Thử nghiệm và đánh giá vai trò của việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trung học cơ sở
THÛÃ NGHIÏåM VAÂ ÀAÁNH GIAÁ
VAI TROÂ CUÃA VIÏåC GIAÁO DUÅC KYÄ NÙNG SÖËNG
CHO HOÅC SINH TRUNG HOÅC CÚ SÚÃ
.
Trêìn Vùn Khaánh*
.
Phaåm Thõ Huï*å
.
Nguyïîn Thõ Tuá Quyïn*
TOÁM TÙÆT
Sûå phaát triïín kinh tïë, khoa hocå kyä thuêåt nhû vuä baäo àaä àûa nïìn vùn minh nhên loaåi tiïën
nhûäng bûúcá tiïën nhayã voåt trong viïåc àaáp ûáng caác nhu cêìu cuãa con ngûúâi. Tuy nhiïn mùåt
traái cuãa nhûäng bûúác tiïën êëy laâ hanâ g loaåt cacá vêën àïì xaä höiå naãy sinh, àùåc biïåt laâ úã thïë hïå treã
nhû: sûå gia tùng caác tïå naån xaä höåi, sûå xoái monâ nghiïm tronå g caác giaá trõ àaåo àûác, cuöåc söëng
thiïëu ûúcá mú, lyá tûúnã g cuãa möåt böå phêån khöng nhoã thanh thiïëu niïn... Nhûäng vêën àïì êëy
khiïën cho con ngûúâi phaãi nhòn laiå caác giaá trõ cuãa cuöåc söëng, vïì vai troâ cuãa àaoå àûác trong
viïåc àõnh hûúáng phaát triïín nhên caách con ngûúâi trong hoanâ caãnh hiïnå taåi. Àiïuì àoá àùåt ra
nhu cêìu bûác thiïtë cho viïcå giaáo duåc kyä nùng söëng cho thïë hïå treã ngaây nay.
1. Dêîn nhêåp
hoåc Múã TP.HCM vïì viïcå giaáo ducå kyä nùng sönë g
(KNS) cho hoåc sinh. Trong khi úã nhiïìu nûúác
trïn thïë giúái KNS àaä trúã thaânh möåt mön hoåc
trong chûúng trònh hoåc chñnh khoáa, thò úã Viïåt
Nam KNS múiá chó àûúåc daåy löìng gheáp trong
caác mön hocå hay bûúác àêìu tiïën haânh daåy thñ
àiïím. Giaoá trònh sûã dunå g cho viïåc daåy KNS vêîn
coân àang trong quaá trònh biïn soaån. Haâng loaåt
cêu hoãi àûúcå àùåt ra xoay quanh vêën àïì giaáo duåc
KNS cho hocå sinh úã nûúcá ta nhû: Hiïån nay hoåc
sinh coá nhu cêìu àûúcå trang bõ KNS úã mûác àöå
naâo? Viïåc giaáo duåc KNS cho hoåc sinh laâ vai troâ
“Tònh traång hoåc sinh àaánh nhau, vö lïî vúái
thêìy cö giaáo, boã hoåc, khöng hûáng thuá hoåc têåp
xuêët hiïån ngaây möåt nhiïìu. Nguyïn nhên thò coá
nhiïìu nhûng chung quy laâ do nhêån thûác, yá thûác
vaâ vïì cú baãn vêîn laâ do caác em thiïëu kyä nùng
söëng”1.
Trïn àêy laâ nhêån àõnh cuãaTiïën sô Phuâng Khùæc
Bònh2 àaä traã lúâi trong möåt buöíi phonã g vêën. Quan
àiïím naây cuäng àöìng nhêtë vúái nhêån àõnh cuãa rêët
nhiïìu khaách múâi laâ nhûäng nhên viïn xaä höåi,
giaãng viïn, nghiïn cûáu sinh,... trong buöíi Höåi
thaão Cöng taác xaä höåi hocå àûúâng taåi trûúâng Àaåi
* Böå mön Cöng taác xaä höåi, Trûúâng ÀHKHXH&NV-ÀHQG-TP.HCM.
1. Theo baãn tin chuã nhêåt ngaây 13/02/2011 cuaã trûúâng Trung hoåc Cú súã Trûng Vûúng, Haâ Nöiå .
90♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
vaâ traách nhiïåm cuãa ai? Mûác àöå quan têm cuãa xaä
höåi àïën giaáo duåc KNS cho hoåc sinh nhû thïë naâo?
Caác phûúng phaáp giaoá duåc KNS cho hoåc sinh
THCS àaåt hiïåu quaã?
àûúâng úã Viïåt Nam vêîn coân laâ möåt lônh vûåc rêët
múái meã. Sacá h vúã, taâi liïåu nghiïn cûáu vïì lônh
vûåc naây úã Viïåt Nam conâ rêët haån chïë. Chñnh vò
thïë, chuáng töi nhêån thêëy cêìn phaãi têåp trung
nghiïn cûuá sêu hún vïì lônh vûåc nayâ . Chuáng töi
quyïët àõnh thûåc hiïån àïì taâi:“Thûã nghiïåm vaâ àaánh
giaá vai troâ cuãa viïåc giaáo duåc kyä nùng söëng cho
hoåc sinh THCS”.
Àïí nghiïn cûáu vêën àïì naây chuáng töi sûã duång
kïët húåp caác phûúng phaáp phên tñch àõnh tñnh vaâ
àõnh lûúång. Dûúái àêy laâ baãng töíng húåp vïì quy
trònh vaâ phûúng phaáp nghiïn cûáu.
