Tài liệu Chuyên đề Các kỹ năng quản trị dành cho lãnh đạo doanh nghiệp - Trần Thị Vân Hoa
BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ
CỤC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP
Chuyên đề
CÁC KỸ NĂNG QUẢN TRỊ DÀNH CHO
LÃNH ĐẠO DOANH NGHIỆP
(Tài liệu dành cho đào tạo, bồi dƣỡng nguồn nhân lực
cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa)
Biên soạn: PGS.TS. Trần Thị Vân Hoa
HÀ NỘI - 2012
MỤC LỤC
1.2. Định nghĩa và đặc trƣng cơ bản của lãnh đạo: ...........................................................8
1.3. Phân biệt Lãnh đạo và Quản lý: ..................................................................................9
1.4. Những cách tiếp cận khác nhau về lãnh đạo .............................................................12
1.4.1. Lý thuyết về người lãnh đạo vĩ đại. ...........................................................12
1.4.3. Lý thuyết về lãnh đạo theo hoàn cảnh. ......................................................13
2.1. Vấn đề là gì? .................................................................................................................22
2.3. Qui trình và các bƣớc giải quyết vấn đề ....................................................................25
2.3.1. Xác định vấn đề: ........................................................................................25
2.3.2. Phân tích vấn đề .........................................................................................26
2.3.3. Đưa ra các giải pháp: .................................................................................29
2.3.4. Đánh giá và Lựa chọn giải pháp ................................................................32
2.3.5. Thực hiện giải pháp ...................................................................................34
2.3.6. Đánh giá thực hiện giải pháp .....................................................................34
3.1. Các loại giao tiếp và truyền đạt thông tin trong tổ chức ..........................................36
3.2. Mô hình giao tiếp và những nhân tố ảnh hƣởng ......................................................38
3.3. Nguyên tắc giao tiếp và truyền đạt thông tin hiệu quả ............................................39
3.4. Kỹ năng giao tiếp cơ bản .............................................................................................41
Bản chất của thuyết trình ...........................................................................................45
4.2. Chuẩn bị thuyết trình ..................................................................................................47
4.3. Kỹ thuật xây dựng quan hệ với ngƣời nghe ..............................................................56
4.4. Thể hiện nội dung và hoàn thiện bài trình bày .........................................................61
5.1. Các loại nhóm làm việc ...............................................................................................64
6.1. Các loại thay đổi trong tổ chức ..................................................................................74
6.2. Khi nào cần thực hiện những thay đổi ......................................................................76
6.3. Phƣơng thức thực hiện sự thay đổi ............................................................................77
6.4. Các mô hình thay đổi ..................................................................................................78
1
CHƢƠNG 1
KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO
MỤC TIÊU:
- Làm rõ vị trí, vai trò của lãnh đạo doanh nghiệp và các đặc trưng cơ bản của lãnh
đạo
- Hệ thống các quan điểm khác nhau về lãnh đạo
- Phát triển kỹ năng lãnh đạo cho chủ doanh nghiệp
1.1. Vị trí, vai trò và các kỹ năng quản trị cần có của lãnh đạo doanh nghiệp
Theo John Adair, người lãnh đạo là những người có trình độ, khả năng tạo ra
những điều kiện nhất định để tiến hành các hoạt động. Và quan trọng hơn cả, Nguời lãnh
đạo là người có khả năng tập hợp, lôi kéo được nhiều người tích cực tham gia thực hiện
các mục tiêu đã đề ra. Còn Peter,F. Drucker lại viết trong cuốn sách “Cách thức quản lý”
năm 1955 là “Người lãnh đạo không chỉ là người đơn thuần có khả năng lôi cuốn người
khác vì đôi khi đó chỉ là sự mị dân. Đó cũng không đơn giản là khả năng gây cảm tình và
thuyết phục người khác vì nó dễ nhầm lẫn với kỹ năng thuyết phục của một nguời bán
hàng. Người Lãnh đạo là người có tầm nhìn ở mức cao hơn, và thường hướng việc thực
hiện công việc tới một tiêu chuẩn cao hơn và phát triển tính cách con người vượt qua
những giới hạn thông thuờng”. Với những quan điểm như vậy, người Lãnh đạo có thể một
người rất kiệt xuất, có sức “thu hút và khơi dậy” lòng nhiệt huyết và sự cống hiến hết
mình của người khác. Chúng ta có thể kể ra đây rất nhiều tên các Nhà Lãnh đạo kiệt xuất
trong lịch sử như Hồ Chí Minh - Người Anh hùng giải phóng dân tộc và là nhà văn hoá
lớn của Việt Nam; Mahatma Gandhi - Vị lãnh tụ của phong trào đấu tranh giành quyền tự
chủ của nhân dân Ấn Độ; Nelson Mandela - Vị tổng thống da mầu đầu tiên của đất nước
Nam Phi; Bà Emmeline Pankhurst – Nhà lãnh đạo trong phong trào đấu tranh giành quyền
tham gia bầu cử của phụ nữ Anh....Mỗi nhà Lãnh đạo kể trên đều để lại những dấu ấn vẻ
vang trong lịch sử. Bên cạnh đó còn có nhiều nhà lãnh đạo nổ tiếng trong lĩnh vực công
nghiệp và kinh doanh thương mại. Đó là những nhà lãnh đạo trong doanh nghiệp.
Chúng ta cũng gặp rất nhiều doanh nhân có khả năng thu hút người khác, lôi cuốn
và khích lệ sự nhiệt tình làm việc của nhân viên vì mục đích phát triển doanh nghiệp. Nếu
chỉ lấy tiêu thức “khả năng lôi cuốn và động viên người khác” để xác định ai là người lãnh
đạo trong doanh nghiệp thì có thể kể đến một Giám đốc công ty, cũng có thể là một cán
bộ quản lý cấp trung gian trong công ty và cũng có thể là một trưởng nhóm bán hàng hoặc
có thể là một người không có một chức danh quản lý nào trong công ty nhưng có khả năng
lôi cuốn người khác rất lớn. Ta có thể nói tất cả những người trong doanh nghiệp có khả
năng khiến người khác làm việc vì mục tiêu phát triển doanh nghiệp một cách tự nguyện
đều là người có khả năng lãnh đạo. Những người có chức danh quản lý trong doanh
2
nghiệp ở các cấp độ từ giám đốc, phó giám đốc, trưởng phó các đơn vị trong doanh nghiệp
đều có những vai trò lãnh đạo ở những mức độ khác nhau. Tuy nhiên, cách tiếp cận của
giáo trình này nhấn mạnh đến người lãnh đạo cấp cao của doanh nghiệp như giám đốc
điều hành CEO của doanh nghiệp.
