Tài liệu Chuyên đề Quản lý kỹ thuật và công nghệ - Nguyễn Văn Phúc
BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ
CỤC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP
Comment [M1]:
Chuyên đề
QUẢN LÝ KỸ THUẬT VÀ CÔNG NGHỆ
(Tài liệu dành cho đào tạo, bồi dƣỡng nguồn nhân lực
cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa)
Biên soạn: PGS. TS. Nguyễn Văn Phúc
HÀ NỘI - 2012
MỤC LỤC
Bản chất của kỹ thuật và công nghệ ................................................................ 34
1.2.1 Vai trß vµ vÞ trÝ cña c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt - kinh doanh................................ 89
kinh doanh ......................................................................................................... 910
Đánh giá công nghệ........................................................................................ 2223
2.2.1 Bản chất và nội dung của việc đánh giá công nghệ......................................... 2223
2.2.2 Những yêu cầu đối với việc đánh giá công nghệ............................................. 2425
2.2.3 Phương pháp đánh giá công nghệ.................................................................... 2526
Chuyển giao công nghệ.................................................................................. 2930
2.4.1 Khái niệm chuyển giao công nghệ .................................................................. 2930
2.4.2 Lựa chọn công nghệ để chuyển giao ............................................................... 3031
2.4.3 Các điều kiện để tiến hành chuyển giao công nghệ......................................... 3132
2.4.4 Các kênh chuyển giao công nghệ .................................................................... 3435
2.4.5 Các phương thức chuyển giao công nghệ........................................................ 3637
3.1.1 Theo dõi thiết bị............................................................................................... 3940
Bản chất của đổi mới công nghệ................................................................... 5960
5.2.1 Đổi mới căn bản............................................................................................... 6263
5.2.2 Đổi mới dần dần .............................................................................................. 6364
5.2.3 Đổi mới một cách có hệ thống......................................................................... 6465
5.2.4 Đổi mới công nghệ thế hệ sau ......................................................................... 6566
DOANH NGHIỆP..................................................................................................... 7475
doanh nghiệp .................................................................................................. 7879
1
2
CHƢƠNG 1
KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ VÀ QUẢN LÝ KỸ THUẬT-
CÔNG NGHỆ TRONG DOANH NGHIỆP
1.1- Bản chất của kỹ thuật và công nghệ
Khái niệm kỹ thuật nói chung ban đầu được hiểu là toàn bộ những phương pháp
và phương tiện để thực hiện những hoạt động nhất định. Trong sản xuất kinh doanh, nó
được hiểu là phương pháp, cách thức, phương tiện và công cụ được sử dụng cho các
hoạt động sản xuất kinh doanh, bao gồm cả các hoạt động trực tiếp sản xuất và cung
cấp hàng hóa, dịch vụ, các hoạt động tổ chức và quản lý toàn bộ quá trình sản xuất kinh
doanh cũng như những hoạt động phục vụ các quá trình trên. Như vậy, kỹ thuật bao
gồm cả yếu tố vô hình (phương pháp và cách thức thực hiện các hoạt động) và hữu hình
(các loại máy móc, thiết bị, dụng cụ và phương tiện vật chất để thực hiện các hoạt
động). Về sau, khái niệm kỹ thuật có xu hướng được hiểu hẹp đi, chỉ bao gồm yếu tố
vật chất, thể hiện dưới hình thái các trang thiết bị kỹ thuật, tức là các máy móc, thiết bị
và các dụng cụ phục vụ sản xuất kinh doanh.
Với những nội dung trên, kỹ thuật là một nhân tố tác động tới cả khả năng, năng
lực sản xuất kinh doanh cũng như khả năng và năng lực cạnh tranh của mỗi doanh
nghiệp, mỗi tổ chức kinh doanh. Nó không chỉ ảnh hưởng tới chủng loại sản phẩm,
dịch vụ mà một doanh nghiệp, một tổ chức kinh doanh có thể cung cấp cho thị trường,
tới số lượng từng loại sản phẩm, dịch vụ được cung cấp, mà còn tới cả chất lượng, thời
điểm cung cấp sản phẩm, dịch vụ cũng như khả năng của sản phẩm, dịch vụ đó trong
việc đáp ứng những yêu cầu rất cụ thể (chất lượng sản phẩm, dịch vụ) của người tiêu
dùng cũng như của thị trường nói chung.
Khái niệm kỹ thuật còn thường được sử dụng để mô tả một số phạm trù có liên
quan là trình độ kỹ thuật, hạ tầng kỹ thuật và cơ sở vật chất kỹ thuật.
Khái niệm trình độ kỹ thuật được xác định cả cho sản phẩm lẫn cho doanh
nghiệp hoặc những bộ phận riêng lẻ của doanh nghiệp, dùng để “đo” mức độ tiên tiến,
hiện đại của sản phẩm, của hệ thống phương tiện kỹ thuật và phương pháp sản xuất của
một doanh nghiệp. Trình độ kỹ thuật thường được phản ánh cả bằng nhiều tiêu chí, bao
gồm cả các chỉ tiêu định lượng lẫn các mô tả định tính. Những tiêu chí này thường bao
gồm cả các tiêu chí kỹ thuật thuần túy hoặc các tiêu chí về kinh tế và tổ chức. Trong
nhiều trường hợp, các chỉ tiêu hiệu quả cũng được sử dụng để xác định trình độ kỹ
thuật. Nếu như kỹ thuật chỉ là khái niệm được dùng để mô tả một yếu tố cấu thành
doanh nghiệp thì trình độ công nghệ là khái niệm thường được dùng trong bối cảnh so
sánh giữa các mức độ phát triển khác nhau, có thể là sự so sánh các tiêu chí phản ánh
3
kỹ thuật của các doanh nghiệp, các bộ phận của một doanh nghiệp (giữa các chủ thể
khác nhau) hoặc giữa các thời điểm khác nhau của cùng một chủ thể.
Cơ sở vật chất kỹ thuật được dùng để chỉ điều kiện vật chất làm nền tảng mà
doanh nghiệp dựa vào đó để thực hiện các hoạt động của mình, đặc biệt là phục vụ nhu
cầu kinh doanh và phát triển của doanh nghiệp. Nó bao gồm toàn bộ hệ thống máy
móc, thiết bị, trang bị vật chất, các công trình xây dựng của doanh nghiệp, hệ thống các
thiết bị kỹ thuật và các bộ phận phục vụ cho các hoạt động của doanh nghiệp. Phát triển
cơ sở vật chất kỹ thuật tương xứng và đồng bộ với nhu cầu sử dụng và phát triển của
doanh nghiệp là một nhiệm vụ quan trọng của doanh nghiệp. Tuy nhiên, để có được cơ
sở vật chất kỹ thuật, doanh nghiệp có thể lựa chọn những phương thức khác nhau, như
xây dựng riêng hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật của riêng mình, cùng tham gia đầu tư
xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật dùng chung (cho một số doanh nghiệp hoặc hỗn hợp,
cả cho doanh nghiệp lẫn cho các chủ thể khác), hoặc thuê cơ sở vật chất- kỹ thuật của
các doanh nghiệp, các nhà đầu tư khác.
Các kh¸i niÖm c«ng nghÖ ® îc ®Þnh nghÜa hoµn toµn ®éc lËp víi kh¸i niÖm kü
thuËt (theo nghÜa lµ c¸c ph ¬ng tiÖn kü thuËt). Tuy r»ng c¸c ph ¬ng ph¸p công nghệ
còng lu«n ® îc g¾n víi nh÷ng thiÕt bÞ, c«ng cô nhÊt ®Þnh, thËm chÝ cã c¶ nh÷ng thiÕt bÞ
®Æc tr ng g¾n víi tõng c«ng nghÖ, nh ng chóng th êng kh«ng ® îc coi lµ bé phËn hîp
thµnh cña c«ng nghÖ.