Vúái caách choån mêîu phi xaác suêët, cuå thïí laâ
mêîu thuêån tiïån, trïn caã 2 giai àoaån cuãa quaá trònh
nghiïn cûáu, àïì taâi àaä tiïën haânh nghiïn cûáu trïn
nhoám hoåc sinh lúáp 8 trûúâng THCS Bònh An
thuöåc 3 lúpá laâ 8A1, 8A3 vaâ 8A5. Töíng söë hoåc
Viïåc quan têm nghiïn cûáu trong lônh vûåc naây
àoâi hoãi sûå cöång taác cuaã nhiïìu chuyïn gia thuöåc
nhiïìu lônh vûåc khaác nhau, khöng chó cuãa riïng
ngaânh giaáo duåc. Trong àoá phaãi kïí àïën nhiïåm vuå
cuãa nhûäng nhên viïn xaä höåi, àùåc biïåt laâ nhûäng
nhên viïn cöng taác xaä höåi (CTXH) hoåc àûúâng
trong viïåc giaáo duåc àaåo àûác, hònh thaânh nhên
caách hoåc sinh, giuáp treã coá kyä nùng giaãi quyïët
mêu thuêîn, thay àöíi haânh vi, giaáo ducå giúái tñnh,
chùm soác sûác khoãe, giaoá duåc hûúáng nghiïåp3. Vai
troâ vaâ nhiïåm vuå cuãa nhên viïn CTXH hoåc àûúâng
laâ rêët cêìn thiïët, àùåc biïåt trong lônh vûåc truyïìn
thöng, giaáo duåc KNS. Tuy nhiïn, CTXH hoåc
+ Àaánh giaá thûåc traång
KNS cuãa hoåc sinh
THCS, tòm hiïíu mong
muöën cuãa caác em trong
viïåc trang bõ, giaáo duåc
KNS; àöìng thúâi àaánh giaá
vai troâ cuãa gia àònh, nhaâ
trûúâng vaâ xaä höåi trong
viïåc trang bõ, giaáo duåc
KNS cho hoåc sinh
THCS.
+ Àaánh giaá vai troâ cuãa
kyä nùng söëng àöëi vúái hoåc
sinh THCS vaâ hiïåu quaã
cuãa phûúng phaáp giaáo
duåc chuã àöång trong
truyïìn thöng giaáo duåc
KNS thöng qua viïåc thûã
nghiïåm dayå möåt söë KNS
cuå thïí phuâ húåp vúái têm
lyá lûáa tuöíi.
2. UÃy viïn Ban chó àaåo phong traâo thi àua "Xêy dûång trûúâng hoåc thên thiïån, hoåc sinh tñch cûåc", Phoá Chuã tõch
Thûúâng trûåc Höåi Thïí thao hoåc sinh Viïåt Nam.
3. Kyã yïëu höåi thaão cöng taác xaä höåi hoåc àûúnâ g (2011), trûúâng Àaåi hoåc Múã TP.HCM, tr. 35.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦91
Baãng 1: Mûác àöå tiïëp nhêån thöng tin vïì KNS cuãa hocå sinh THCS Bònh An,
thõ xaä Dô An, tónh Bònh Dûúng (2012)
Thöng tin
Mûác àöå tiïëp nhêån thöng tin (%)
Trung bònh
Xïëp loaåi
Chûa bao giúâ Thónh thoaãng Thûúâng xuyïn
Kyä nùng söëng
27,6
33,3
41,9
38,1
31,4
64,8
61,0
12,4
30,5
53,3
48,6
40,8
56,2
45,7
42,9
46,7
34,3
23,8
26,7
39,0
50,5
28,6
36,2
39,1
16,2
21,9
15,2
17,1
32,3
11,4
12,4
48,6
19,0
18,1
15,2
20,6
1,89
1,90
1,73
1,83
2,02
1,47
1,51
2,36
1,86
1,65
1,67
4
3
Kyä nùng nhêån thûác baãn thên
Kyä nùng suy nghô coá phaán àoaán
Kyä nùng suy nghô saáng taåo
Kyä nùng quyïët àõnh
7
6
2
Kyä nùng thêëu caãm
11
10
1
Kyä nùng truyïìn thöng
Kyä nùng giao tiïëp
Kyä nùng giaãi quyïët vêën àïì
Kyä nùng ûáng phoá vúái caãm xuác
Kyä nùng àöëi phoá vúái stress
Töíng
5
9
8
(Nguöìn: Kïët quaã khaoã saát baãng hoãi taåi trûúâng THCS Bònh An, thõ xaä Dô An, tónh Bònh Dûúng)
sinh trong mêîu nghiïn cûuá laâ 108 hoåc sinh. Ngoaâi
KNS cuå thïí daânh cho lûaá tuöíi võ thaânh niïn theo
caách phên loaåi cuãa WHO.
viïåc duâng baãng hoãi, chuáng töi coân tiïën haânh
phoãng vêën sêu möåt söë phuå huynh, giaáo viïn, hoåc
sinh àïí coá dûä liïåu nghiïn cûáu. Kïët quaã àiïìu tra
tûâ baãng hoãi àûúåc xûã lyá nhúâ phêìn mïìm SPSS vaâ
kïët quaã tûâ cöng cuå phonã g vêën sêu chuáng töi xûã
lyá bùçng caách phên tñch nöåi dung.
Qua Baãng 1 coá thïí thêyë viïåc tiïpë nhêån nhûnä g
thöng tin vïì KNS noái chung vaâ vúiá tûâng KNS
cuå thïí cuaã hoåc sinh THCS vêîn coân rêët haån chïë.
Trong àoá, úã mûác chûa bao giúâ chiïmë tyã lïå cao
nhêët 40,8%, vaâ mûác àöå thûúâng xuyïn chiïëm tyã
lïå thêëp nhêët 20,6%. Kïtë quaã phoãng vêën sêu hoåc
sinh cuäng cho thêëy viïåc tiïëp nhêån caác kïnh thöng
tin cung cêpë , trang bõ KNS cuãa hoåc sinh vêîn chó
giúái hanå úã caác tiïët hoåc KN úã trûúâng.
2. Thûåc traång kyä nùng söëng cuaã hoåc sinh
THCS
Kïët quaã nghiïn cûáu thûåc tiïîn cuaã chuáng töi
vúái 2 cöng cuå phoãng vênë sêu vaâ banã g hoãi àaä cho
thêëy: àa söë hoåc sinh THCS chûa hiïíu roä baãn
chêët cuãa KNS (56,8% chûa coá nhêån thûác àêìy àuã
khaái niïåm KNS). Caác em múái chó nhêån diïån KNS
möåt caách rêët chung chung nhû “Theo em KNS
laâ àöång lûåc giuáp ta vui veã, laåc quan trong cuöåc
söëng”4; “laâ nhûäng caái coá trong thûåc tïë, kinh
nghiïåm maâ ta cêìn phaãi hocå àïí àöëi pho,á giaãi quyïët
nhûäng khoá khùn maâ ta àang gùåp phaãi”5.