Vậy, lãnh đạo cấp cao của doanh nghiệp – giám đốc điều hành doanh nghiệp có vị
trí vai trò gì? Từ trước đến nay, giám đốc điều hành doanh nghiệp (CEO) vẫn được mọi
người hiểu là người có trách nhiệm điều hành cao nhất trong một doanh nghiệp hay một
tập đoàn lớn. Các chuyên gia về quản lý đã đưa ra một định nghĩa rất tổng quát về CEO:
“CEO là người trực tiếp điều hành và quản lý doanh nghiệp nhằm đạt mục tiêu của các cổ
đông và các nhà đầu tư, chịu trách nhiệm trước chủ sở hữu về toàn bộ kết quả hoạt động
của doanh nghiệp”. Nhắc đến chiếc ghế CEO là người ta nghĩ ngay đến quyền lực và tiền
bạc, nơi mà lương hàng năm của các CEO luôn ở mức rất cao trong các tập đoàn đa quốc
gia. Giám đốc điều hành của Citigroup, Charles Prince, nhận được 30,2 triệu USD trong
năm 2004; Robert Willumstad, Giám đốc kinh doanh CitiGroup, nhận được 28,6 triệu
USD năm 2004. Tiền bạc khổng lồ như vậy của các CEO thì hẳn ai cũng biết, nhưng có
lẽ ít người biết đến những “cay đắng và gánh nặng” đồng hành với vinh quang. Bởi vì khi
các công ty làm ăn thua lỗ giám đốc điều hành cũng là người chịu thiệt cùng với nhân
viên. Bằng chứng là Giám đốc điều hành của tập đoàn Tyco đã phải chứng kiến mức
lương của mình giảm sút 12% khi cổ phiếu của Tyco trượt giá 71%. Tiền bạc nhiều,
quyền lực lớn nhưng chưa hẳn các CEO đã thật sự sung sướng. Đối với những người
trong cuộc, CEO luôn là một nghề vô cùng vất vả và khắc nghiệt. Trong những tháng cuối
năm 2003, tầng 12 một cao ốc ở trung tâm Seoul, Hàn Quốc và tầng 56 của Khách sạn
Aston ở thủ đô Jakarta, Indonesia hai giám đốc điều hành lừng danh là Chung Mong Hun,
CEO của tập đoàn Hyundai Asian và người kia là Manimaren, CEO của tập đoàn dệt may
lớn nhất Indonesia Texmaco đã phải nhảy lầu tự vẫn. Ở các công ty lớn, hội đồng quản trị
là người chủ thực sự của các doanh nghiệp thuê giám đốc điều hành về làm công ăn lương
với những điều khoản hợp đồng và trách nhiệm cụ thể.
Không làm tròn trách nhiệm, để công ty thua lỗ thì giám đốc điều hành CEO
không những sẽ phải ra đi mà họ còn là người “đứng mũi chịu sào” trước pháp luật, còn
Hội đồng quản trị sẽ ung dung tiếp tục tìm thuê các người khác có năng lực chuyên môn
và nghệ thuật quản lý cao hơn. Đó là quy luật đào thải khắc nghiệt trong kinh tế thị
trường. Hơn nữa, khi phải ra đi vì để công ty thua lỗ thì coi như danh tiếng của CEO đã bị
“bỏ đi” và rất khó còn chỗ đứng trên thương trường. Vị trí của CEO trong doanh nghiệp
có thể được minh hoạ như một nhà quản lý phải giải quyết các mối quan hệ ngang dọc, đa
chiều như biểu hiện trong hình sau:
Như vậy, trên thực tế để thực hiện tốt công việc của mình, giám đốc điều hành
doanh nghiệp phải làm việc tốt với ít nhất là 5 đối tác quan trọng chính là (1) các chủ sở
3
hữu/nhà đầu tư mà đại diện là chủ tịch hội đồng quản trị; (2) Cán bộ quản lý và nhân viên
dưới quyền; (3) Đại diện chính quyền địa phương/các sở ban ngành và cơ quan quản lý
Nhà nước; (4) Khách hàng cá nhân và tổ chức; (5) Giám đốc và lãnh đạo các công ty
khác. Những đối tác quan trọng này có mong đợi khác nhau đối với giám đốc điều hành
xuất phát từ vị thế và những giá trị cá nhân của họ được thể hiện khi làm việc với các
giám đốc điều hành. Ví dụ, chủ đầu tư bao giờ cũng mong muốn CEO tạo ra thật nhiều lợi
nhuận cho công ty, qua đó tăng giá trị của công ty, đảm bảo sự phát triển của công ty
trong thời gian dài qua đó đem lại lợi ích cho các cổ đông. Các nhà quản lý và nhân viên
dưới quyền mong đợi CEO tạo cơ hội cho họ phát triển, tạo cơ hội cho họ được tăng
lương và các khoản phúc lợi. Đại diện các sở ban ngành và cơ quan quản lý hữu quan,
ngoài việc mong đợi các giám đốc điều hành thực hiện tốt các qui định về mặt hành chính
thì cũng mong muốn các giám đốc điều hành ủng hộ và thể hiện sự quan tâm tới việc giải
quyết các vấn đề xã hội ở địa phương. Bên cạnh đó, khách hàng cũng luôn mong đợi
giám đốc điều hành với tư cách là người điều hành doanh nghiệp sẽ đưa ra các chính sách
giúp họ có mức độ thoả dụng cao hơn....Như vậy, ở một góc độ nào đó thì để đáp ứng
mong đợi của đại diện chính quyền và các sở ban ngành, cán bộ quản lý và nhân viên dưới
quyền, và khách hàng thì giám đốc điều hành thường có xu hướng tăng các khoản chi làm
tăng chi phí của công ty trong khi mong đợi của các nhà đầu tư là cố gắng quản lý chi phí
một cách hiệu quả.
Bên cạnh các mong đợi chung là được tôn trọng và có mối quan hệ tốt thì các đối
tác đôi khi có những mong đợi khác chiều nhau khiến cho các giám đốc điều hành rơi vào
tình thế khó ra quyết định. Vì thế trong nhiều trường hợp giám đốc điều hành phải xác
định được các mong đợi ưu tiên cần được giải quyết trước và các mong đợi kém ưu tiên
hơn trong từng trường hợp nhất định. Việc xác định mong đợi nào nên được ưu tiên tuỳ
thuộc vào mục tiêu của giám đốc điều hành trong từng tính huống. Để có thể làm việc tốt
và xây dựng được mối quan hệ tốt với các đối tác tác trong công việc, nhiều nhà quản lý
cho rằng các giám đốc điều hành nên có quan điểm coi tất cả các đối tác là khách hàng và
đối xử với các đối tác như khách hàng. Vì thế điều đầu tiên mà các giám đốc điều hành
phải làm là xác định đúng mong đợi của các đối tác, sau đó cân đối với năng lực đáp ứng
của mình và doanh nghiệp. Nếu mong đợi của đối tác vượt quá khả năng đáp ứng thì cần
phải định hướng lại nhu cầu của các đối tác trước khi đáp ứng. Có như vậy, giám đốc điều
hành mới có thể làm việc tốt. Vì vậy, vai trò giám đốc điều hành trong doanh nghiệp
không những có vai trò quản lý là làm “đúng” (tức là tuân thủ đúng qui trình, qui định) mà
còn có vai trò lãnh đạo, định hướng đối tác tức là làm “việc đúng”, xác định mục tiêu
đúng, ra quyết định đúng trong từng tình huống, phân công đúng người đúng việc. Đây
chính là 2 vai trò quan trọng của một giám đốc điều hành doanh nghiệp.