C«ng nghÖ lµ mét yÕu tè t¹o ra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cung cÊp dÞch vô.
Nã liªn kÕt c¸c yÕu tè kh¸c cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh theo mét l« gÝc vÒ mÆt kü
thuËt. ThiÕu yÕu tè nµy, kh«ng thÓ cã bÊt kú qu¸ tr×nh s¶n xuÊt- kinh doanh nµo. Ngay
trong c¸c qu¸ tr×nh cung cÊp dÞch vô thuéc c¸c lÜnh vùc phi vËt chÊt, thËm chÝ trong c¸c
ho¹t ®éng c«ng céng, ng êi ta còng nãi tíi c«ng nghÖ- c«ng nghÖ triÓn khai, cung cÊp
c¸c dÞch vô vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng.
C«ng nghÖ ® îc ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, dùa trªn nh÷ng c¨n cø
kh¸c nhau, nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau.
Theo nghÜa hÑp ban ®Çu, c«ng nghÖ chØ ® îc dïng trong s¶n xuÊt vµ ® îc hiÓu lµ
“ph-¬ng ph¸p c«ng nghÖ”, tøc lµ nh÷ng ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt s¶n phÈm, ® îc m« t¶
qua nh÷ng quy tr×nh ® îc tr×nh bµy d íi c¸c h×nh thøc b¶n vÏ, s¬ ®å, biÓu, b¶ng. VÒ
sau, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ® îc sö dông c¶ trong lÜnh vùc cung cÊp hµng ho¸/ dÞch vô vµ
gÇn ®©y, c¶ trong qu¶n lý.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, kh¸i niÖm c«ng
nghÖ ®· ® îc më réng: C«ng nghÖ lµ tËp hîp cña tÊt c¶ c¸c ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt/
cung cÊp s¶n phÈm vµ dÞch vô còng nh nh÷ng ph ¬ng tiÖn kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó thùc
hiÖn ph ¬ng ph¸p ®ã. C«ng nghÖ kh«ng chØ bÞ giíi h¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mµ bao
4
gåm c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n»m ngoµi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp (trong c¸c qu¸ tr×nh
chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ trong ph©n phèi, l u th«ng hµng ho¸, ...). Víi ®Þnh nghÜa nµy, c¶
hai kh¸i niÖm c«ng nghÖ vµ kü thuËt theo nghÜa hÑp ®· ® îc liªn kÕt l¹i víi nhau. Ng êi
ta xem ph-¬ng ph¸p vµ quy tr×nh c«ng nghÖ lµ yÕu tè “phÇn mÒm” cña c«ng nghÖ, cßn
thiÕt bÞ. m¸y mãc vµ c¸c c«ng cô s¶n xuÊt lµ “phÇn cøng” cña c«ng nghÖ.
Tõ sau 1980, ®Æc biÖt tõ sau thËp kû 90, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ® îc më réng h¬n.
Nã ® îc ®Þnh nghÜa nh tæng thÓ cña c¸c ph ¬ng ph¸p, quy tr×nh, m¸y mãc, thiÕt bÞ cÇn
dïng ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ cung cÊp dÞch vô, c¸c kiÕn thøc, hiÓu biÕt, kü n¨ng, th«ng
tin còng nh ph ¬ng thøc tæ chøc mµ con ng êi cÇn ¸p dông ®Ó sö dông nh÷ng ph ¬ng
ph¸p, ph ¬ng tiÖn ®ã. Theo ®Þnh nghÜa nµy, c«ng nghÖ ® îc chia thµnh 4 yÕu tè: PhÇn
cøng (c¸c ph ¬ng tiÖn kü thuËt nh m¸y mãc, thiÕt bÞ, các c«ng cô s¶n xuÊt, ...), phÇn
mÒm (c¸c ph ¬ng ph¸p, quy tr×nh s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm/ dÞch vô), phÇn tæ
chøc (kÕt cÊu hÖ thèng s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, c¬ chÕ vËn hµnh cña hÖ thèng ®ã)
vµ phÇn con ng êi (kÓ c¶ c¸c kü n¨ng, kü x¶o, kiÕn thøc, th«ng tin mµ ng êi lao ®éng
vµ c¸c c¸n bé qu¶n lý c¸c cÊp cÇn cã ®Ó sö dông ® îc c«ng nghÖ).
GÇn ®©y, mét sè t¸c gi¶ coi c«ng nghÖ ph¶i bao gåm c¶ n¨ng lùc tiÒm tµng cña
c¸c tæ chøc s¶n xuÊt- kinh doanh vµ dÞch vô x· héi trong viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n
phÈm/ dÞch vô cho x· héi. “C«ng nghÖ lµ tæng hîp nh÷ng n¨ng lùc néi t¹i, c¬ së vËt
chÊt, kü n¨ng, hiÓu biÕt vµ tæ chøc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ t¹o ra ® îc nh÷ng s¶n phÈm hoÆc
dÞch vô cã Ých cho x· héi”1.
1
C. Wang: Management of Technology. Hanoi, 1998.
5
C«ng nghÖ lµ mét kh¸i niÖm ®éng, thay ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña tiÕn bé
khoa häc- c«ng nghÖ, ®iÒu kiÖn kinh doanh vµ yªu cÇu cña qu¶n lý. HiÖn nã ®· bao hµm
mét néi dung rÊt réng vµ sau nµy cã thÓ cßn ® îc tiÕp tôc më réng2.
Theo ®ã, c«ng nghÖ lµ viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng b»ng c¸ch sö dông nh÷ng ph ¬ng tiÖn kü thuËt, c¸c ph ¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ qu¶n
lý víi t c¸ch lµ nh÷ng kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu- ph¸t triÓn, cña qu¸ tr×nh
xö lý mét c¸ch hÖ thèng vµ cã ph ¬ng ph¸p toµn bé nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm, kü
n¨ng vµ kü x¶o ® îc con ng êi tÝch luü vµ t¹o ra trong toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
m×nh. C«ng nghÖ nãi chung bao gåm toµn bé c¸c c«ng nghÖ cô thÓ, c¬ së vËt chÊt vµ
c¸c ®iÒu kiÖn phôc vô cho viÖc khai th¸c, sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ph¸t
triÓn chóng theo yªu cÇu cña s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra n¨ng lùc c«ng nghÖ cña tæ
2
C«ng nghÖ víi thuËt ng÷ quèc tÕ "Technology", ® îc coi lµ ph ¬ng tiÖn, c«ng cô ®Ó biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn
thµnh thÕ giíi do con ng êi t¹o ra; lµ t¸c nh©n chñ chèt trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn thµnh
c¸c hµng hãa dÞch vô. "Tõ ®iÓn khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr êng cña Australia" do Nhµ xuÊt b¶n Thoms Nelson
ph¸t hµnh 1991, ®· ®Þnh nghÜa: C«ng nghÖ lµ sù øng dông nh÷ng ph¸t minh vµ kh¸m ph¸ khoa häc vµo qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.
Trong cuèn "Hái ®¸p vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ n íc ngoµi, ®µm ph¸n vµ thùc hiÖn hîp ®ång" cña ñy
ban kinh tÕ x· héi Ch©u ¸ vµ Th¸i b×nh d ¬ng (ESCAP), c«ng nghÖ ®· ® îc ®Þnh nghÜa nh m« t¶ trong h×nh 1.1.
H×nh 1.1: Kh¸i niÖm vÒ c«ng nghÖ cña ESCAP
C«ng nghÖ- Technology
techno
logy
(c«ng nghÖ)
( häc )
= Gèc cña nhãm tõ, tËp trung vµo nh÷ng g× liªn
= §èi t îng nghiªn cøu cã hÖ thèng
quan tíi viÖc ứng dông khoa häc vµo c«ng nghiÖp
T¹i ViÖt Nam, Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ph¸t hµnh 1995 ®· tËp hîp 6 kh¸i niÖm ® îc coi lµ tiªu biÓu
vÒ c«ng nghÖ nh sau:
1. C«ng nghÖ lµ m«n khoa häc øng dông, nh»m vËn dông c¸c quy luËt tù nhiªn vµ c¸c nguyªn lý khoa häc, ®¸p
øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ng êi.