Dûúái àêy laâ baãng thönë g kï thïí hiïån mûác àöå
tiïëp nhêån thöng tin vïì KNS noái chung vaâ 10
Àïí tòm hiïíu roä hún vïì thûåc tranå g KNS cuãa
hoåc sinh THCS, trûúác thûåc nghiïmå KNS chuáng
töi coá khaoã saát vïì thûcå traång KNS cuãa hoåc sinh
àöëi vúái 3 KNS àûúåc àûa vaâo thûã nghiïåm. Kïët
quaã khaão saát àöëi vúiá 35 hoåc sinh lúáp 8A1 vïì
caách caác em thûúâng thïí hiïån khi àöëi phoá vúái
stress vaâ nhûäng caách maâ caác em cho laâ caách àöëi
phoá tñch cûåc trong kyä nùng àöëi phoá vúái stress
àûúåc thïí hiïån qua Baãng 2:
Qua Baãng 2 coá thïí thêyë vêîn coân khaá nhiïìu
4. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 3.
5. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 4.
92♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
Baãng 2: Cacá h àöëi phoá vúái stress cuãa hoåc sinh
Hoåc sinh
cho laâ caách
àöëi phoá
STT
Àöëi phoá vúái stress
Hoåc sinh
thûúâng thïí hiïån
khi àöëi phoá
tñch cûåc
vúái stress
1
Khoác
8
17
13
9
8
21
5
2
Têm sûå vúiá baån thên
3
Caáu gùæt, la heát ngûúâi khaác
Chúi mön thïí thao mònh thñch
Cöë gùæng giaãi thñch
4
10
4
5
5
6
Uöëng rûúåu
1
1
7
Àoåc möåt cêu chuyïån vui, möåt baâi baoá ngöå nghônh
Huát thuöëc laá
15
3
20
0
8
9
Boã ài khoãi nhaâ
1
1
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Àoåc saách, nghe nhaåc, xem phim
Nhúâ thêìy cö, ba meå giuáp àúä
Àêåp phaá àöì àaåc
29
3
27
7
4
3
Tûå haânh haå mònh
2
1
Tòm kiïëm sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi thên
Tòm kiïëm sûå giuáp àúä cuãa caác dõch vuå tham vêën, tû vêën
Cêìu nguyïnå , tônh têm
4
6
0
6
10
7
7
Nhêëm nhaáp mötå ñt thûác ùn vùåt
Caách khaác
10
0
2
(Nguöìn: Kïët quaã khaão satá baãng hoãi trûúác thûåc nghiïåm taåi trûúnâ g THCS Bònh An, thõ xaä Dô An, tónh Bònh Dûúng)
hoåc sinh chûa coá kyä nùng ûáng phoá tñch cûåc khi
gùåp stress. Àoá laâ lyá do vò sao vênî coân 13 hoåc
sinh cho rùçng mònh thûúnâ g caáu gùæt, la heát ngûúâi
khaác khi gùåp stress. Tûúng tûå vúái caác caách ûáng
phoá tiïu cûåc khaác nhû: uöëng rûúåu (1 hoåc sinh),
huát thuöëc laá (3 hoåc sinh), boã ài khoiã nhaâ (1 hoåc
sinh), àêåp phaá àöì àaåc (4 hoåc sinh), tûå haânh haå
mònh (1 hoåc sinh) laâ nhûäng caách maâ caác em
thûúâng thïí hiïån khi gùpå stress. Kïtë quaã thönë g
kï taåi baãng 2 cuäng cho thêëy hoåc sinh vêîn coân
luáng tuáng khi xaác àõnh àêu laâ nhûnä g caách ûná g
phoá vúái stress möåt cacá h tñch cûcå vaâ tiïu cûcå .
ÚÃ kyä nùng giaãi quyïët vêën àïì, trûúác thûåc
nghiïåm, 36 hoåc sinh cuaã lúáp 8A3 àaä àûúåc thûåc
hiïån baãng cêu hoãi vïì nhûäng àiïuì nïn laâm khi
giaãi quyïët vêën àïì úã 3 mûác khöng cênì , cêìn, khöng
biïët. Kïtë quaã àûúcå töíng húpå qua Baãng 3:
Ngoaâi viïcå nhêån diïnå vêën àïì trûúác khi giaãi
quyïët coá 36/36 hoåc sinh cho rùçng nïn laâm thò
caác viïåc khaác maâ chuná g töi àûa ra nhû tòm hiïíu
nguyïn nhên, thûã àïì nghõ nhûäng giaiã phaáp tñch
cûåc nhêët, tötë nhêët cho möiî vêën àïì cêìn giaãi quyïët,
xem xeát nhûnä g àiïìu àûúcå mêët khi giaiã quyïët vêën
àïì, xem xetá sûå taác àönå g àïën nhûnä g ngûúâi xung
quanh trûúcá khi giaãi quyïët vêën àï,ì nhúâ àïën sûå
giuáp àúä cuaã ngûúâi khacá (cha meå, thêìy cö, baån
beâ,…) àïuì coá hoåc sinh cho rùçng khöng nïn laâm
khi giaãi quyïët vêën àïì tûúng ûáng vúiá söë hoåc sinh
laâ 4, 5, 12, 6, 3 hoåc sinh. Àaáng lûu yá, khöng ñt
hoåc sinh vêîn coân lûúnä g lûå khöng biïët coá nïn
laâm caác viïåc trïn khi giaãi quyïët vêën àïì. Nhû
vêåy, coá thïí thêëy hoåc sinh trong mêuî nghiïn cûáu
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦93
Baãng 3: Quan àiïím cuãa hoåc sinh THCS vïì nhûäng àiïuì nïn laâm khi giaãi quyïët vêën àïì
STT Àiïìu nïn laâm khi giaãi quyïët vêën àïì
Khöng cêìn
Cêìn
Khöng biïët
1
2
3
Cêìn nhêån diïån vêën àïì trûúác khi giaãi quyïët
Tòm hiïíu nguyïn nhên cuãa vêën àïì
Thûã àïì nghõ nhûäng giaiã phaáp tñch cûåc nhêët,
töët nhêët cho möîi vênë àïì cêìn giaãi quyïët
Xem xeát nhûnä g àiïìu àûúåc mêët khi giaãi quyïët vêën àïì
Xem xeát sûå taác àöång àïnë nhûäng ngûúiâ xung quanh
trûúác khi giaiã quyïët vêën àïì
0
4
36
27
0
5
5
12
23
14
8
10
4
5
6
3
27
30
3
3
6
Nhúâ àïën sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi khaác
(cha meå, thêyì cö, baån beâ,…)
(Nguöìn: Kïët quaã khaão saát bùçng baãng hoiã trûúác thûcå nghiïåm taåi trûúâng THCS Bònh An, thõ xaä Dô An, tónh Bònh Dûúng)
vêîn coân mú höì vïì kyä nùng nhêån thûcá baãn thên.