4
Để làm “đúng”, các giám đốc điều hành phải biết xây dựng kế hoạch, giám sát mọi
hoạt động theo đúng qui trình, qui định và kế hoạch đã đặt ra. Hay nói cách khác, giám
đốc điều hành cần duy trì mọi hoạt động của doanh nghiệp theo đúng chuẩn mực và qui
trình để đạt mục tiêu của tổ chức. Câu hỏi quan trọng mà các giám đốc điều hành cần trả
lời trong trường hợp này là mọi việc đã đúng chưa? Có sai sót gì không? Và tìm cách điều
chỉnh các sai lệch nếu có. Bên cạnh đó, giám đốc điều hành lại phải “làm đúng việc” có
nghĩa là biết ra các quyết định đúng, xây dựng qui trình đúng và ngày càng tốt hơn để đem
lại hiệu quả cho doanh nghiệp. Từ góc độ “làm đúng việc, các giám đốc điều hành doanh
nghiệp lại luôn phải có tầm nhìn xa và rộng để có thể đưa ra các chính sách tốt nhất giúp
doanh nghiệp phát triển. Khác với “làm việc đúng”, để có thể làm đúng việc, các giám đốc
điều hành phải luôn có xu hướng đổi mới và trả lời câu hỏi “có cách nào tốt hơn không?”
và tìm ra cách tốt hơn đó để đưa doanh nghiệp đi lên. Và như thế, các giám đốc điều hành
không chỉ là người điều chỉnh sai lệch mà còn phải đưa ra các chính sách đúng nhất để
doanh nghiệp có thể phát triển tốt hơn trong tương lai.
Với hai vai trò như vậy, giám đốc điều hành doanh nghiệp thực sự là một nghề vất
vả, đầy chông gai, đầy thử thách nhưng cũng rất vinh quang khi thành công và chèo lái
đưa con thuyền doanh nghiệp gặt hái hết thành công này đến thành công khác.
Với một nghề có thể kiếm được rất nhiều tiền, chịu nhiều sức ép và rủi ro như vậy
thì cần có các phẩm chất và năng lực gì? Quan niệm về phẩm chất và năng lực của các
giám đốc điều hành không khác nhau nhiều ở các nước khác nhau. Với người châu Á,
giám đốc điều hành cần hội đủ ba tính cách Tín, Nhân, Đức. Trong đó Chữ tín được hiểu
là Uy tín của CEO. Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu. Không giữ đúng lời hứa, thậm chí
dùng nhiều mánh lới, thủ đoạn gian lận, đánh lừa đối tác (mà thường cho rằng đó là sự
tháo vát khéo léo) là kẻ thù của tiêu chuẩn tối quan trọng này. Chữ Đức được hiểu là Đạo
đức nghề nghiệp. Ngoài yếu tố lương bổng, các nhân viên chỉ có thể làm việc tự giác, tận
tâm, hết mình khi nhìn vào gương sáng về tư cách CEO. Một CEO không có đạo đức nghề
nghiệp, tư lợi, tham nhũng, chỉ biết vun vén cho quyền lợi cá nhân thì dù bao nhiêu mệnh
lệnh chặt chẽ, khe khắt hay sự đốc thúc riết ráo cũng không thể thúc đẩy được nhân viên.
Chữ Nhân được thể hiện ở khả năng hiểu và thông cảm với nhân viên của CEO. Một CEO
tư cách tốt nhưng khắt khe, độc đoán, không hiểu được tâm tư nguyện vọng và thiếu sự
cảm thông với nhân viên thì may lắm chỉ duy trì được doanh nghiệp không phá sản chứ
không thể đưa doanh nghiệp ngày một phát triển, sáng tạo ra những thành quả tốt đẹp. Sự
cảm thông (có nguyên tắc) tạo ra hòa khí, sự tin cậy và quý mến nhau giữa nhân viên và
CEO sẽ là giải pháp “vô hình” thúc đẩy nhân viên tự giác, sáng tạo trong công việc.
Có nhiều quan điểm cho rằng giám đốc điều hành CEO trong cần có Tầm, Tâm và
Tài. Chữ TẦM thể hiện là khả năng nhìn xa trông rộng, dự đoán được các xu hướng phát
triển kinh doanh và xác định rõ tầm nhìn, mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp. Biết
5
chèo lái đưa doanh nghiệp đi đúng hướng. Chữ TÂM thể hiện khả năng thu phục nhân
tâm, gây ảnh hướng và tập hợp những nhân viên dưới quyền đi theo đúng mục đích đã đặt
ra. Muốn có chữ TÂM các CEO phải thực sự là tấm gương sáng cho nhân viên, thu phục
nhân viên bằng chính bản thân mình thông qua việc hiểu và cảm thông với các nhu cầu
của nhân viên để từ đó tác động, khơi dậy các tiềm năng của nhân viên, giúp nhân viên
thoả mãn các nhu cầu của mình qua việc cống hiến cho doanh nghiệp. Chữ TÀI thể hiện
khả năng điều hành doanh nghiệp vượt qua các khó khăn và cạnh tranh tốt trên thị trường.
TÀI của các CEO chính là năng lực cảm nhận được nhu cầu của các đối tác, quản lý, năng
lực tổ chức điều hành, năng lực lãnh đạo, năng lực ra quyết định và giải quyết các vấn đề
của doanh nghiệp và sự am hiểu về ngành nghề kinh doanh để có thể ra quyết định đúng
nhằm đem lại lợi ích cho doanh nghiệp. Chữ TÀI của CEO được thể hiện chủ yếu qua các
chỉ số IQ (thông minh), EQ (năng lực cảm nhận) và AQ (Ý chí quyết tâm và kiên định vì
mục tiêu) của con người.
Trong một hồi ký viết về cuộc đời mình, tỷ phú nổi tiếng một thời Harold Geneen,
người có thời gian gần 20 năm làm giám đốc điều hành hãng điện thoại và điện tín quốc tế
ITT đã nói về công việc của người giám đốc một cách dễ hình dung nhất là người làm ra
lợi nhuận bằng khả năng và nghệ thuật quản lý của mình. Nghệ thuật quản ý được hiểu
trước kết là khả năng xác định mục tiêu rõ ràng và đạt mục tiêu thông qua người khác.
Muốn làm được điều đó các CEO cần phải có khả năng xác định được đúng mục tiêu của
mình và biết truyền tải mục tiêu đó cho nhân viên trong công ty. Không những thế, CEO
cần có năng lực cảm nhận được nhu cầu cũng như năng lực làm việc của nhân viên để có
thể khai thác, phát huy năng lực đó một cách hiệu quả nhất thông qua các chính sách phân
công đúng người đúng việc.
Theo Viện nghiên cứu ADIZE của Thuỵ Điển, các CEO cần có 4 tố chất PAEI với
(P) là sự chăm chỉ cần cù và kiên định với mục tiêu, (A) là biết đặt ra hệ thống các qui
định và nội qui đúng để duy trì sự ổn định của doanh nghiệp và gương mẫu tuân thủ các
qui định hành chính trong doanh nghiệp, (E) khả năng nhìn xa trông rộng, biết nhận ra và
nắm bắt các cơ hội kinh doanh để đem lại lợi nhuận cho doanh nghiệp và (I) là sự hợp tác,
biết hợp tác với các đối tác và qui tụ lòng người nhân viên dưới quyền đoàn kết, phối hợp
hoạt động vì mục tiêu chung của doanh nghiệp.
Vậy, các nhân tố nào ảnh hưởng đến việc hình thành tố chất của các CEO?
Hiện nay có một số trường phái khác nhau bàn về việc hình thành tố chất của con
người nói chung và của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp CEO nói riêng. Theo lý thuyết con
người vĩ đại, các yếu tố hình thành nên tố chất lãnh đạo của các CEO chủ yếu là gia đình
và dòng tộc. Nếu ai đó không sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống làm lãnh đạo
doanh nghiệp thì khó có thể có các tố chất lãnh đạo và vì thế khó có thể trở thành CEO
giỏi trong một doanh nghiệp.