2. C«ng nghÖ lµ c¸c ph ¬ng tiÖn kü thuËt, lµ sù thÓ hiÖn vËt chÊt ho¸ c¸c tri thøc øng dông khoa häc.
3. C«ng nghÖ lµ mét tËp hîp c¸c c¸ch thøc, c¸c ph ¬ng ph¸p dùa trªn c¬ së khoa häc vµ ® îc sö dông vµo s¶n
xuÊt trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô.
4. C«ng nghÖ bao gåm nhiÒu yÕu tè hîp thµnh, nh ph ¬ng tiÖn, m¸y mãc, thiÕt bÞ, c¸c qu¸ tr×nh vËn hµnh, c¸c
ph ¬ng ph¸p tæ chøc, qu¶n lý ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ dÞch vô cña x· héi.
5. XÐt riªng vÒ mÆt kinh tÕ, trong quan hÖ víi s¶n xuÊt, c«ng nghÖ ® îc coi lµ ph ¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, biÕn ®æi c¸c "®Çu vµo" ®Ó c¸c "®Çu ra" cho c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô mong muèn.
6. C«ng nghÖ cao (tiªn tiÕn) lµ c¸c ph ¬ng tiÖn vËt chÊt vµ tæ chøc cÊu tróc ¸p dông khoa häc míi nhÊt.
6
chøc s¶n xuÊt kinh doanh, cña tæ chøc x· héi vµ cña quèc gia. Víi bÊt kú mét quèc gia,
mét tæ chøc x· héi nµo, viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc c«ng nghÖ còng cã vai trß, ý nghÜa hÕt
søc quan träng.
HiÖn nay, ng êi ta ®ang ®Ò cËp rÊt nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò lµ thÕ nµo lµ c«ng nghÖ phï
hîp hay tÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ. Nhìn chung, một công nghệ phù hợp với điều
kiện khai thác, sử dụng tại một doanh nghiệp, một địa phương, một vùng hay một quốc
gia, phải đáp ứng được những nội dung và tiêu chí cơ bản sau đây:
- C«ng nghÖ thÝch hîp ®ßi hỏi ph¶i xem xÐt nhiÒu tiªu chuÈn liªn quan tíi hµng
lo¹t t¸c nh©n. Mét trong nh÷ng t¸c nh©n quan träng t ¬ng thÝch víi m«i tr êng xung
quanh, ®¸p øng víi kÕ ho¹ch theo chiÒu ngang vµ bao qu¸t c¸c môc tiªu ng¾n h¹n vµ dµi
h¹n ®· nªu ra. H¬n n÷a, tÝnh thÝch hîp cña bÊt kú c«ng nghÖ cßn ® îc x¸c ®Þnh bëi
chiÕn l îc ph¸t triÓn quèc gia.
- TÝnh thÝch hîp cña một c«ng nghÖ thể hiện ở chỗ nó phù hợp như thế nào, tương
thích đến đâu (cả ở cấp độ vĩ mô lẫn cấp độ vi mô) với điều kiện khai thác và sử dụng
chúng một cách ổn định trong suốt chu kỳ sống của nó. Mèi quan t©m lín ®èi víi sè
®«ng ng êi lao ®éng cña n íc ®ang ph¸t triÓn hèi thóc sö dông c¸c c«ng nghÖ hµm
l îng lao ®éng cao. Sù hèi thóc ®ã ®«i khi bá qua mét sù thËt lµ sè ®«ng ng êi lao động
(có hoặc ch a cã viÖc lµm) kh«ng nhÊt thiÕt đã hoặc ®ang cã kü n¨ng vµ tri thøc ë tr×nh
®é cao t ¬ng xøng, mµ nÕu thiÕu chóng th× viÖc cã mét c¸ch ®¬n thuÇn c¸c c«ng cô vËt
chÊt tiên tiến và hiện đại còng trë nªn v« Ých.
- TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ lµ mét quan ®iÓm ®éng vµ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo
viÖc sö dông c«ng nghÖ. VÝ dô, nÕu môc tiªu cña mua s¾m mét c«ng nghÖ cô thÓ lµ
giµnh lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr êng quèc tÕ, th× hµm l îng lao ®éng hiÓn nhiªn trë
thµnh thø yÕu. H¬n thÕ n÷a, một công nghệ h«m nay lµ thÝch hîp cã thÓ ngµy mai
kh«ng cßn thÝch hîp n÷a, vµ nh÷ng công nghệ h«m qua kh«ng thÝch hîp th× ngµy h«m
nay cã thÓ l¹i thÝch hîp.
- TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ ® îc chuyÓn giao lµ vÊn ®Ò lùa chän c«ng nghÖ tõ
”kho c«ng nghÖ” hiÖn cã. TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ ph¶i ® îc ®¸nh gi¸ thËn träng
trªn c¶ 4 thµnh phÇn c«ng nghÖ.
- Việc thích ứng hóa công nghệ cần tính đến nhu cầu sử dụng công nghệ đó (trong
ngắn hạn và dài hạn), tới vị trí của công nghệ trong chu kỳ đổi mới công nghệ cụ thể
của nó và triển vọng cũng như điều kiện để thay thế, cải tiến, hiện đại hóa và kéo dài
thời gian thay thế nó như thế nào.
Tãm l¹i: Quan ®iÓm c«ng nghÖ thÝch hîp lµ quan ®iÓm ®éng, v× thÕ cÇn quyÕt
®Þnh tr íc hÕt lµ lo¹i hµng ho¸, dÞch vô nµo sÏ ® îc s¶n xuÊt, tiªu thô vµ bu«n b¸n, ai sÏ
s¶n xuÊt chóng, viÖc tæ chøc vµ l u th«ng cña chóng sÏ ® îc tæ chøc nh thÕ nµo. ViÖc
7
chän c«ng nghÖ cÇn ® îc tiÕn hµnh trong khung c¶nh 4 thµnh phÇn - kü thuËt - con
ng êi - th«ng tin - tæ chøc.
1.2- Vai trò của kỹ thuật và công nghệ đối với doanh nghiệp
1.2.1- Vai trß vµ vÞ trÝ cña c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt - kinh doanh
§èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, c«ng nghÖ cã nh÷ng vai trß
sau ®©y:
- C«ng nghÖ lµ mét yÕu tè cÊu thµnh c¬ së vËt chÊt, t¹o nªn ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ
ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. §Æc biÖt, c«ng nghÖ ¶nh h ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh tíi
kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¶n phÈm ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu
ph¸t triÓn cña x· héi. Kh«ng cã sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng
nghÖ míi, c«ng nghÖ cã hµm l îng chÊt x¸m cao, kh«ng thÓ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ
cung cÊp cho thÞ tr êng nhiÒu s¶n phÈm cã ¶nh h ëng quyÕt ®Þnh tíi nÒn s¶n xuÊt vµ
®êi sèng cña x· héihiÖn ®¹i. NhiÒu s¶n phÈm míi chØ cã thÓ ® îc s¶n xuÊt nhê tiÕn bé
c«ng nghÖ, ®Æc biÖt nh÷ng c«ng nghÖ cao míi ® îc thiÕt kÕ vµ ® a vµo sö dông. H¬n
n÷a, trong nhiÒu tr êng hîp, nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng
nghÖ phï hîp. Ch¼ng h¹n, trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt ®éc h¹i, nh÷ng n¬i con ng êi
kh«ng thÓ ho¹t ®éng ® îc nh ng l¹i rÊt cÇn tiÕn hµnh (lµm viÖc d íi ®é s©u lín, ë
nh÷ng n¬i cã c êng ®é phãng x¹ cao, ë nh÷ng ®é cao lín, ...), cÇn cã nh÷ng c«ng nghÖ
® îc thiÕt kÕ riªng thÝch øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m«i tr êng ho¹t ®éng.