Baãng 4 dûúiá àêy thïí hiïån nhêån thûác cuãa hoåc
sinh vïì kyä nùng nhêån thûác baãn thên:
thöng qua kïtë quaã khaão saát trûúác thûåc nghiïåm.
Toám laåi, tuy chó àaná h giaá àûúcå úã 3/10 KNS
trûúác thûcå nghiïåm, thïë nhûng kïtë quaã nghiïn
cûáu àaä cho thêëy thûåc traång KNS, sûå thiïëu huåt
caác KNS cú baãn úã hoåc sinh trong nhoám nghiïn
cûáu. Àiïuì naây laâ àõnh hûúáng quan troång trong
viïåc àaánh giaá vai troâ cuãa viïåc giaoá duåc KNS cho
hoåc sinh THCS vaâ khùnè g àõnh tñnh khaã thi cuãa
viïåc nghiïn cûáu thûåc nghiïåm úã giai àoaån 2 cuãa
chuáng töi.
Trïn àêy laâ baãng töíng húåp kïët quaã traã lúâi cuãa
37 hoåc sinh lúáp 8A5 vïì kyä nùng nhênå thûác baãn
thên trûúác thûåc nghiïåm.Theo àoá, úã caác nöåi dung
nhû: nhêån thûác àûúåc àiïím maånh, àiïím yïëu cuãa
mònh; hiïíu roä vïì banã thên mònh nhû àùåc àiïím
tñnh caách, thoái quen, nhu cêìu, caác möëi quan hïå
xaä höåi; nhêån thûác àûúcå nhûäng àiïuì mònh thñch,
khöng thñch, àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa baãn thên;
nhûäng àiïìu maâ baãn thên thêëy tin tûúãng vêîn coân
nhiïìu hoåc sinh chûa nhêån ra àêy laâ nhûäng nöåi
dung cöët loäi cuãa kyä nùng nhêån thûác baãn thên
(13/37, 5/37, 12/37, 19/37, tûúng ûná g). ÚÃ nöåi
dung chûa hoaân toaân àuná g vïì kyä nùng nhêån thûác
baãn thên laâ nhûäng àiïuì coá lúåi cho baãn thên, coá
àïën 15/37 cho rùçng àêy laâ nöåi dung cuãa kyä nùng
naây. Nhû vêåy, nhêån thûác baãn thên cuäng laâ kyä
nùng cêìn àûúåc trang bõ, giaáo duåc cho hoåc sinh
3. Thûåc traång giaáo duåc kyä nùng söëng cho
hoåc sinh THCS
Gia àònh laâ möi trûúâng xaä höåi hoaá àêìu tiïn
vaâ quan troång cuãa möiî àûáa tre.ã Chñnh vò vêåy
KNS cuäng cêìn àûúåc trang bõ tûâ trong gia àònh.
Thïë nhûng kïët quaã nghiïn cûáu cuãa chuáng töi àaä
cho thêëy mûác àöå quan têm cuãa cacá thaânh viïn
trong gia àònh, àùåc biïtå laâ cha meå àïën hoåc sinh
coân rêët hanå chïë. Àiïìu naây aãnh hûúnã g khöng nhoã
àïën viïåc hònh thaânh caác KNS cú baãn cuäng nhû
Baãng 4: Nhêån thûác cuãa hoåc sinh THCS vïì kyä nùng nhêån thûác baãn thên
STT
1
Nöåi dung
Têìn suêët
Nhêån thûác àûúåc àiïím maånh, àiïím yïëu cuãa mònh
23
2
Hiïíu roä vïì baãn thên mònh nhû àùåc àiïím tñnh caách, thoái quen, nhu cêìu,
caác möëi quan hïå xaä höåi
32
24
15
17
3
4
5
Nhêån thûcá àûúåc nhûnä g àiïìu mònh thñch, khöng thñch, àùåc àiïím nöíi bêåt cuaã baãn thên
Nhûäng àiïìu coá lúåi cho baãn thên
Nhûäng àiïìu maâ banã thên thêyë tin tûúnã g
(Nguöìn: Kïët quaã khaão saát bùçng baãng hoiã trûúác thûcå nghiïåm taåi trûúâng THCS Bònh An, thõ xaä Dô An, tónh Bònh Dûúng)
94♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
khaã nùng àöëi phoá vúái caác vêën àïì, thaách thûác
trong cuöåc söëng hanâ g ngaây cuaã hoåc sinh.
tham gia phaát biïíu yá kiïën nûäa...”8; “em thêëy thïë
àuã röìi, em thñch chuã àïì vaâ hoaåt àönå g trong giúâ
hoåc phong phuá hún”; “nhiïìu khi phaãi chuêín bõ
úã nhaâ, möiî ngûúâi laâm riïng, em thñch hoaåt àöång
nhoám hún, em thñch coá caái gò noái caái àoá...”9.
Kïët quaã àiïìu tra thûåc traång cho thêëy cêìn phaãi
têåp trung nghiïn cûáu àïí àûa ra phûúng phaáp giaáo
duåc KNS cho hoåc sinh àatå hiïåu quaã nhêët. Kïët
quaã khaão saát bùçng banã g hoãi vaâ phoãng vêën sêu
cuäng cho thêëy nhûäng chûúng trònh KNS úã caác
cú quan töí chûác ngoaâi xaä höåi vêîn coân khaá xa laå
vúái hoåc sinhTHCS. Bïn caånh nhûäng lyá do khaách
quan tûâ phña xaä höåi, vênî coân lyá do tûâ phña baãn
thên hoåc sinh khi caác em chûa nhêån thûác àêìy àuã
àûúåc têìm quan troång cuãa viïåc trang bõ KNS cho
baãn thên.