6
Theo lý thuyết đặc tính cá nhân cho rằng các giám đốc điều hành doanh nghiệp dù
được sinh trưởng trong gia đình khác nhau, trong các quốc gia khác nhau nhưng họ đếu có
những đặc tính cá nhân chung nhất định như tầm, tâm, tài..v.v... vì thế, muốn trở thành các
giám đốc điều hành giỏi thì có thể học hỏi và rèn luyện để có những tố chất và đặc tính cá
nhân đó. Chính vì vậy, có những giám đốc điều hành nổi tiếng thế giới không phải được
sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống làm kinh doanh và lãnh đạo doanh nghiệp.
Những người này thường có định hướng mục tiêu rõ ràng và hình thành mong muốn trở
thành các CEO ngay từ khi còn học phổ thông trong các trường trung học. Qua nhiều năm
họ đã được học tập và rèn luyện để hình thành những tố chất cần có của một giám đốc và
hoàn thiện dần các tố chất này. Vì thế họ đã rất thành công trong vị trí của mình. Do đó,
yếu tố cá nhân có ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến việc hình thành tố chất của các CEO.
Lý thuyết lãnh đạo theo hoàn cảnh lại cho rằng những tính cách và giá trị cá nhân
của con người có thể được hình thành trong những hoàn cảnh nhất định thông qua gia
đình, nhà trường, xã hội nơi mà các CEO được đào tạo, giao lưu rèn luyện. Chính vì vậy
mà CEO ở các nước phát triển như Mỹ, Anh, Nhật ... được tiếp cận với các tố chất về kinh
doanh trong các bài học của chương trình đào tạo tất cả các cấp học tư cấp 1 đến cao đẳng
và đại học. Vì thế, họ nhìn nhận về các cơ hội kinh doanh nhanh nhạy hơn các CEO của
Việt Nam. Môi trường kinh doanh của các nước có nền kinh tế thị trường từ rất sớm đã
tạo cho các CEO của những nước này có sự cảm nhận tốt hơn về nhu cầu khách hàng so
với các CEO của Việt Nam và các nước có truyền thống của nền kinh tế kế hoạch hoá tập
trung bao cấp. Không những thế, do đặc điểm kinh tế xã hội khác nhau nên người lao
động ở các nước khác nhau thì khác nhau. Chính vì vậy, mức độ thể hiện của các tố chất
của giám đốc điều hành cũng khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm và tính chất, trình độ học
vấn và sự nhạy cảm của các loại nhân viên dưới quyền. Theo quan điểm này, các nhân tố
quan trọng ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển tố chất của các CEO không chỉ là
bản thân người CEO ấy được sinh trưởng trong gia đình nào, hoặc được đào tạo trong môi
trường nào, mà còn tuỳ thuộc vào hoàn cảnh nơi CEO làm việc như ngành nghề kinh
doanh và sự phát triển khác nhau của nhân viên mà CEO đó lãnh đạo và quản lý trong quá
trình đạt mục tiêu của mình.
Bên cạnh tố chất, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp mà đặc biệt là CEO cần có những
kỹ năng quản trị nhất định để có thể tác động, lôi cuốn người khác đạt mục tiêu của doanh
nghiệp. Là người chèo lái con thuyền doanh nghiệp, nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần biết
sẽ đưa doanh nghiệp đi đâu, làm thế nào để đến được đích đó, do vậy kỹ năng lãnh đạo
thể hiện ở việc xác định mục tiêu và quản lý quá trình thực hiện mục tiêu như đào tạo và
phát triển nhân viên dưới quyền là quan trọng nhất. Với vai trò là người đại diện của
doanh nghiệp có tiếng nói với khách hàng, trước cộng đồng và phải làm việc với các đối
tác khác nhau, lắng nghe và thấu hiểu những mong đợi của đối tác cũng như thuyết phục
7
đối tác, nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần có kỹ năng giao tiếp và kỹ năng thuyết trình tốt.
Với vai trò là người ra quyết định để giải quyết các vấn đề trong kinh doanh, giải quyết
các mâu thuẫn về chính trị cũng như mâu thuẫn lợi ích giữa các đối tác thì nhà lãnh đạo
doanh nghiệp cần có kỹ năng giải quyết vấn đề tốt. Với vai trò là người thường xuyên
khởi sướng sự thay đổi để giúp doanh nghiệp ngày càng hoàn thiện hơn thì nhà lãnh đạo
cần có kỹ năng quản lý sự thay đổi. Với vai trò là cầu nối để có thể tập hợp được mọi
nguồn lực của tổ chức trong đó nguồn lực con người là quan trọng nhất thì nhà lãnh
đạo cần có kỹ năng xây dựng những nhóm làm việc hiệu quả….Có rất nhiều kỹ
năng mà nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần có. Trong giáo trình này, tác giả nhấn mạnh
một số kỹ năng quan trọng như kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết
trình, kỹ năng xây dựng nhóm làm việc hiệu quả, kỹ năng quản lý sự thay đổi. Mỗi kỹ
năng được viết thành một chuyên đề và chú trọng đến các quan điểm, cách thức phát
triển và hoàn thiện kỹ năng. Chương 1 sẽ nhấn mạnh kỹ năng lãnh đạo và các quan
niệm khác nhau về lãnh đạo.
1.2. Định nghĩa và đặc trưng cơ bản của lãnh đạo:
Có rất nhiều quan niệm và những cách định nghĩa khác nhau về lãnh đạo. Mỗi quan
niệm có những cách tiếp cận khác nhau về lãnh đạo và vai trò của một người lãnh đạo.
Theo Ken Blanchard (1961), “Lãnh đạo là quá trình tạo ảnh hưởng đối với những người
cùng làm việc và thông qua họ đạt được các các mục tiêu đã đặt ra trong một môi trường
làm việc tốt”. Còn theo Szilagyi và Wallace (1983) lại cho rằng “Lãnh đạo là mối liên hệ
giữa hai người trở lên trong đó một người cố gắng ảnh hưởng đến người kia để đạt được
một hay một số mục đích nào đó”. Theo quan điểm của các học giả phương Đông thì
“Lãnh đạo là thu phục nhân tâm”.
Có thể đưa ra nhiều hơn nữa những quan niệm khác nhau về Lãnh đạo. Tuy nhiên,
dù lãnh đạo được định nghĩa theo cách nào đi nữa thì đều khẳng định lãnh đạo có những
đặc trưng cơ bản như sau:
- Lãnh đạo thể hiện mối quan hệ giữa người với người chứ không phải là mối quan
hệ giữa người với một công việc cụ thể nào đó. Hay nói cách khác, nếu một người làm
việc độc lập và không liên quan đến bất kỳ một người nào khác thì sẽ không có hoạt động
Lãnh đạo. Nói đến lãnh đạo là nói đến mối quan hệ của người lãnh đạo và người bị lãnh
đạo.
- Lãnh đạo thể hiện một sự tác động, gây ảnh hưởng và lôi cuốn người khác. Đây là
một đặc trưng hết sức quan trọng của lãnh đạo. Cụ thể là khi có ít nhất hai người trở lên
cùng làm việc và có mối quan hệ với nhau, nếu một người có tác động đến người khác,
gây ảnh hưởng đến hành vi làm việc của người khác như lôi cuốn, động viên người khác
làm việc nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra thì có hoạt động lãnh đạo.
