Nanyang Singapore

(NTU) xếp thứ 13⁸. Với một quốc gia có diện tích khiêm tốn ở Đông Nam

Á như Singapore, đậy quả thực là một nỗ lực rất đáng tự hòa và là mô hình

giáo dục để các nước khác học tập trong đó có Việt Nam. Về chiến lược tự

chủ đại học, từ năm 2006 chính phủ nước này đã quyết định cho hai trường

được đại học NUS và NTU trở thành các trường đại học tự chủ đầu tiên với

tư cách là các doanh nghiệp hoạt đông phi lợi nhuận. Tự chủ đại học ở

Singapore tập trung vào cơ chế quản lý nội bộ trong trường cũng như mối

liên hệ giữa các trường đại học với chính phủ nước này. Với cơ chế tự chủ,

hội đồng trường sẽ trở thành cơ quan lãnh đạo cao nhất của một trường đại

học nắm quyền quyết định những vấn đề quan trọng nhất, cơ quan này gồm

20 nhà quản lý giáo dục có kinh nghiệm và chuyên môn giỏi, doanh nhân

thành đạt và các chuyên gia kinh tế nổi tiếng. Dưới Hội đồng trường có 8

ban chuyên trách, đây là những cơ quan giúp việc cho hội đồng trường,

giúp cơ quan này kiểm soát mọi tình hình trong nhà trường và tư vấn các

⁸http://thuongtruong.com.vn/tin-tuc/trong-nuoc/tu-chu-dai-hoc-kinh-nghiem-va-bai-hoc-tu-singapore-

7491.html

18

quyết sách. Nhà trường có nghĩa vụ báo cáo kết quả hoạt động, chịu sự

giám sát của chính phủ và xã hội. Một điểm cần lưu ý là dù là tự chủ, các

trường đại học ở Singapore vẫn đi theo con đường phi lợi nhuận và vì vậy

hệ thống đại học công lập ở nước này vẫn nhận hỗ trợ đến 75% kinh phí.

Giữa các trường đại học và chính phủ sẽ thiết lập một thỏa thuận để đảm

bảo hiệu quả trong việc thu chi ngân sách, mục tiêu đào tạo phù hợp với

chính sách của nhà nước, có chất lượng đào tạo tốt sau khi tự chủ. Cụ thể,

các thỏa thuận giữa trường đại học và cơ quan hành chính Singapore chủ

yếu xoay quanh ba nội dung chính đó là : Thỏa thuận về chính sách, tức là

làm rõ phạm vi tự chủ của trường đại học và đưa ra quy định xử phạt nếu

các trường vi phạm thỏa thuận về chính sách, chủ yếu nhằm để bảm đảm

các trường sẽ thực hiện mục tiêu đào tạo và quy hoạch phát triển tổng thể

mà chính phủ đã đề ra; thỏa thuận về hiệu quả: do các trường tự vạch ra,

Bộ giáo dục phê duyệt, chủ yếu nhằm xác định các chỉ tiêu phát triển chính

sách trong các mục cụ thể như mục tiêu phát triển tổng thể, chất lượng đào

tạo, nghiên cứu khoa học, dịch vụ xã hội và phát triển nhân sự - phòng ban⁹.

Để đảm bảo các thỏa thuận này phù hợp với nhu cầu và sự phát triển của

xã hội, cứ mỗi 5 năm, các bên sẽ cùng nhau thiết lập lại các nội dung của

thỏa thuận và sửa đổi nó làm sao cho phù hợp với tình hình hiện tại. Với

mô hình tự chủ đại học ở Singapore, chính phủ giao quyền tự quyết trong

vấn đề tuyển dụng lao động cho các trường đại học. Theo đó, việc tuyển

giảng viên, giáo sư trong trường sẽ do trường quản lý và điều hành toàn

bộ, để đảm bảo chất lượng của đội ngũ này, hợp đồng lao động sẽ quy định

rất rõ về thời hạn đạt chức danh giáo sư là không quá 6 năm, và nếu giảng

viên không thực hiện được nhiệm vụ này thì sẽ bị chấm dứt hợp đồng lao

⁹http://thuongtruong.com.vn/tin-tuc/trong-nuoc/tu-chu-dai-hoc-kinh-nghiem-va-bai-hoc-tu-singapore-

7491.html

19

động. Hội khoa học và sinh viên học tập tại trường sẽ là những đối tượng

đánh giá chất lượng trong các giờ giảng của giảng viên và quyết định họ có

được đứng lớp trong thời gian tới hay không. Với quy định này, rõ ràng là

đã tạo được một áp lực cần thiết để giảng viên và các giáo sư tập trung nâng

cao chất lượng giảng viên cũng như công tác nghiên cứu vốn là hai nhiệm

vụ chủ yếu của một giảng viên đại học.

2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam

Với việc nghiên cứu các mô hình tự chủ đại học của các quốc gia

phát triển trên thế giới như Nhật Bản, Hoa Kì và Singapore như vừa phân

tích trên, có thể thấy mô hình tự chủ đại học của mỗi nước đều có một thế

mạnh riêng và đều có những ưu điểm đáng để Việt Nam học tập. Dĩ nhiên,

thực hiện tự chủ đại học là cả một quá trình và cần rất nhiều thời gian để

cho thấy kết quả của nó. Hơn nữa trong quá trình áp dụng, những ưu điểm

trong mô hình tự chủ của các nước có thể rất tối ưu tại quốc gia sở tại nhưng

khi áp dụng tại Việt Nam lại tỏ ra không hợp lý, chính vì vậy cần có sự

chọn lọc kĩ càng những thế mạnh của các mô hình tự chủ trên thế giới phù

hợp với tình hình phát triển của nước ta tránh trường hợp trong quá trình

áp dụng không hiệu quả. Những bài học kinh nghiệm mà Việt Nam nên học

tập từ mô hình của các nước là:

Thứ nhất, xây dựng hệ thống quản lý giáo dục đại học theo hướng

phi tập trung.

Đây là điểm mạnh được chính phủ Mỹ áp dụng một cách rất thành

công trong tiến trình tự chủ đại học tại quốc gia này. Với việc xây dựng hệ

thống quản lý giáo dục đại học theo hướng phi tập trung, giáo dục nói chung

và giáo dục đại học nói riêng sẽ được xem như là một loại hình dịch vụ xã

hội. Tác giả cho rằng, giải pháp này sẽ trao cho các trường đại học ở Việt

20