Têët caã hocå sinh trong mêîu khaão satá cuãa chuná g
töi àïìu coá mong muöën àûúåc trang bõ nhûäng KNS
cêìn thiïët cho lûáa tuöií hoåc sinh THCS vaâ bûúác
àêìu caác em cuäng thïí hiïån mong muönë àûúåc tiïëp
cêån vúái phûúng phaáp giaáo duåc chuã àöång trong
caác buöíi thûã nghiïåm KNS úã giai àoaån 2 cuãa
chuáng töi.
Giaáo duåc KNS tûâ nhaâ trûúâng cunä g chó múái
giúái haån úã caác tiïët hoåc KNS vúái thúâi lûúång 2
tiïët/tuêìn, nhiïìu hoåc sinh àaánh giaá thúâi lûúång nhû
vêåy laâ chûa àuã (31,4%). phêìn úã mûcá bònh thûúnâ g
(45,7%), möåt söë ñt cho laâ nùång nïì, khöng böí ñch
(1,9%).
Viïåc daåy KNS úã trûúângTHCS BònhAn àûúåc
àûa vaâo chûúng trònh daåy cho hoåc sinh tûâ 2 nùm
nay. Ban àêìu caác tiïët hoåc KNS do mötå vaâi giaáo
viïn trong trûúâng phuå traách, vïì sau giaáo viïn
chuã nhiïåm lúáp naâo thò daåy taåi lúáp àoá. Theo möåt
giaáo viïn cuãa trûúâng THCS Bònh An, viïåc daåy
“KNS úã trûúâng múái chó coá KN giao tiïëp, KN noái
àïí caác em maånh daån, tûå tin. Coân caác KN khaác
thò cuäng coá nhûng chûa mang tñnh baâi baãn”.
Cuäng theo giaáo viïn nayâ thò “möåt tuêìn chó coá 2
tiïët, trong khi giaáo viïn coân phaãi daåy caác mön
khaác nûäa. Bïn caånh àoá thò giaáo viïn chûa àûúåc
àaâo taåo chuyïn mön, chûa coá taâi liïuå chñnh thûác
nïn möîi lêìn daåy phaãi tòm taâi liïåu trïn maång töën
rêët nhiïìu thúâi gian, maâ taâi liïåu àoá thò cuäng coá
luác àuáng, luác sai nûäa chûá. Heâ vûâa röìi, trûúâng
cuäng àaä töí chûác têåp huêën cho giaoá viïn, nhûng
thúâi gian khöng nhiïìu nïn thuá thûcå thò nhiïìu
giaáo viïn cuäng chûa cûná g trong cacá buöíi daåy
KN”. Phûúng phaáp àûúåc sûã duång trong caác buöíi
daåy KNS úã trûúâng laâ “àêìu tiïn giúiá thiïåu vúái
caác em vïì chuã àïì vaâ sau àoá laâ giúái thiïåu cho caác
em caác nöåi dung seä trònh baây. Trûúcá àoá thò cunä g
cho caác em chuêín bõ trûúác nöåi dung úã nhaâ, sau
àoá thò àïí cho caác em àûná g trûúác lúpá noái. Caác
thêìy cö cuäng khöng nhêån xeát maâ àïí cho chñnh
caác em nhêån xeát lêîn nhau.” 6
4. Kïët quaã thûã nghiïåm giaáo duåc kyä nùng
söëng cho hoåc sinh THCS
4.1. Nhûnä g vêën àïì chung vïì thûã nghiïåm
kyä nùng söëng
1/ Muåc àñch thûã nghiïåm
Àaánh giaá vai troâ vaâ hiïåu quaã cuãa phûúng phaáp
giaáo duåc chuã àöång trong viïåc giaoá duåc KNS cho
hoåc sinh. Àaánh giaá vai troâ cuãa KNS trong viïåc
thay àöíi nhêån thûác, thaiá àöå, haânh vi cuãa hoåc sinh
THCS.
2/ Àöëi tûúång thûã nghiïåm
Do haån chïë vïì thúâi gian vaâ nhên lûåc nïn thûã
nghiïåm chó àûúåc tiïën haânh úã 3 lúpá 8 nùçm trong
nghiïn cûáu giai àoaån 1 cuãa chuáng töi.
3/ Quy trònh thûã nghiïåm
Nhêån àõnh cuãa hoåc sinh vïì caác buöíi hoåc KNS
úã trûúâng àûúåc chuáng töi tòm hiïíu qua caác cuöåc
phoãng vêën sêu nhû “Em thêëy mêëy höm hoåc tuåi
em toaân phaãi viïët vùn khöng aâ, khöng coá àûúåc
tham gia hoåc, thaão luênå nhoám, chúi troâ chúi gò
hïët”7; möåt hoåc sinh khaác thò cho biïët”Daå, noá
coân thiïëu söi nöíi, thiïuë caác hoaåt àöång nhoám, em
thñch vûâa hoåc vûâa chúi nhû cuãa mêëy anh chõ
hún..., em cuäng thñch cö giaáo giaãng baâi, boån em
Thûã nghiïåm KNS àûúcå diïîn ra theo quy trònh
sau:
- Bûúác 1: Trûúác thûã nghiïåm hocå sinh cuaã 3
lúáp 8 trûúnâ g THCS Bònh An seä tham gia traã lúâi
caác cêu hoiã trong banã g hoãi (phiïëu ào trûúác thûã
nghiïåm).
6. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 1.
7. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 3.
8. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 6.