8
- Sự tác động, ảnh hưởng và lôi cuốn người khác của Lãnh đạo mang tính tự
nguyện, không ép buộc. Điều này có nghĩa là người bị lãnh đạo sẽ bị lôi cuốn và sẵn
sàng làm việc vì chính lợi ích của bản thân mình. Người bị ảnh hưởng sẽ tự giác làm
việc chứ không phải bị bắt buộc vì họ thấy hài lòng vì được đáp ứng nhu cầu của cá
nhân khi thực hiện công việc như nhu phát triển nghề nghiệp, nhu cầu thăng tiến hoặc
nhu cầu được tôn trọng…
1.3. Phân biệt Lãnh đạo và Quản lý:
Khi nói Lãnh đạo là quá trình gây ảnh hưởng đến người khác nhằm đạt được mục
đích đã đề ra thì Lãnh đạo và Quản lý có phải là một không? Quản lý cũng là quá trình
đạt được mục đích đề ra thông qua người khác”. Vậy, sự khác nhau giữa Quản lý và Lãnh
đạo ở đây là gì? Có thể khẳng định rằng người lãnh đạo doanh nghiệp ở các cấp khác nhau
đều phải thực hiện 2 vai trò đó là vai trò Lãnh đạo và vai trò Quản lý. Hya nói cách khác,
Lãnh đạo và Quản lý là 2 vai trò quan trọng của một nhà quản lý, một người lãnh đạo
trong tổ chức dù người đó là Chủ tịch hội đồng quản trị, tổng giám đốc hay là cán bộ quản
lý cấp trung, hoặc tổ trưởng trong một doanh nghiệp. Tuy nhiên vai trò này có phạm vi và
mức độ khác nhau đối với các nhà quản lý ở cấp độ khác nhau trong doanh nghiệp tùy
thuộc vào loại hình kinh doanh và mô hình tổ chức của từng doanh nghiệp. Cùng là đạt
mục tiêu thông qua người khác nhưng cách thức đạt được mục đích thông qua người khác
khi thực hiện vai trò Lãnh đạo sẽ khác với cách thức đạt mục tiêu thông qua người khác
khi thực hiện vai trò Quản lý.
Khi thể hiện vai trò Quản lý, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở các cấp thường đạt
được kết quả thông qua người khác nhờ các hoạt động sau:
- Xác định chi tiết các việc cần phải làm. Nói một cách chi tiết hơn là với vai trò
quản lý, nhà lãnh đạo doanh nghiệp sẽ liệt kê rõ ràng các bước công việc mình cần phải
làm là gì, bao giờ phải xong.
- Giao việc cho nhân viên một cách chi tiết. Cụ thể là giao việc cho nhân viên và yêu
cầu họ làm theo đúng cách, đúng qui trình mà mình muốn? làm khi nào và thực hiện công
việc đó ở đâu? Khi nào cần hoàn thành?.
- Theo dõi, giám sát việc thực hiện công việc. Khi bắt đầu công việc thì cần thường
xuyên kiểm tra, giám sát chặt chẽ cách thức làm việc của nhân viên để có thể phát hiện ra
các sai sót và kịp thời điều chỉnh. Nếu có vấn đề gì đó nảy sinh hoặc các điều kiện làm
việc thay đổi thì phải sắp xếp và bố trí lại nguồn lực. Khi nhân viên cấp dưới không hoàn
thành công việc được giao, cần áp dụng những hình thức kỷ luật phù hợp và ngược lại, khi
công việc được hoàn thành một cách tốt đẹp thì nhân viên sẽ được khen thưởng.
Với vai trò Lãnh đạo, việc “đạt được mục tiêu thông qua người khác” nhờ thực hiện
những hoạt động sau:
9
- Làm rõ các mục tiêu phát triển của của doanh nghiệp và truyền đạt mục tiêu đó cho
cấp dưới. Giúp cho cấp dưới hiểu rõ mục tiêu chung và chỉ cho cấp dưới những mối quan
hệ mật thiết giữa mục tiêu của tổ chức và mục tiêu của mỗi cá nhân, qua đó tạo động lực
làm việc và mục tiêu phấn đấu cho cấp dưới.
- Thừa nhận các nhu cầu của cấp dưới. Chủ động tìm hiểu và nhạy cảm với các
mong muốn của cấp dưới. Tôn trọng các nhu cầu của cấp dưới và định hướng nhu cầu của
cấp dưới một cách chủ động khi cần thiết.
- Tạo điều kiện giúp cấp dưới thoả mãn mong muốn cá nhân thông qua việc đạt
được mục tiêu đã đề ra của tổ chức. Để làm được điều này cần phải tạo ra được các nhu
cầu khác nhau cho cấp dưới và thưởng kịp thời cho các nỗ lực của cấp dưới. Thừa nhận
những sự đóng góp của cấp dưới trong việc đạt được mục tiêu chung.
- Truyền cảm hứng làm việc cho cấp dưới và luôn tạo được nhu cầu thay đổi, nhu
cầu phấn đấu cho cấp dưới thông qua các mục tiêu phát triển và đổi mới của tổ chức, của
doanh nghiệp.
- Đào tạo, kèm cặp và phát triển nhân viên dưới quyền. Hướng dẫn nhân viên thực
hiện công việc, hỗ trợ và tư vấn cho nhân viên hoàn thành công việc, giao quyền phù hợp
để nhân viên làm việc, không làm thay nhân viên. Cho nhân viên cơ hội để phát triển nghề
nghiệp. Xây dựng đội ngũ nhân viên dưới quyền tinh nhuệ và chuyên nghiệp.
Như vậy, Lãnh đạo và Quản lý có những sự khác nhau hết sức rõ ràng. Nói đến vai
trò Quản lý người ta thường nói đến việc duy trì những sự ổn định và trật tự trong tổ chức
thông qua giám sát. Hay nói cách khác, để đạt được mục tiêu đề ra, Quản lý dựa vào việc
sử dụng một hệ thống các qui định, các chính sách, các thủ tục đã được ban hành, còn
Lãnh đạo lại đạt được mục tiêu dựa trên sự động viên, lôi kéo và khuyến khích người
khác làm việc một cách tự nguyện. Và như vậy, Quản lý sẽ duy trì sự ổn định trong tổ
chức trong khi Lãnh đạo lại luôn hướng tới sự phát triển và tạo ra những đổi mới trong
tổ chức. Các nhà quản lý nhấn mạnh đến việc “Làm đúng”. Trong khi đó, Lãnh đạo là
“Làm những cái đúng”. Có nghĩa là Lãnh đạo đạt được kết quả thông qua người khác
nhờ việc định rõ mục tiêu còn Quản lý thì cụ thể hoá các mục tiêu đó thành những bước đi
cụ thể. Phân công công việc cụ thể cho nhân viên cấp dưới là vai trò Quản lý nhưng phân
công ĐÚNG NGƯỜI ĐÚNG VIỆC là vai trò Lãnh đạo.