- C«ng nghÖ lµ nh©n tè ¶nh h ëng trùc tiÕp tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh
nghiÖp. T¸c ®éng nµy thÓ hiÖn tr íc tiªn ë chç nhê c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ mµ
chÊt l îng s¶n phÈm ® îc duy tr× vµ n©ng cao, chi phÝ s¶n xuÊt ® îc tiÕt kiÖm mét c¸ch
t ¬ng ®èi ®Ó gi¸ thµnh s¶n phÈm ® îc gi¶m bít, s¶n phÈm míi cã tÝnh n¨ng, c«ng dông
tèt h¬n cã thÓ ® îc thiÕt kÕ vµ ® a vµo s¶n xuÊt, tiªu dïng, .... H¬n n÷a, trong ®iÒu kiÖn
hiÖn nay, c«ng nghÖ ®· dÇn dÇn trë thµnh mét “yÕu tè s¶n xuÊt trùc tiÕp”. ChÝnh v× vËy,
c¸c doanh nghiÖp ®Òu cè g¾ng ®Çu t víi quy m« ngµy cµng t¨ng vµo c«ng nghÖ ®Ó t¹o
ra sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghÖ th× viÖc ®æi míi c«ng nghÖ chËm h¬n c¸c
®èi thñ c¹nh tranh còng ®· t¹o ra sù tôt hËu cña doanh nghiÖp. Trong x· héi hiÖn ®¹i,
chu kú sèng cña s¶n phÈm ngµy cµng bÞ rót ng¾n. TiÕn bé c«ng nghÖ gãp phÇn ®¸ng kÓ
t¹o ra hiÖn t îng nµy vµ nã còng chÝnh lµ nh©n tè gióp c¸c doanh nghiÖp v ît qua ® îc
thö th¸ch do sù biÕn ®éng nµy g©y ra.
- C«ng nghÖ t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi viÖc t¹o lËp mét h×nh ¶nh cho doanh nghiÖp.
Nh÷ng doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm mét c¸ch nhanh chãng vµ liªn tôc
cã thÓ t¹o ra sù tin t ëng cña kh¸ch hµng. Nhê vËy, hä dÔ t¹o lËp, cñng cè uy tÝn cho
m×nh vµ tõ ®ã t¹o lËp mét h×nh ¶nh thuËn lîi trong c¹nh tranh. §iÒu nµy còng b¾t nguån
tõ chç ng êi tiªu dïng vµ kh¸ch hµng liªn tôc cã nh÷ng ®ßi hái vÒ viÖc ®¸p øng nhu cÇu
8
míi cña hä, ®¸p øng tèt h¬n, ®¸ng tin cËy h¬n nh÷ng nhu cÇu vèn cã cña hä trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tế- xã hội, lối sống và tập quán tiêu dùng cã nhiÒu thay ®æi.
- C«ng nghÖ lµ nh©n tè ¶nh h ëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña mçi doanh
nghiÖp. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn ® îc nhê viÖc ¸p dông c¸c c«ng nghÖ míi hoÆc c¶i
tiÕn c¸c c«ng nghÖ truyÒn thèng cho phÐp sö dông tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt,
sö dông nguyªn vËt liÖu rÎ tiÒn, dÔ kiÕm thay thÕ cho c¸c lo¹i vËt t quý, hiÕm hoÆc sö
dông nh÷ng ph ¬ng ph¸p vµ ph ¬ng tiÖn cã n¨ng suÊt cao h¬n, æn ®Þnh h¬n. NÕu thÓ
hiÖn t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt d íi d¹ng hµm
s¶n xuÊt Y = f (L, C, M, A) = A. L . C . M (trong ®ã Y lµ tæng ®Çu ra, L lµ ®Çu vµo
nh©n lùc, C lµ vèn, M lµ ®Çu vµo vËt chÊt vµ A thÓ hiÖn t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c nh©n
tè tæ chøc, c«ng nghÖ) th× cã thÓ thÊy c«ng nghÖ cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ s¶n
xuÊt kinh doanh (qua hÖ sè A) vµ t¸c ®éng gi¸n tiÕp tíi nã còng nh tíi hiÖu qu¶ cña nã
th«ng qua t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè L, C, M vµ t ¬ng quan gi÷a chóng.
Qua c«ng thøc trªn, cã thÓ thÊy r»ng tiÕn bé c«ng nghÖ vµ viÖc øng dông
chóng sÏ lµm t¨ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt Y th«ng qua c¸c gi¶i ph¸p i) t¨ng A (gia t¨ng t¸c
®éng tæng hîp cña c«ng nghÖ tíi s¶n xuÊt kinh doanh), ii) t¨ng c¸c hÖ sè , ,
(t¨ng hiÖu qu¶ c¸ biÖt cña c¸c yÕu tè). Nh vËy, tiÕn bé khoa häc- c«ng nghÖ vµ viÖc
øng dông chóng vµo s¶n xuÊt kh«ng chØ lµm t¨ng n¨ng suÊt, t¨ng hiÖu qu¶ theo cÊp
sè céng, mµ lµ theo cÊp sè nh©n.
1.2.2- Vai trß cña c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ trong viÖc t¹o lËp m«i tr êng
kinh doanh
§èi víi viÖc t¹o lËp m«i tr êng kinh doanh, c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ võa
cã vai trß, ¶nh h ëng trùc tiÕp, võa cã ¶nh h ëng gi¸n tiÕp. Vai trß nµy thÓ hiÖn trªn c¸c
mÆt sau:
- C«ng nghÖ cho phÐp më réng vµ n©ng cÊp hÖ thèng c¬ së vËt chÊt- kü thuËt còng
nh c¬ së h¹ tÇng x· héi. HÖ thèng nµy lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cho c¸c ho¹t
®éng chung céng ®ång. ViÖc më réng vµ n©ng cÊp chóng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
s¶n xuÊt kinh doanh còng nh cho toµn x· héi nãi chung. H¬n n÷a, víi nh÷ng c«ng
nghÖ míi vµ c¶i tiÕn, ng êi ta cã thÓ qu¶n lý, khai th¸c mét c¸ch triÖt ®Ó, cã hiÖu qu¶
h¬n c¬ së h¹ tÇng s½n cã. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng bëi kh«ng chØ ë ViÖt
Nam, mµ c¶ ë nhiÒu n íc kh¸c, nhiÒu c«ng tr×nh thuéc c¬ së h¹ tÇng kh«ng ® îc khai
th¸c vµ sö dông mét c¸ch triÖt ®Ó do thiÕu ph ¬ng tiÖn, ph ¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó theo
dâi, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh sö dông chóng.
- C«ng nghÖ cho phÐp khai th¸c ® îc nh÷ng lîi thÕ, nh÷ng lo¹i tµi nguyªn mµ
tr íc ®ã ch a thÓ khai th¸c ® îc. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c
lo¹i tµi nguyªn cã tr÷ l îng nhá, cã ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho viÖc th¨m dß, khai th¸c hoÆc
chÕ biÕn. Ch¼ng h¹n, víi c¸c c«ng nghÖ vµ ph ¬ng tiÖn kü thuËt truyÒn thèng, kh«ng
9
thÓ ®Æt vÊn ®Ò khai th¸c nh÷ng má than n»m ë ®é s©u lín. Nh ng nhê ph ¬ng ph¸p khÝ
ho¸ than, chuyÓn ho¸ than thµnh khÝ m«n« «xyt cabon, ng êi ta cã thÓ khai th¸c dÔ
dµng vµ cã hiÖu qu¶ nh÷ng má than ë ®é s©u vµi tr¨m mÐt, thËm chÝ chØ víi tr÷ l îng rÊt
thÊp. HoÆc nhê c«ng nghÖ chôp ¶nh ®a phæ diÖn réng, ng êi ta cã thÓ tiÕn hµnh ®iÒu tra
tµi nguyªn ®èi víi tÊt c¶ c¸c vïng l·nh thæ, bÊt kÓ ®Þa h×nh phøc t¹p, khã kh¨n nh thÕ
nµo.