9. Biïn baãn phonã g vêën sêu söë 7.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦95
Baãng 5: Àaná h giaá cuaã hoåc sinh vïì phûúng phaáp giaáo duåc chuã àönå g trong thûåc nghiïåm
STT
Tïn KN
Àaánh giaá cuãa hoåc sinh vïì phûúng phaáp
Sinh àöång, hêëp dêîn
Taåm àûúåc
3/35
Buöìn nguã
Àún àiïåu
1
2
3
KN àöëi phoá vúiá stress
KN giaãi quyïët vêën àïì
KN nhêån thûác baãn thên
32/35
35/36
36/37
0
0
0
0
0
0
1/36
1/37
(Nguöìn: Kïtë quaã khaão saát baãng hoiã taåi trûúnâ g THCS Bònh An, thõ xaä Dô An, tónh Dònh Dûúng, 2012)
- Bûúác 2: Hoåc sinh cuaã 3 lúáp nayâ seä tham gia
vaâo 3 buöíi daåy KN cuãa chuáng töi.
- Bûúác 3: Sau thûã nghiïåm, hocå sinh cuaã 3
lúáp seä traã lúâi caác cêu hoãi trong baãng hoãi (phiïëu
ào sau thûã nghiïåm).
àaánh giaá cuãa hoåc sinh trong nhoám thûã nghiïåm
vïì phûúng phaáp sûã dunå g trong cacá buöíi thûåc
nghiïåm KNS (xem Baãng 5).
Qua Baãng 5 coá 103/108 hoåc sinh cho rùçng
caác buöíi hocå laâ sinh àönå g vaâ hêëp dênî . Trong khi
àoá, chó coá 5/108 hoåc sinh cho rùçng chuáng bònh
thûúâng vaâ khöng coá hoåc sinh naâo nhêån àõnh
phûúng phapá trong caác buöíi hoåc KNS buöìn nguã
vaâ àún àiïåu. Kïët quaã àûúåc thïí hiïån roä trong
nhûäng thang àaánh giaá sûå thay àöíi vïì nhêån thûác,
thaái àöå vaâ haânh vi cuaã hoåc sinh trûúác vaâ sau
thûåc nghiïmå úã caã 3 KNS.
Nöåi dung cuãa phiïëu ào trûúác vaâ ào sau cuãa
tûâng lúáp seä tûúng ûáng vúái KN maâ lúáp êëy àûúåc
tiïën haânh thûã nghiïåm.
4/ Phûúng phapá thûã nghiïåm
Thûã nghiïåm KNS àûúåc tiïën haânh trïn 2
phûúng phaáp laâ phûúng phaáp àõnh lûúång vaâ
phûúng phaáp thûåc nghiïåm. Vúái phûúng phaáp
àõnh lûúång, chuáng töi sûã duång cöng cuå baãng hoãi
àïí thu thêåp thöng tin trûúác vaâ sau khi tiïën haânh
thûã nghiïåm.Vúái phûúng phaáp thûåc nghiïåm, cùn
cûá trïn diïîn trònh thûcå nghiïåm, chuáng töi tiïën
haânh thûåc nghiïåm cêëp diïîn, tûác xaác àõnh taác
àöång, aãnh hûúãng vaâ vai troâ cuãa KNS àïën hoåc
sinh THCS trong möåt thúiâ gian ngùæn. Giaáo duåc
chuã àöång laâ phûúng phaáp chñnh trong quaá trònh
thûã nghiïåm.
Cuå thïí, úã KN nhêån thûác baãn thên, phiïëu ào
sau thûã nghiïåm cuãa chuná g töi cho thêëy hêìu hïët
hoåc sinh tham gia thûã nghiïåm àïìu coá sûå thay àöíi
trong nhêån thûác vïì banã thên theo chiïìu hûúáng
tñch cûåc. Söë hoåc sinh coá nhêån thûcá baãn thên laâ
“nhêån thûác àûúåc àiïím maånh, àiïím yïëu cuãa
mònh”, “hiïuí roä vïì banã thên mònh nhû àùåc àiïím
tñnh caách, thoái quen, nhu cêìu, caác möëi quan hïå
xaä höåi”, “nhêån thûác àûúåc nhûäng àiïuì mònh thñch,
khöng thñch, àùåc àiïím nöíi bêåt cuãa baãn thên” vaâ
“nhûäng àiïìu maâ baãn thên thêëy tin tûúãng” àïìu
tùng lïn roä rïåt sau thûã nghiïåm. Trong khi àoá, söë
hoåc sinh coá nhêån thûcá baãn thên chûa thûåc sûå
àuáng nhû “nhûäng àiïìu coá lúåi cho banã thên” giamã .
Nhûäng lúiå ñch cuãa viïcå nhêån thûcá baãn thên maâ
chuáng töi àûa ra úã caã phiïëu ào trûúcá vaâ sau thûã
nghiïåm, söë lûúång hoåc sinh nhêån ra nhûäng lúåi ñch
naây àïìu tùng.Trong àoá, coá 2 lúåi ñch cuaã viïåc nhêån
thûác baãn thên àûúåc têtë caã hoåc sinh nhêån ra sau
thûåc nghiïmå laâ “baãn thên caãm thêëy tûå tin” vaâ “tön
troång ngûúiâ khaác vúái nhûäng àùåc àiïím riïng”.
ÚÃ KN àöëi phoá vúái stress, sau thûã nghiïåm, söë
hoåc sinh thay àöíi nhêån thûác theo chiïuì hûúáng tñch
cûåc khi àöië phoá vúái stress qua nhûnä g haânh vi cuå
thïí nhû: “têm sûå vúái baån thên”, “chúi mön thïí
thao mònh thñch”, “àoåc möåt cêu chuyïån vui, möåt
5/ Giaã thuyïtë thûã nghiïåm
Trûúác khi tiïën haânh thûã nghiïmå , chuáng töi
àaä àûa ra 2 giaã thuyïët sau:
- Phûúng phaáp giaáo duåc chuã àönå g mang laåi
hiïåu quaã tñch cûåc trong viïåc trang bõ KNS cho
hoåc sinh THCS.
- KNS coá vai troâ quan troång trong viïåc àiïìu
chónh, thay àöíi nhêån thûcá , thaái àöå, haânh vi cuãa
hoåc sinh THCS.
4.2. Kïët quaã thûã nghiïåm
Xuêët phaát tûâ nhu cêuì cuãa HS trong giai àoaån
1, 3 KNS àûúcå àûa vaâo thûã nghiïåm laâ KN nhêån
thûác baãn thên, KN àöëi phoá vúái stress, KN giaãi
quyïët vêën àïì.
Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy hêìu hïët hoåc sinh
àïìu hûáng thuá vúái phûúng phaáp giaáo duåc chuã àöång
àûúåc chuáng töi sûã dunå g. Àêy laâ baãng thöëng kï
96♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
baâi baáo ngöå nghônh”, “àoåc saách, nghe nhaåc, xem
phim”, “tòm kiïëm sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi thên”,
“cuãa caác dõch vuå tham vêmë tû vêën”, “cêìu nguyïån,
tônh têm”, “nhêëm nhaáp möåt ñt thûác ùn vùåt” àïìu
tùng. Trong khi àoá, vúái caác haânh vi tiïu cûåc cuãa
hoåc sinh khi àöëi phoá vúiá stress nhû: “caáu gùæt, la
heát ngûúâi khaác”, “huát thuöëc”, “uöëng rûúåu”, “boã
ài khoãi nhaâ”, “tûå haânh haå mònh”, “àêåp phaá àöì
àaåc” àïìu giaãm. Vúái möåt söë haânh vi nhû “boã ài
khoãi nhaâ”, “tûå haânh haå mònh” trûúcá thûã nghiïåm
vêîn coân möåt söë hoåc sinh cho rùçng àêy laâ caách àöëi
phoá tñch cûåc khi gùåp stress, thò têët caã söë hoåc sinh
naây sau thûã nghiïåm àïuì cho rùçng chuáng khöng
phaãi laâ caách àöëi phoá tñch cûåc khi gùpå stress.Tuy
nhiïn, sau thûã nghiïmå vêîn coân 1 hoåc sinh cho
rùçng huát thuöëc laá vaâ 1 hoåc sinh cho rùçng àêåp phaá
àöì àaåc laâ caách ûáng phoá tñch cûåc vúái stress.
Trûúác thûã nghiïåm chó coá 24/36 hoåc sinh coá
nhêån thûác àuáng àùæn vïì KN giaãi quyïtë vêën àïì, söë
coân laåi coá nhûäng quan niïåm chûa hoanâ toaân àuáng
khi giaãi quyïët vêën àï.ì Sau thûã nghiïåm, söë HS
nhêån thûác àuáng vïì KN giaãi quyïët vêën àïì laâ 33/
36 hoåc sinh. Hêìu hïët hocå sinh àïìu coá nhûäng thaái
àöå tñch cûåc khi giaãi quyïët vêën àïì.
duåc KNS trong trûúâng hoåc, tuy nhiïn möåt söë
GV vêîn coân luáng tuáng trong viïåc xaác àõnh
phûúng phapá cuäng nhû nöåi dung giaáo duåc KNS
cho hoåc sinh THCS. Viïcå daåy vaâ hocå KNS hiïån
nay úã trûúâng THCS Bònh An vêîn conâ mang tñnh
maây moâ tûå phaát, chûa coá möåt khung chûúng trònh
cuäng nhû böå giaáo trònh àaä àûúåc chuêín hoáa.
Kïët quaã cöng trònh nghiïn cûáu àaä xaác àõnh
caác KNS àïí trang bõ, giaáo duåc cho hoåc sinh
THCS bao göìm 10 KNS cú baãn theo caách phên
loaåi cuãa WHO. Tuy chó àaánh giaá àûúåc úã 3 KNS
nhûng kïët quaã nghiïn cûáu cuäng cho thêëy viïåc
trang bõ 10 KNS cú baãn naây laâ àïí giaáo duåc cho
caác em coá caách söëng tñch cûåc trong xaä höåi hiïån
àaåi, laâ xêy dûång hoùåc thay àöíi úã caác em nhûäng
haânh vi theo hûúáng tñch cûåc, phuâ húåp vúái muåc
tiïu phaát triïín nhên cacá h ngûúâi hocå , trïn cú súã
àoá giuáp hocå sinh coá kiïnë thûác, thaiá àöå vaâ haânh vi
àuáng àùæn. Àêy cuäng laâ muåc tiïu maâ viïåc giaáo
duåc KNS cho hoåc sinh THCS hûúáng àïën.
***
Kïët quaã nghiïn cûáu cuäng cho thêyë àïí giaáo
duåc KNS cho hoåc sinh àaåt hiïåu quaã thò traách
nhiïåm khöng phaãi cuãa riïng nhaâ trûúâng maâ cêìn
phaãi coá sûå phöëi húåp chùåt cheä giûäa gia àònh, nhaâ
trûúâng vaâ xaä höåi taåo thaânh möåt “tam giaác” giaáo
duåc KNS cho hoåc sinh. Caác thaânh viïn trong
gia àònh, àùcå biïåt laâ cha meå, cêìn thûúâng xuyïn
quan têm, chùm soác, yïu thûúng, höî trúå cho treã,
laâ chöî dûaå vûäng chùcæ àïí hoåc sinh chia seã nhûäng
vêën àïì khoá khùn cuãa tuöíi múái lúán. Nhaâ trûúâng
cêìn xêy dûnå g vaâ hoanâ thiïån nhûäng chûúng trònh
hoåc KNS cuå thïí. Vaâ úã ngoaâi xaä höiå thò cêìn nhên
röång vaâ phöí biïën caác CLB àöåi nhomá , caác trung
têm àaâo taoå giaá trõ sönë g vaâ KNS phuâ húåp vúái
moåi àöëi tûúnå g hoåc sinh.
Nhû vêåy coá thïí kïët luêån: 2 giaã thuyïët thûåc
nghiïåm maâ chuáng töi àùtå ra ban àêìu laâ coá cú súã,
coá thïí khùèng àõnh tñnh àuáng àùæn cuaã chuáng trong
viïåc àaánh giaá hiïåu quaã maâ phûúng phaáp giaáo
duåc chuã àöång mang laiå cho hoåc sinh vaâ vai troâ
cuãa KNS trong viïåc thay àöíi nhêån thûác, thaái àöå
vaâ haânh vi cuaã hoåc sinh THCS.