Lãnh đạo và Quản lý khác nhau như vậy nhưng đều là hai vai trò của nhà quản lý,
nhà lãnh đạo trong doanh nghiệp. Có người đặt câu hỏi trong doanh nghiệp, ai sẽ là người
có vai trò lãnh đạo nhiều hơn và ai là người có vai trò quản lý nhiều hơn? Câu hỏi này
hoàn toàn không dễ trả lời nếu chúng ta không đặt trong một ngữ cảnh cụ thể, một doanh
nghiệp cụ thể nào đó. Nhưng, có thể nói rằng, dù trong hoàn cảnh nào thì tất cả các cấp
quản lý doanh nghiệp đều vừa có vai trò Lãnh đạo và vừa có vai trò Quản lý. Hay nói cách
khác, bất kỳ nhà quản lý ở cấp độ nào đều có cả hai vai trò là vai trò Lãnh đạo và vai trò
10
quản lý. Khi nhà quản lý đưa ra các định hướng và mục tiêu phát triển của doanh nghiệp
hoặc đang động viên Cán bộ công nhân viên trong doanh nghiệp làm việc thì lúc đó họ
đang thực hiện vai trò Lãnh đạo. Còn khi nhà quản lý doanh nghiệp cụ thể hoá mục tiêu
thành các hoạt động cụ thể, phân công công việc cho từng người trong DN và giám sát
việc thực hiện công việc của mọi người thì họ đang thực hiện vai trò Quản lý. Điều quan
trọng là các nhà quản lý doanh nghiệp phải xác định rõ mình đang đóng vai trò gì trong
mỗi một công việc nhất định. Vai trò Lãnh đạo và vai trò Quản lý của một cán bộ quản lý
được thể hiện rất rõ thông qua các loại công việc khác nhau như trong bảng sau:
Vai trò Lãnh đạo
- Đưa ra các định hướng, mục tiêu phát - Cụ thể hoá các mục tiêu và hướng phát
triển triển thành các bước đi cụ thể
- Tạo động lực làm việc và mục tiêu phấn - Lập Kế hoạch chi tiết
đấu cho nhân viên - Kiểm tra giám sát
- Hỗ trợ, kèm cặp và Giao quyền cho nhân - Tổ chức điều phối công việc hàng ngày
viên - Tiến hành khen thưởng và kỷ luật nhân
- Đánh giá và thừa nhận sự đóng góp của viên
Vai trò Quản lý, giám sát
nhân viên
- Duy trì sự ổn định trong tổ chức
- Khởi sướng quá trình đổi mới của doanh - Đặt ra và trả lời câu hỏi: Điều này đã
nghiệp
đúng chưa?
- Đặt ra và trả lời câu hỏi: làm thế nào cho - ...
tốt hơn?
- .....
Bảng 1.1: So sánh sự khác nhau giữa Quản lý và Lãnh đạo
Tình huống nhỏ: Câu chuyện của ông Khải
Ông Khải hiện đang là giám đốc một chi nhánh của Công ty Xuất nhập khẩu nông sản thực
phẩm M tại Hậu Giang. Ông Khải rất mong muốn được đề bạt làm phó giám đốc phụ trách
kinh doanh của Công ty thay cho ông Hồng sắp về hưu để được chuyển về công tác tại thành
phố HCM. Là một người ở độ 42 tuổi, ông Khải có tính cách mạnh mẽ, rất năng nổ, nhiệt tình,
tháo vát trong công việc. Đồng thời, ông cũng là một người quyết đoán, và chăm chỉ làm việc.
Phần lớn mọi công việc trong chi nhánh đều do ông trực tiếp điều hành, thực hiện. Thu nhập
của cán bộ, công nhân viên trong chi nhánh cao và ổn định. Mặc dù ông Khải là người nóng
tính và gia trưởng nhưng mọi người trong Công ty đều quý trọng ông và yên tâm khi làm việc
tại chi nhánh do ông lãnh đạo. Công việc của chi nhánh luôn luôn hoàn thành tốt đẹp. Tuy
nhiên khi ông Khải đi vắng, những cán bộ, nhân viên khác, kể cả phó giám đốc chi nhánh đều
không biết giải quyết các công việc ra sao. Mọi công việc quan trọng đều phải gác lại chờ ông
Khải về giải quyết.
11
Nhiều cán bộ trong Công ty nghĩ rằng ông Khải rất xứng đáng và phù hợp với cương vị phó
giám đốc Công ty. Tuy nhiên, ông Bắc, giám đốc Công ty lại cho rằng ông Khải không phù
hợp với cương vị đó. Theo ông Bắc:
- Ông Khải không biết cách sử dụng và phát triển năng lực của nhân viên trong chi nhánh, suy
ra ông Khải cũng khó có thể sử dụng và phát triển năng lực của cán bộ, nhân viên Phòng Kinh
doanh.
- Với phong cách làm việc ôm đồm, độc đoán, gia trưởng; ở cương vị lãnh đạo cấp cao trong
Công ty, công việc phức tạp và khó khăn hơn nhiều, ông Khải sẽ dễ dàng bị suy sụp về thể lực
và thất bại.
- Công ty chưa tìm được người thay thế ông Khải ở cương vị giám đốc chi nhánh Hậu Giang.
Nếu ông Khải trở thành phó giám đốc kinh doanh của Công ty, những điều tương tự như ở chi
nhánh Hậu Giang cũng có thể xảy ra, và Công ty không thể chấp nhận các may rủi trong kinh
doanh khi vắng ông.
Vì vậy ông Bắc đã đề nghị bổ nhiệm ông Dân, trưởng Phòng Kế hoạch của Công ty, làm phó
giám đốc kinh doanh.
Câu hỏi thảo luận:
1. Hãy nhận xét gì về quan điểm lãnh đạo của ông Khải và ông Bắc?
2. Ông Khải cần làm gì để có thể trở thành nhà lãnh đạo giỏi?
3. Bài học gì rút ra từ tình huống này?
1.4. Những cách tiếp cận khác nhau về lãnh đạo
Có nhiều cách tiếp cận khác nhau, mỗi cách tiếp cận đưa ra một quan điểm khác
nhau. Có người cho rằng Lãnh đạo là tập trung mọi sự chú ý cho công việc, có ý kiến lại
cho rằng Lãnh đạo là phải chú ý đến mọi người trong nhóm. Có quan điểm lại cho rằng
Lãnh đạo là phải biết quyết đoán và ra quyết định, còn có quan điểm lại cho rằng lãnh đạo
là phải hoà đồng với tập thể và biết lắng nghe và khuyến khích mọi người cho ý kiến.
....Tuy nhiên, tất cả các quan điểm khác nhau đó đều xuất phát từ 3 cách tiếp cận cơ bản
đó là (i) Lý thuyết con người vĩ đại; (ii) Lý thuyết về các đặc tính cá nhân; và (iii) Lý
thuyết về lãnh đạo theo hoàn cảnh.
1.4.1. Lý thuyết về người lãnh đạo vĩ đại.
Đây có thể là lý thuyết sớm nhất trong các lý thuyết về người lãnh đạo. Lý thuyết
này cho rằng khả năng lãnh đạo có được là do bẩm sinh chứ không phải do rèn luyện mà
có. Người lãnh đạo là người khi sinh ra đã được trời phú cho các tố chất Lãnh đạo, đó là
các tố chất khiến người ấy luôn có sự lôi cuốn người khác, có khả năng cống hiến và sự
sáng suốt nổi bật lên và dù thế nào đi nữa, người đó sẽ gánh vác trách nhiệm lãnh đạo.
Theo lý thuyết này, người lãnh đạo là các “Vĩ nhân”, các “Nhân vật xuất chúng” với
những đặc tính bẩm sinh nổi trội hơn hẳn các cá nhân khác trong xã hội đương thời. Lý
12
thuyết này tập trung mọi sự chú ý vào cá nhân của người lãnh đạo, mà không quan tâm
đến hoàn cảnh bên ngoài. Đây chính là điểm mà bị nhiều người phê phán nhất. Vì trên
thực tế muốn lãnh đạo thành công còn phải hiểu rõ hoàn cảnh môi trường bên ngoài, hiểu
rõ đối tượng lãnh đạo và điều kiện thực hiện quá trình lãnh đạo của mình.