- TiÕn bé c«ng nghÖ cho phÐp c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ tiÕp cËn vµ xö lý th«ng
tin mét c¸ch nhanh chãng, kiÓm tra c¸c th«ng tin mét c¸ch dÔ dµng. §Æc biÖt quan
träng trong lÜnh vùc nµy lµ c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, tõ ®iÖn tÝn, ®iÖn tho¹i cho
tíi th«ng tin ®iÖn tö. Nhê chóng mµ c¸c th«ng tin vÒ kinh doanh còng nh m«i tr êng
kinh doanh cã thÓ ® îc cËp nhËt mét c¸ch nhanh chãng. Ngay c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ
n íc còng cã thÓ phæ cËp c¸c th«ng tin kinh tÕ- x· héi mét c¸ch nhanh chãng cho toµn
bé céng ®ång. NhiÒu ho¹t ®éng cã thÓ ® îc tiÕn hµnh trùc tiÕp, ®¬n gi¶n vµ nhanh
chãng qua c¸c ph ¬ng tiÖn th«ng tin. C¸c b¸o c¸o, c¸c b¶n pháng vÊn, ®iÒu tra cã thÓ
® îc chuyÓn ph¸t ngay trong ngµy. §iÒu nµy lµm cho c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ nhanh
chãng më réng thÞ tr êng, më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, nhanh chãng ® a ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh chiÕn l îc còng nh c¸c quyÕt ®Þnh t¸c nghiÖp.
- Nhê tiÕn bé c«ng nghÖ, nh÷ng lÜnh vùc kinh doanh míi ® îc h×nh thµnh. ChÝnh
nhê nh÷ng s¸ng chÕ vµ ph¸t minh trong lÜnh vùc ®iÖn tö vµ c¸c c«ng nghÖ dùa trªn c¸c
ph¸t minh nµy mµ c«ng nghiÖp ®iÖn tö ® îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Còng nhê kü nghÖ
tin häc ph¸t triÓn mµ cã c¸c ho¹t ®éng th ¬ng m¹i ®iÖn tö. HÖ thèng gi¸o dôc, ®µo t¹o
còng cã sù thay ®æi c¬ b¶n kh«ng chØ vÒ néi dung mµ c¶ vÒ h×nh thøc vµ tæ chøc nhê sù
tiÕn bé cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c thiÕt bÞ nghe- nh×n. Ngay trong lÜnh vùc tµi
chÝnh- ng©n hµng, tiÕn bé trong c«ng nghÖ th«ng tin gióp h×nh thµnh m¹ng l íi toµn
cÇu, lµm thÞ tr êng tµi chÝnh quèc tÕ ho¹t ®éng liªn tôc, kh«ng gi¸n ®o¹n. T ¬ng tù,
chóng gãp phÇn to lín vµo viÖc ® a qu¶ng c¸o thµnh mét ngµnh kinh tÕ chiÕm tû träng
ngµy cµng cao trong nÒn kinh tÕ cña nhiÒu n íc.
- TiÕn bé c«ng nghÖ, th«ng qua viÖc t¹o ra sù b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn th«ng tin,
thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc h×nh thµnh mét m«i tr êng kinh tÕ- x· héi b×nh ®¼ng cho tÊt c¶
c¸c yÕu tè cÊu thµnh. Mét mÆt, cã thÓ ®¶m b¶o sù tham gia cña c¶ céng ®ång vµo viÖc
h×nh thµnh hÖ thèng luËt lÖ t¹onªn m«i tr êng. MÆt kh¸c, nh÷ng bÊt hîp lý t¹o ra sù bÊt
b×nh ®¼ng nhanh chãng ® îc ph¸t hiÖn ®Ó cã thÓ söa ch÷a kÞp thêi.
Vai trß cña khoa häc- c«ng nghÖ ® îc ®¸nh gi¸ cao ®Õn møc gÇn ®©y, trong mét
héi nghÞ bµn vÒ kh¸i niÖm vÒ nÒn kinh tÕ míi cña Mü, Tæng thèng Clinton ®Þnh nghÜa
nÒn kinh tÕ míi lµ søc m¹nh cña khoa häc c«ng nghÖ céng víi nh÷ng ý t ëng m¹nh d¹n
vµ ®æi míi trong hÖ thèng kinh doanh ®Æc thï cña Hoa Kú, ở ngay trong nh÷ng ngµnh
10
c«ng nghiÖp truyÒn thèng cña hä cũng như trong các ngành công nghiệp mới, nhưng
phải lµm t¨ng thªm søc m¹nh cña c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp cũng như của cả quốc gia.
1.3- Nội dung của quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp
Quản lý kỹ thuật- công nghệ bao gồm những hoạt động quản lý đối với toàn bộ
các phương tiện kỹ thuật, các công nghệ và các lĩnh vực có lien quan trong doanh
nghiệp. Nhiều nhà nghiên cứu và phần lớn các doanh nghiệp coi chúng là một chức
năng quản trị kinh doanh, một bộ phận trong mảng chức năng quản trị điều hành. Công
tác quản trị kỹ thuật bao quát toàn bộ các giai đoạn trong quá trình tạo lập, sử dụng,
nhân rộng và thay thế các phương tiện kỹ thuật cũng như công nghệ sản xuất của doanh
nghiệp, cả về mặt hiện vật lẫn giá trị. Nó bao gồm những nội dung cụ thể sau đây:
- Tạo lập hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ nhằm tạo ra năng lực sản
xuất cần thiết cho doanh nghiệp. Những hoạt động trong nhóm nội dung này chủ yếu
liên quan tới việc tính toán nhu cầu về trang bị kỹ thuật, công nghệ và nhu cầu bổ sung
trang bị kỹ thuật, công nghệ cho doanh nghiệp. Trên cơ sở dự báo nhu cầu và cạnh
tranh trên thị trường cũng như chiến lược và mục tiêu của mình, doanh nghiệp sẽ tính
toán năng lực sản xuất cần thiết, từ đó tính toán năng lực sản xuất cần bổ sung. Sau khi
xác định các phương án hợp tác/ gia công và chuyển bớt năng lực sản xuất cho đối tác,
doanh nghiệp sẽ quyết định quy mô đầu tư bổ sung năng lực sản xuất cho mình. Đây là
căn cứ để doanh nghiệp lựa chọn bổ sung số lượng và chất lượng của thiết bị và công
nghệ.
- Phân loại và theo dõi phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Phân
loại là một nội dung có ý nghĩa rất quan trọng trong quản lý kỹ thuật và công nghệ bởi
mỗi doanh nghiệp luôn phải sử dụng và quản lý rất nhiều loại thiết bị và công nghệ với
những tính năng, công dụng khác nhau, nguồn gốc khác nhau, trình độ kỹ thuật và tình
trạng vật chất khác nhau. Chúng cũng thường có giá trị (giá trị ban đầu cũng như giá trị
còn lại) khác nhau, được khấu hao theo những mức khác nhau và khấu hao này được
phân bổ khác nhau cho những sản phẩm, dịch vụ mà doanh nghiệp sản xuất- kinh
doanh. Để phân loại, trước tiên doanh nghiệp cần xác định rõ những tiêu chí phân loại.