Kïët luêån
Kïët quaã nghiïn cûáu thûåc tiïîn àaä chûáng minh
hoåc sinh THCS coân thiïëu KNS, hoùcå àaä àûúåc
trang bõ nhûng thiïëu vûnä g chùæc. Caã giaáo viïn vaâ
hoåc sinh àïìu nhêån thêëy sûå cêìn thiïtë phaãi giaáo
TAÂI LIÏåU THAM KHAÃO
Tiïëng Viïåt
1. Buâi Thõ Xuên Mai, Nguyïîn Thõ Thaái Lan, Lim Shaw Hui, Giaáo trònh tham vêën, Nxb. Lao àöång - Xaä höåi.
2. Buâi Vùn Trûåc, Phaåm Thïë Hûng (2011), Phûúng phaáp giaãng daåy kyä nùng söëng, Nxb. Vùn hoáa - Thöng tin.
3. Buâi Vùn Trûåc (2011), Têåp truyïån nguå ngön giaáo duåc kyä nùng söëng, Nxb. Vùn hoáa - Thöng tin.
4. Buâi Vùn Trûåc (2011), Tuyïín têåp baâi giaãng kyä nùng söëng cho thiïëu niïn, Nxb. Vùn hoáa - Thöng tin.
5. Dûúng Thõ Diïåu Hoa (chuã biïn) (2008), Giaáo trònh têm lyá hoåc phaát triïín, Nxb. Àaåi hoåc Sû phaåm.
6. Huyânh Vùn Sún (2009), Nhêåp mön kyä nùng söëng, Nxb. Giaáo duåc.
7. Lï Chñ An, Nhêåp mön cöng taác xaä höåi caá nhên, Nxb. Àaåi hoåc Múã Baán cöng TP.HCM.
8. Lï Chñ An (2006), Taâi liïåu hûúáng dêîn hoåc têåp mön: Nhêåp mön cöng taác xaä höåi, Àaåi hoåc Múã - Baán cöng Thaânh phöë
Höì Chñ Minh.
9. Lï Vùn Phuá, Cöng taác xaä höåi, Nxb. Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦97
10. Nguyïîn AÁnh Höìng (2000), Giaáo trònh Têm lyá hoåc lûáa tuöíi.
11. Nguyïîn Ngoåc Lêm (2006), Cöng tacá xaä höåi nhoám, Àaåi hocå Múã Baán cöng thaânh phöë Höì Chñ Minh.
12. Nguyïîn Ngoåc Lêm, Saách boã tuái daânh cho nhên viïn xaä höiå , Nxb. Àaåi hoåc Múã Baán cöng TP.HCM.
13. Nguyïîn Thõ Nhêîn, Huyânh Minh Hiïìn (2011), An sinh nhi àöìng vaâ gia àònh, Nxb. Thanh Niïn.
14. Nguyïîn Thõ Oanh (1998), Cöng tacá xaä höåi àaåi cûúng, Nxb. Giaáo ducå .
15. Nguyïîn Thõ Oanh (2006), 10 cacá h thûác reân kyä nùng sönë g cho tuöií võ thaânh niïn, Nxb. Treã.
16. Nguyïîn Thõ Oanh( 2009), Gia àònh vaâ treã em truúác nhûäng thûã thaách múái, Nxb. Treã.
17. Nguyïîn Thõ Oanh (2009), Tû vêën têm lyá hoåc àûúâng, Nxb. Treã.
18. Nguyïîn Thõ Oanh, Giaáo duåc chuã àöång.
19. Nguyïîn Thõ Oanh (2010), Kyä nùng söëng cho tuöíi võ thanâ h niïn, Nxb. Treã.
20. Nguyïîn Thõ Oanh (2011), Taãn maån vïì giaáo duåc thanh niïn, Nxb. Thanh niïn.
21. Nguyïîn Thú Sinh (2006), Tû vêën têm lyá cùn baãn, Nxb. Lao Àöång, Haâ Nöåi.
22. Nguyïîn Vùn Siïm (2007), Têm bïånh hoåc treã em vaâ thanh thiïuë niïn, Nxb. Àaåi hoåc Quöcë gia Haâ Nöiå .
23. Phan Thanh Vên (2010), Giaáo duåc kyä nùng söëng cho hoåc sinh trung hoåc phöí thöng thöng qua hoatå àöång giaáo
duåc ngoaâi giúâ lïn lúáp, Luênå aán Tiïën sô chuyïn ngaânh Lyá luêån vaâ lõch sûã giaáo duåc, Trûúâng Àaåi hocå Thaái Nguyïn.
24. Trêìn Thõ Kim Xuyïën, Nguyïîn Thõ Hönì g Xoan (2007), Nhêåp mön xaä höåi hoåc, Nxb. Àaåi hoåc Quöcë gia TP.HCM.
25. Trûúâng Àaåi hoåc Múã thanâ h phöë Höì Chñ Minh - khoa Xaä höåi hoåc vaâ Cöng taác xaä höåi (2011), Kyã yïëu Höåi thaão Cöng
taác xaä höåi hoåc àûúâng.
26. Vuä Thõ Nho (2008), Têm lyá hoåc phaát triïín, Nxb. Àaåi hocå Quöëc gia Haâ Nöåi.
Tiïëng Anh
27. Chu Shiu - Kee (2003), Understanding Life Skill, Baáo caoá taåi Höåi thaoã “Chêët lûúång giaáo duåc kyä nùng söëng”, Haâ
Nöåi 23-25/10/2003.
28. Life Skills Education, UNICEF East Asia and The Pacific Regional Office, Bangkok, 1998/1999.
29. Waterhouse, Lorraine vaâ Mc ghee, Janice, Social Work with Children and Families.
SUMMARY
Testing and Evaluating the Role of Life - skill Education
for Secondary School Students
.
Tran Van Khanh
.
Pham Thi Hue
.
Nguyen Thi Tu Quyen
The development of economy and technical science, like a rush has led human
civilization to great leaps in rustling up human’s needs. However, the reverse side of
the step was a series of social problems arising, especially in the younger generation
such as the increase in social evils, the serious erosion of moral values, the life without
dreams and ideals of a small part of teenagers… Such issues are causing people to
perceive the value of life, the role of ethics in orientating the development of man’s
personality in the present circumstances. This was set as an urgent need fot ecducating
life skill for the young nowadays.
98♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
9 trang
16/04/2022
3520
Bạn đang xem tài liệu "Thử nghiệm và đánh giá vai trò của việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trung học cơ sở", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- thu_nghiem_va_danh_gia_vai_tro_cua_viec_giao_duc_ky_nang_son.pdf