1.4.2. Lý thuyết về các đặc tính cá nhân của Người Lãnh đạo.
Gần giống như lý thuyết về “Người lãnh đạo vĩ đại”, lý thuyết này cho rằng hầu hết
các nhà lãnh đạo có những nét chung hay nói cách khác là có các đặc tính cá nhân riêng
có của người lãnh đạo khác với các cá nhân khác trong xã hội. Những đặc tính cá nhân
này có thể ảnh hưởng đến sự thành công của người lãnh đạo. Sự khác nhau duy nhất của
lý thuyết này với lý thuyết “Con người vĩ đại” là các học giả của trường phải lý thuyết này
không cho rằng các những nét đặc trưng của nhà lãnh đạo chỉ nhất thiết là do bẩm sinh mà
có, mà có thể còn do học tập và rèn luyện mà nên. Có nghĩa là, để trở thành một nhà lãnh
đạo, cần phải có những đặ tính cá nhân nhất định. Nếu ai muốn trở thành nhà lãnh đạo cần
phải rèn luyện, học tập để có các tố chất đó. Và như vậy, có thể dạy một nhóm người để
họ trở thành nhóm các nhà lãnh đạo.
Lý thuyết này được phát triển dựa trên việc nghiên cứu các vai trò khác nhau của
từng cá nhân trong một nhóm nhất định. Các học giả đã cho rằng, bất kỳ một nhóm nào
cũng có những mục tiêu phát triển hiệu quả riêng của nhóm và người lãnh đạo nhóm sẽ có
vai trò đoàn kết mọi người trong nhóm, tạo ra sự “cộng hưởng” giữa các điểm mạnh khác
nhau của từng thành viên trong nhóm để đưa nhóm đến thành công. Và như vậy, mỗi
thành viên trong nhóm đều cần có nhiệm vụ và trách nhiệm cụ thể, có quyền làm việc và
đưa ra ý kiến đóng góp, có quyền được đào tạo và nhận thưởng khi nhóm thành công. Và
người lãnh đạo nhóm lúc này phải là người đưa ra được các chính sách động viên, kiểm
tra, đánh giá và kế hoạch làm việc rõ ràng để gắn lợi ích của nhóm với lợi ích của các
thành viên trong nhóm.
1.4.3. Lý thuyết về lãnh đạo theo hoàn cảnh.
Trong khi các lý thuyết trên tập trung chủ yếu vào khai thác những đặc trưng cá
nhân của người lãnh đạo, và cho rằng đó là yếu tố quyết định để một người có thể trở
thành lãnh đạo, thì lý thuyết lãnh đạo theo hoàn cảnh lại có một cách nhìn tương đối khác.
Lý thuyết này chú trọng nhiều hơn đến việc xác định những hành vi mà người lãnh đạo
thể hiện trong từng hoàn cảnh và nghiên cứu những ảnh hưởng của chúng đối với mức độ
hài lòng của nhân viên. Và một điều hết sức quan trọng là lý thuyết này dựa trên giả
thuyết cho rằng trong các tình huống khác nhau đòi hỏi các nhà lãnh đạo phải có các
phong cách lãnh đạo khác nhau. Cũng chính vì thế, các nhà lãnh đạo cần phải chú ý đến
những thay đổi của môi trường xung quanh để có những hành vi lãnh đạo phù hợp. Do
vậy mà những lý thuyết này phức tạp hơn vì chúng phải quan tâm đến 2 yếu tố. Thứ nhất
là phải xác định những yếu tố nào của hoàn cảnh môi trường có ảnh hưởng đến hành vi
13
của người lãnh đạo. Và thứ hai, là phải chỉ ra mối quan hệ giữa người lãnh đạo và cấp
dưới trong hoàn cảnh và môi trường nhất định của doanh nghiệp. Sau đây là một số
trường phái quan trọng của lý thuyết Lãnh đạo theo hoàn cảnh:
- Lý thuyết dự phòng của Fiedler
Lý thuyết dự phòng của Fiedler xác định những hành vi (phong cách) của người lãnh
đạo, sau đó xác định những yếu tố chủ yếu của hoàn cảnh gắn liền với phong cách lãnh
đạo đó để đạt được hiệu quả. Bằng việc sử dụng những câu hỏi điều tra theo thang bậc đối
với các đồng nghiệp, Fiedler định ra 2 phong cách lãnh đạo cơ bản: chú trọng đến công
việc và chú trọng đến con người. Điều này đạt được bằng cách để cho cá nhân nghĩ đến
một người đồng nghiệp mà họ không thích. Các cá nhân sau đó tả lại người đó theo các
yếu tố, ví dụ: anh ta có hoà nhã hay không, làm việc với anh ta căng thẳng hay nhẹ nhàng
thế nào... ý tưởng ở đây là cho dù anh ta là người mà những người khác không thích làm
việc cùng, nhưng nếu anh ta được đánh giá ở thang bậc cao, thì điều đó chứng tỏ là anh ta
rất chú trọng đến con người trong phong cách lãnh đạo. Sau đó Fiedler xác định những
yếu tố cơ bản của hoàn cảnh mà ông cho là có tính quyết định xem một phong cách lãnh
đạo nào đó có phù hợp không.
Đó là các yếu tố:
+ Mối quan hệ giữa người lãnh đạo và nhân viên cũng như chất lượng của mối quan
hệ đó.
+ Cơ cấu công việc: những đòi hỏi của công việc đã định trước ảnh hưởng như thế
nào đến quyền hạn của người lãnh đạo trong việc phân công và hướng dẫn cấp dưới làm
việc.
+ Quyền lực từ vị trí: quyền lực do tổ chức qui định mà một người lãnh đạo phải chỉ
đạo.
Quan điểm của Fiedler là khi mối quan hệ giữa người lãnh đạo và nhân viên tốt,
công việc được xác định rõ ràng và vị trí quyền lực của người lãnh đạo mạnh thì hoàn
cảnh đó là thuận lợi cho người lãnh đạo sử dụng phong cách chú trọng đến công việc. Và
điều ngược lại cũng đúng, khi mà mối quan hệ giữa lãnh đạo và nhân viên không thân
mật, công việc không được xác định rõ ràng vị trí quyền lực của người lãnh đạo là không
chắc chắn, thì đó là hoàn cảnh không thuận lợi cho người lãnh đạo và lúc này áp dụng
phong cách lãnh đạo chú trọng đến công việc là phù hợp nhất. Thế nhưng trong thức tế lại
có rất nhiều cách tổng hợp của các yếu tố trên, và như vậy có nhiều hoàn cảnh mà trong
đó không thuận lợi hoặc cũng không bất lợi nhưng lại đòi hỏi phong cách lãnh đạo chú
trọng nhiều hơn đến con người hoặc nhiều hơn đến công việc.
- Lý thuyết chu kỳ lãnh đạo.
Một trong những khó khăn của nhóm lý thuyết lãnh đạo theo hoàn cảnh là có rất
nhiều các yếu tố mà người nghiên cứu có thể chú ý đến và cho rằng chúng quan trọng
14
trong việc xác định hiệu quả của phong cách lãnh đạo. Một ví dụ điển hình là trong lý
thuyết chu kỳ cuộc sống, các nhà nghiên cứu cho rằng một yếu tố quan trọng ảnh hưởng
đến phong cách lãnh đạo là trình độ phát triển của nhân viên. Trình độ phát triển của nhân
viên dựa trên mức độ khuyến khích hoàn thành công việc của họ; phụ thuộc vào việc họ
có sắn sàng và tình nguyện nhận công việc và trách nhiệm hay không; và những kinh
nghiệm và kiến thức mà họ có trong công việc. Ba yếu tố của độ chín chắn của nhân viên
càng cao, thì phong cách lãnh đạo chú trọng đến con người lại càng phù hợp hơn.