Đó có thể là nơi sử dụng (xí nghiệp, phân xưởng, tổ, nhóm, …), công dụng của trang
thiết bị (thiết bị sản xuất, thiết bị vận chuyển, thiết bị đo lường- thí nghiệm, …), thời
gian sử dụng (tuổi) thiết bị, trình trạng sử dụng thiết bị (thiết bị sử dụng ổn định, thiết
bị hư hỏng, thiết bị dư thừa, …). Trên cơ sở này, các bộ phận quản lý liên quan sẽ tiến
hành mã hóa các trang thiết bị và mở hồ sơ theo dõi thiết bị.
- Xây dựng và triển khai công tác khai thác, sử dụng các phương tiện kỹ thuật và
công nghệ của doanh nghiệp. Về mặt này, doanh nghiệp sẽ phải quyết định những vấn
đề như tương quan giữa sản lượng tự sản xuất và sản lượng gia công ngoài, năng lực
11
sản xuất và mức huy động năng lực sản xuất (trước hết là mức huy động công suất),
tương quan giữa trang thiết bị hoạt động (được sử dụng cho các mục đích sản xuất kinh
doanh) và trang thiết bị dự phòng (năng lực sản xuất dự trữ/ dự phòng, tiến độ sử dụng
năng lực sản xuất, …. Những quyết định này được đưa ra dựa trên năng lực sản xuất
kinh doanh mà doanh nghiệp có, nhu cầu trên thị trường, tập quán kinh doanh, quan hệ
hợp tác/ chuyên môn hóa của doanh nghiệp, chiến lược hoạch định tổng hợp trong sản
xuất, tính chất của nhu cầu trên thị trường, … Một nhiệm vụ quan trọng của doanh
nghiệp là phải phân tích và đánh giá tình trạng sử dụng, khai thác trang thiết bị, phân
tích hiệu quả sử dụng chúng và dự kiến kế hoạch thay thế, hiện đại hóa chúng.
- Xây dựng và thực hiện chế độ bảo trì, bảo dưỡng để đảm bảo khả năng hoạt
động của các phương tiện kỹ thuật và công nghệ. Doanh nghiệp sẽ phải quyết định lựa
chọn hình thức bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị, xây dựng kế hoạch bảo trì, bảo dưỡng
cụ thể cho trang thiết bị nói chung và những trang thiết bị chủ yếu, xây dựng và thực
hiện kế hoạch cung ứng các phụ tùng thay thế, tổ chức lực lượng cán bộ, chuẩn bị kinh
phí và các điều kiện tổ chức khác phục vụ cho công tác bảo trì, bảo dưỡng trang thiết
bị.
- Cải tiến, đổi mới và nâng cấp hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của
doanh nghiệp. Nội dung này bao gồm cả việc tổ chức công tác nghiên cứu, cải tiến thiết
bị cũng như việc tổ chức, phát động, đánh giá và ứng dụng các sang kiến cải tiến kỹ
thuật và công nghệ ở cấp độ doanh nghiệp cũng như các bộ phận trực tiếp sử dụng
trang thiết bị. Hiện nay, phương thức cải tiến liên tục (Kaizen) được thực hành một
cách rộng rãi, tỏ rõ hiệu quả cao đối với sản xuất kinh doanh. Phương thức này cũng
phát huy tác dụng tốt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nhiều quốc gia, rất đáng
để các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nghiên cứu, vận dụng một cách rộng rãi
hơn. Nó không nên chỉ được coi như một phương pháp triển khai các hoạt động cải tiến
trang thiết bị, mà cần được coi là một triết lý và phương châm chỉ đạo xuyên suốt các
hoạt động quản trị doanh nghiệp, chi phối toàn bộ quá trình liên tục hoàn thiện cả hệ
thống kinh doanh của doanh nghiệp mà trong đó cải tiến trang thiết bị chỉ là một nội
dung.
- Xây dựng và thực hiện chế độ đánh giá, đánh giá lại, hạch toán và phân bổ chi
phí sử dụng các phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Trang thiết bị kỹ
thuật và công nghệ của doanh nghiệp cần được đánh giá cả về mặt giá trị và vật chất-
hình thái hiện vật. Về mặt giá trị, trước hết, cần định kỳ tính toán giá trị còn lại của
từng trang thiết bị chủ yếu và từng nhóm trang thiết bị cũng như toàn bộ trang thiết bị
kỹ thuật của doanh nghiệp (theo chu kỳ hạch toán chi phí). Doanh nghiệp cũng cần tổ
chức đánh giá lại giá trị của trang thiết bị của mình theo giá khôi phục. Những thông tin
12
này là cơ sở quan trọng cho các quyết định khác về sử dụng và hạch toán chi phí sử
dụng trang thiết bị kỹ thuật. Về mặt vật chất- hình thái hiện vật, trang thiết bị kỹ thuật
thường được đánh giá trên các giác độ mức độ hao mòn, mức độ hỏng hóc, công dụng
thực tế, khả năng sử dụng, yêu cầu bảo trì, bảo dưỡng cũng như giá trị thực tế của
những thông số kinh tế- kỹ thuật chủ yếu của các trang thiết bị chủ yếu. Hiện các doanh
nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam thường kết hợp kiểm kê cuối năm để đánh giá trang
thiết bị của mình. Đây thực ra chỉ là việc quản lý hành chính đối với trang thiết bị. Nó
cho phép doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, nhưng không có tác dụng thiết thực tới việc
trang thiết bị bởi việc đánh giá tình trạng kỹ thuật thường chỉ rất khái quát (với từng
trang thiết bị, trong thống kê/ hồ sơ kỹ thuật ở các doanh nghiệp thường có một mục
“tình trạng hiện tại”, trong đó chỉ ghi “đang sử dụng” hoặc “đang bị hỏng”, hoặc “dư
thừa, chờ thanh lý”, hoàn toàn không có những nhận xét, đánh giá về tình trạng kỹ
thuật, về các thông số kỹ thuật và khả năng huy động/ khai thác công suất, tính năng
của thiết bị).
- Thải loại, thay thế hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh
nghiệp theo yêu cầu sản xuất kinh doanh. Quyết định thải loại, thay thế trang thiết bị
đang khai thác, sử dụng bằng những trang thiết bị mới thường gắn với việc cải tiến,
hiện đại hóa chúng, thậm chí có thể thay thế bằng những loại trang thiết bị mới hoàn
toàn. Về lý thuyết, sự thay thế này sẽ được thực hiện sau một chu kỳ tái sản xuất trang
thiết bị (về mặt giá trị và hiện vật). Tuy nhiên, trên thực tế, doanh nghiệp có thể thay
thế sớm hoặc kéo dài thời gian sử dụng trang thiết bị của mình. Khi thay thế, doanh
nghiệp có thể lựa chọn các hình thức i) cải tiến, đổi mới trang thiết bị hiện có trên cơ sở
tận dụng những bộ phận, chi tiết, cấu kiện còn có thể sử dụng được; ii) chuyển giao
trang thiết bị cho những bộ phận (trong nội bộ doanh nghiệp), những doanh nghiệp
khác có nhu cầu sử dụng lại; iii) phá bỏ để đầu tư xây dựng và lắp đặt trang thiết bị mới
(có hoặc hoàn toàn không tận dụng những trang thiết bị còn dùng được trong dây
chuyền công nghệ/ hệ thống trang thiết bị cũ). Trong nhiều trường hợp, quan điểm tiết
kiệm được vận dụng không đúng, khiến việc đổi mới công nghệ bị kìm hãm.
1.4- Tổ chức quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp
Công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp có thể được tổ chức
theo những cách thức khác nhau. Mô hình phổ biến là doanh nghiệp tổ chức một bộ
phận (thường là một phòng) phụ trách toàn bộ công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ ở
cấp doanh nghiệp/ công ty. Ở những doanh nghiệp có quy mô lớn hoặc tương đối lớn,
công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ phức tạp và có quy mô lớn, người ta thường tổ
chức một số phòng, ví dụ Phòng kỹ thuật (chuyên theo dõi tổng hợp tình hình trang
thiết bị), Phòng Cơ- Điện (phụ trách công tác theo dõi, bảo trì, bảo dưỡng và sửa chữa
13
đột xuất khi trang thiết bị hư hỏng), Phòng Thiết kế (hoặc Nghiên cứu- Phát triển, khi
những hoạt động nghiên cứu- phát triển được thực hiện phổ biến (đặc biệt là những
doanh nghiệp áp dụng mô hình Kaizen). Phòng này thường cũng chịu trách nhiệm xây
dựng chế độ quản lý, kế hoạch bảo trì, bảo dưỡng và sửa chữa máy móc thiết bị. Khi
cần thay thế trang thiết bị, các cán bộ thuộc bộ phận này đảm nhận việc đánh giá để
quyết định hoặc đề nghị cấp có thẩm quyền (lãnh đạo doanh nghiệp) quyết định các
thông số kỹ thuật của trang thiết bị được mua sắm. Họ thường cũng được ủy nhiệm chủ
động xây dựng hoặc xem xét, phân tích và thẩm định các khía cạnh kỹ thuật- công nghệ
trong các dự án đầu tư đổi mới công nghệ và trang thiết bị. Nhiệm vụ quản lý kỹ thuật
và công nghệ về mặt tài chính thường do các nhân viên phòng Tài vụ/ quản lý tài chính
đảm nhận. Khi có nhu cầu trang bị thêm máy móc thiết bị và công nghệ, doanh nghiệp
phải lập các dự án đầu tư. Để làm việc này, những nhóm công tác tạm thời thường được
thành lập, bao gồm cán bộ kỹ thuật- công nghệ, cán bộ tổ chức, tài chính và tư vấn thuê
ngoài.
Ở cấp phân xưởng, tổ, đội sản xuất hoặc nhóm công tác, người ta thường cử một
cán bộ, nhân viên chịu trách nhiệm theo dõi, quản lý trang thiết bị và công nghệ3. Nhân
viên này đảm nhận cả việc tổ chức công tác bảo trì, bảo dưỡng đơn giản hoặc sửa chữa
những hỏng hóc bất thường không phức tạp, đồng thời thực hiện nhiệm vụ ghi chép
những thông tin ban đầu về máy móc thiết bị tại đơn vị.
Vấn đề đặt ra trong tổ chức quản lý trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ là cần có
những quy định cụ thể về phân công, phối hợp một cách cụ thể giữa các cán bộ, nhân
viên thuộc các bộ phận của doanh nghiệp với nhau. Những quy định này cần được văn
bản hóa để tiện theo dõi, giám sát.
1.5- Những nhân tố tác động tới kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp
Việc tạo lập, phát triển, sử dụng hoặc thay thế và quản lý kỹ thuật, công nghệ
trong doanh nghiệp tùy thuộc rất nhiều vào những nhân tố tác động tới chúng, tới cách
thức, chiều hướng và mức độ tác động của những nhân tố này. Những kết quả nghiên
cứu gần đây cho thấy hiện có nhiều nhân tố tác động tới kỹ thuật- công nghệ và việc
quản lý kỹ thuật- công nghệ của doanh nghiệp. Trong số đó, những nhân tố chủ yếu tác
động tới kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp hiện bao gồm:
- Những yếu tố nội bộ của doanh nghiệp. Đây là những nhân tố tác động quan
trọng nhất tới thực trạng, sự phát triển cũng như việc khai thác, sử dụng kỹ thuật- công
3
Với những xưởng, phân xưởng có quy mô lớn, có số lượng máy móc thiết bị nhiều, đòi hỏi nhiều thời gian để
theo dõi, chăm sóc chúng một cách chuyên nghiệp, người ta có thể tổ chức một nhóm, một tổ đảm nhận chức
năng theo dõi, quản lý kỹ thuật và công nghệ. Nhóm này thường đảm nhận cả nhiệm vụ sửa chữa, bảo trì, bảo
dưỡng trang thiết bị trong xưởng/ phân xưởng. Để có thể đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả của công tác quản
lý trang thiết bị, doanh nghiệp cần có chế độ đào tạo thích hợp cho đội ngũ này.
14
nghệ của một doanh nghiệp. Trong số những nhân tố nội bộ, những yếu tố có ý nghĩa
quan trọng nhất là:
o
Sứ mạng, tầm nhìn và mục tiêu của doanh nghiệp. Những nội dung này liên
quan tới thị trường, tới khách hàng và sản phẩm mục tiêu của doanh nghiệp, tới vị thế
mà doanh nghiệp muốn đạt tới, tới lợi thế cạnh tranh mà doanh nghiệp muốn tạo ra và
duy trì. Do đó, chúng quyết định các mục tiêu, các tiêu chuẩn, các nguyên tắc để tạo
lập, duy trì, sử dụng và phát triển, hay nói rộng hơn, tới chiến lược xây dựng và phát
triển, hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Nhiều doanh
nghiệp không chú ý đầy đủ tới nhân tố cơ bản có tính nền tảng này nên công tác quản
lý kỹ thuật- công nghệ thường có tính chắp và, thiếu nhất quán, thiếu hệ thống.
o
Năng lực quản lý và cơ chế quản lý, vận hành của doanh nghiệp. Yếu tố này
trực tiếp tác động tới khả năng, cách thức thực hiện các kế hoạch, chiến lược, ý đồ của
các doanh nghiệp về các vấn đề liên quan tới kỹ thuật- công nghệ. Năng lực này mà yếu
kém, cơ chế này mà phức tạp, không khoa học, bất hợp lý thì các chủ trương, chiến
lược không thể triển khai, hiện thực hóa được. Ngoài ra, nếu năng lực quản lý yếu kém,
không thể giúp doanh nghiệp khai thác, sử dụng các phương tiện kỹ thuật và công nghệ
một cách có hiệu quả, không thu hồi được vốn đầu tư bỏ ra để tạo lập các phương tiện
kỹ thuật và công nghệ, doanh nghiệp không thể đổi mới, thay thế các phương tiện kỹ
thuật và công nghệ, không thể duy trì, đảm bảo quá trình tái sản xuất bình thường của
chúng được, tức là không duy trì được hoạt động của doanh nghiệp chứ không chỉ là
các phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp.
o
Chủng loại mặt hàng của doanh nghiệp. Chủng loại mặt hàng càng rộng thì
doanh nghiệp càng cần nhiều loại trang thiết bị, yêu cầu đặt ra đối với việc quản lý
chúng càng cao. Để giải quyết mâu thuẫn này, việc áp dụng những hình thức gia công,
phương thức thiết kế sản phẩm theo module và công tác tiêu chuẩn hóa là những giải
pháp mà các doanh nghiệp thường lựa chọn, áp dụng.
o
Quy mô doanh nghiệp. Bản thân máy móc, trang thiết bị cũng là một yếu tố
xác định quy mô của doanh nghiệp. Nhìn chung, quy mô doanh nghiệp càng lớn, số
lượng (và có thể cả chủng loại) trang thiết bị cũng càng nhiều. Việc mở rộng quy mô
doanh nghiệp, tăng quy mô sản xuất đòi hỏi doanh nghiệp phải tăng cường đầu tư, mua
sắm trang thiết bị mới hoặc thay thế trang thiết bị có công suất thấp bằng các trang thiết
bị có công suất cao hơn. Trong bối cảnh tiến bộ khoa học- công nghệ như hiện nay, sự
gia tăng số lượng và chất lượng trang thiết bị gắn liền với việc nâng cao trình độ kỹ
thuật và công nghệ của doanh nghiệp.
o
Hiện trạng tổ chức, kinh doanh của doanh nghiệp. Yếu tố này bao gồm
những nội dung như cấu trúc của hệ thống các cơ sở sản xuất- kinh doanh của doanh
15
nghiệp. Hệ thống này được bố trí một cách tập trung hay phân tán sẽ ảnh hưởng tới quy
mô và cơ cấu hệ thống trang thiết bị phục vụ sản xuất kinh doanh, tới quy mô, chất
lượng của hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật của doanh nghiệp.
- Trình độ tiến bộ của khoa học- kỹ thuật và công nghệ trên thế giới. Ngay cả các
doanh nghiệp quy mô lớn, các tổ chức nghiên cứu khoa học, phát triển kỹ thuật và công
nghệ Việt Nam hiện chỉ có năng lực nghiên cứu- phát triển rất hạn chế, chi phí và kết
quả nghiên cứu- phát triển đều thấp kém so với thế giới. Bởi vậy, nguồn chuyển giao
phương tiện kỹ thuật và công nghệ sản xuất cho các doanh nghiệp Việt Nam hầu hết là
từ nước ngoài. Trình độ tiến bộ của khoa học- kỹ thuật và công nghệ trên thế giới tác
động tới kỹ thuật và công nghệ của các doanh nghiệp Việt Nam không chỉ ở chỗ nó là
nguồn chuyển giao, mà còn là cơ sở để các doanh nghiệp (và các tổ chức nghiên cứu)
Việt Nam xuất phát, dựa vào đó để lựa chọn và thực hiện các hoạt động nghiên cứu, cải
tiến trang thiết bị và công nghệ của mình, đồng thời tạo áp lực, sức ép cạnh tranh buộc
các doanh nghiệp Việt Nam cải tiến, hiện đại hóa trang thiết bị và công nghệ của mình.
- Bối cảnh kinh tế- xã hội quốc gia và quốc tế. Nhân tố này tác động tới môi
trường và điều kiện để thực hiện các hoạt động tạo lập, đổi mới, hoàn thiện, hiện đại
hóa và phát triển hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của quốc gia, của ngành
cũng như của từng doanh nghiệp cụ thể. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập, bối
cảnh cụ thể trong từng giai đoạn của chu kỳ phát triển kinh tế ảnh hưởng tới việc đổi
mới công nghệ và kỹ thuật của doanh nghiệp. Vào bất kỳ giai đoạn nào của chu kỳ phát
triển kinh tế, một doanh nghiệp đều có thể tìm thấy cơ hội hoặc phải đối mặt với những
thách thức khi đổi mới, cải tiến và phát triển công nghệ- kỹ thuật. Thông thường, khi
kinh tế thế giới và trong nước ở trong giai đoạn phát triển/ bùng nổ, các doanh nghiệp
có cơ hội đầu tư với hiệu quả đủ hấp dẫn để đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, trong giai
đoạn khủng hoảng, suy thoái, nhiều doanh nghiệp Việt Nam, vốn có năng lực hạn chế,
trình độ kỹ thuật và công nghệ thấp so với mức bình quân của thế giới, có thể mua/ tiếp
nhận chuyển giao những trang thiết bị mà nhiều doanh nghiệp trên thế giới hoặc trong
khu vực đã coi là lạc hậu, nhưng vẫn còn tiến bộ hơn trang thiết bị và công nghệ hiện
tại của doanh nghiệp. Điều này đã được nhiều doanh nghiệp áp dụng thành công, ít nhất
là từ 2 cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu (1997/ 1998 và 2008/ 2009). Mặt trái của
những hoạt động này là khoét sâu thêm sự lạc hậu/ chênh lệch trình độ kỹ thuật- công
nghệ giữa các doanh nghiệp Việt Nam và các doanh nghiệp trong khu vực và trên thế
giới. Những nhận định, cảnh báo này là hoàn toàn thực tế, nhưng cũng không thể bỏ
qua thực tế là nhiều doanh nghiệp Việt Nam có trình độ thấp kém hơn khu vực và thế
giới rất nhiều. Vấn đề là trong từng liệu doanh nghiệp có tận dụng được những cơ hội
nâng cao trình độ kỹ thuật- công nghệ thông qua chọn lọc và mua sắm công nghệ đã
16
qua sử dụng để nâng cao năng lực cạnh tranh, khắc phục dần sự tụt hậu về kỹ thuật và
công nghệ của mình hay không. Hơn nữa, tuy có những nhược điểm như trên, nhưng
chính việc tiếp cận, sử dụng những công nghệ đã qua sử dụng, từ các doanh nghiệp
nước ngoài cũng cho phép doanh nghiệp nâng dần trình độ và năng lực công nghệ- kỹ
thuật của mình. Điều này cần được cân nhắc vì kinh nghiệm thực tế của chính các
doanh nghiệp Việt Nam đã chỉ rõ rằng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và
vừa, không thể có những “bước nhảy vọt” về kỹ thuật và công nghệ, không thể từ xuất
phát điểm rất thấp (cả về trình độ kỹ thuật- công nghệ thuần túy lẫn trình độ tổ chức,
quản lý phương tiện kỹ thuật và công nghệ hiện đại, lẫn thái độ, phong cách thích hợp
của lực lượng lao động kỹ thuật, lao động quản lý đối với trang thiết bị kỹ thuật và
công nghệ tiên tiến, hiện đại) mà có thể ngay một lúc tiếp nhận, vận hành, quản lý một
cách có hiệu quả các phương tiện kỹ thuật cũng như công nghệ tiên tiến, hiện đại được.
17
CÂU HỎI ÔN TẬP
1- Công nghệ là gì? Nó bao gồm những yếu tố nào? Mỗi yếu tố có vai trò như thế nào
trong việc phát triển, khai thác và sử dụng công nghệ? Liên hệ với một công nghệ
cụ thể để giải thích vai trò này!
2- Hãy phân tích những khác biệt trong các định nghĩa, quan niệm về công nghệ! Từ
sự khác biệt này, có thể rút ra kết luận gì cho doanh nghiệp?
3- Thế nào là một công nghệ thích hợp? Hãy nêu ví dụ cụ thể để giải thích!
4- Quản lỹ kỹ thuật bao gồm những nội dung gì? Hãy liên hệ với thực tế ở một doanh
nghiệp để làm rõ những nội dung này!
5- Công tác tổ chức quản lý kỹ thuật được thực hiện như thế nào? Hãy liên hệ với thực
tế ở một doanh nghiệp để làm rõ những nội dung này!
6- Tại sao cần phân cấp quản lý kỹ thuật? Công tác tổ chức quản lý kỹ thuật có thể
được phân cấp như thế nào? Những nhân tố nào ảnh hưởng/ tác động tới việc phân
cấp quản lý kỹ thuật trong doanh nghiệp? Quy mô của doanh nghiệp ảnh hưởng như
thế nào tới việc phân cấp quản lý kỹ thuật? Hãy liên hệ với thực tế ở một doanh
nghiệp để làm rõ những nội dung này!
7- Những nhân tố nào ảnh hưởng/ tác động tới công tác tổ chức quản lý kỹ thuật trong
doanh nghiệp? Hãy liên hệ thực tế ở một doanh nghiệp để phân tích tác động của
những nhân tố đó!
8- Công tác quản lý kỹ thuật trong doanh nghiệp có thể gặp những khó khăn, vướng
mắc gì? Hãy liên hệ thực tế ở một doanh nghiệp để xác định và phân tích tác động
của những khó khăn, vướng mắc đó!
18
Tải về để xem bản đầy đủ
84 trang
18/04/2022
1500
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Chuyên đề Quản lý kỹ thuật và công nghệ - Nguyễn Văn Phúc", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tai_lieu_chuyen_de_quan_ly_ky_thuat_va_cong_nghe_nguyen_van.pdf