Có thể khẳng định rằng không có phong cách lãnh đạo nào đúng cho mọi tình
huống. Để có phong cách lãnh đạo phù hợp cần căn cứ vào 3 yếu tố như (1) Năng lực lãnh
đạo và quản lý của bản thân người lãnh đạo; (2) Môi trường làm việc của tổ chức nơi diễn
ra hoạt động lãnh đạo; (3) Trình độ phát triển của nhân viên dưới quyền (cá tính cá nhân,
hiểu biết và kỹ năng nghề nghiệp của nhân viên. Các yếu tố này sẽ quyết định những
phong cách lãnh đạo khác nhau trong từng hoàn cảnh cụ thể.
Năng lực lãnh đạo và quản lý của bản thân người lãnh đạo được thể hiện ở Kiến
thức, Kỹ năng và khả cá nhân của người đó (phẩm chất và thể chất cá nhân). Cụ thể là:
- Về kiến thức: Để thực hiện tốt vai trò lãnh đạo của mình trong doanh nghiệp, các
nhà quản lý cần am hiểu các kiến thức về lãnh đạo và quản lý, am hiểu tâm lý lãnh đạo để
nhạy cảm với mong đợi của các đối tác, am hiểu các kiến thức liên quan đến kinh tế, chính
trị xã hội và dự báo xu thế phát triển ..
- Về kỹ năng: Kỹ năng quan trọng nhất giúp các nhà quản lý làm tốt vai trò lãnh đạo
là (1) nhóm các kỹ năng cá nhân như giải quyết vấn đề, quản lý bản thân, quản lý thời
gian và (2) nhóm kỹ năng gây ảnh hưởng tác động đến người khác bao gồm kỹ năng lãnh
đạo nhóm, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết trình, kỹ năng quản lý sự thay đổi.
- Khả năng cá nhân: Bao gồm thể chất tốt và các Phẩm chất cá nhân thể hiện khả
năng khơi dậy niềm tin ở người khác. Đó là người có chuẩn mực đạo đức hành vi ở mức
cao và luôn là tấm gương cho những người khác noi theo. Các phẩm chất thường được kể
đến của người Lãnh đạo là Đáng tin cậy và không bao giờ khiến tập thể thất vọng; Chính
trực; Công bằng không thiên vị; Biết lắng nghe và không lấn lướt mọi người trong mọi
cuộc thảo luận; Nhất quán và không bẻ cong các giá trị theo hoàn cảnh; Quan tâm đến
người xung quanh một cách chân thành, yêu quí và hoà đồng với mọi người; Luôn tin
tưởng vào tập thể, sẵn sàng trao quyền hạn và trách nhiệm cho tập thể; Đánh giá công
trạng đúng người; Luôn sát cánh với tập thể trong lúc khó khăn; Cung cấp thông tin kịp
thời. Trong tất cả các phẩm chất cá nhân của người Lãnh đạo thì tính kiên định và sự quan
tâm đến người khác là hai phẩm chất hết sức quan trọng bởi vì tất cả những ai làm lãnh
đạo cũng cần vượt qua những khó khăn và trở ngại trong công việc nếu không có tính kiên
định và không làm việc với tốt người khác thì không thể thành công được. Những người
lãnh đạo chuyên quyền chỉ quan tâm đến lợi ích của chính bản thân mình và không quan
15
tâm đến người khác sẽ khó có thể lôi cuốn được người khác và trở thành người lãnh đạo
thực sự. Mức độ thành công của người lãnh đạo sẽ được quyết định rất nhiều bởi việc
những người xung quanh đánh giá về khả năng và cách hành xử của họ.
Trình độ phát triển của nhân viên được phản ánh bằng mối quan hệ giữa hành
vi thái độ làm việc của nhân viên và năng lực của nhân viên. Trong đó, hành vi thái độ
làm việc của nhân viên chính là sự nhiệt huyết làm việc và tự tin khi làm việc. Năng
lực làm việc của nhân viên quan trọng nhất là hiểu biết về công việc được giao và
mức độ thành thạo trong công việc đó. Ta có công thức đánh giá trình độ phát triển của
nhân viên như sau:
D = Năng lực làm việc * Hành vi thái độ làm việc
Việc đánh giá trình độ phát triển của nhân viên và lựa chọn phong cách lãnh đạo phù
hợp với từng nhân viên được thực hiện theo các bước sau:
- Bước 1: Phân tích công việc để xác định yêu cầu về kiến thức, kỹ năng để thực
hiện một công việc của thể bằng cách trả lời câu hỏi: Để thực hiện công việc cụ thể cần
kiến thức, kỹ năng gì? ở mức độ nào?
- Bước 2: So sánh giữa năng lực làm việc của một nhân viên cụ thể với yêu cầu cần
có khi thực hiện công việc đó. Nếu thực tế cao hơn yêu cầu công việc thì ta đi theo hướng
cao (C) và nếu thực tế thấp hơn mức độ yêu cầu thì đi theo hướng (T) (như hình vẽ 4.3
dưới đây)
- Bước 3: Xác định trình độ phát triển nhân viên để lựa chọn phong cách lãnh đạo
phù hợp. Trình độ phát triển nhân viên có thể đi từ D1/2 đến D4 (như hình 4.3)
Hình 1.3: Ma trận đánh giá trình độ phát triển nhân viên
Sau khi đánh giá trình độ phát triển của nhân viên, ta sẽ căn cứ vào trình độ phát
triển của nhân viên để lựa chọn phong cách lãnh đạo phù hợp đối với từng nhân viên. Tùy
vào trình độ phát triển của nhân viên, có thể lựa chọn các phong cách lãnh đạo khác nhau
tùy thuộc trình độ phát trển nhân viên theo bảng 4.4 dưới đây:
16
Bảng 4.4. Phong cách lãnh đạo dựa trên trình độ phát triển nhân viên
Theo cách lựa chọn này thì có thể có 8 phong cách lãnh đạo khác nhau tùy thuộc vào
mức độ chỉ huy trực tiếp và mức độ hỗ trợ gián tiếp như sau:
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D1 và D1/2 thì dùng phong cách chỉ huy trong
đó mức độ chỉ huy ở D1 cao hơn đối với người có trình độ ở D1/2
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D2/1 thì vừa chỉ huy vừa kèm cặp
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D2 thì kèm cặp
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D2/3 thì kèm cặp trước và hỗ trợ sau
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D3/2 thì hỗ trợ trước, kèm cặp sau
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D3 thì hỗ trợ
+ Nếu trình độ phát triển nhân viên ở D3/4 thì hỗ trợ trước, phân quyền sau
+ Nếu trình độ phát triển ở D4/3 và D4 thì phân quyền, trong đó mức độ phân quyền
của D4 cao hơn mức độ phân quyền của D3/4
Các phong cách lãnh đạo trên đây bị chi phối bởi 4 hoạt động chính của người
lãnh đạo, đó là:
- Chỉ huy (S1): là hoạt động cầm tay chỉ việc, ra từng mệnh lệnh và giám sát chặt
chẽ việc thực hiện các công việc đó. Hoạt động này thể hiện mức độ chỉ huy trực tiếp cao
và mức độ hỗ trợ gián tiếp thấp. Hoạt động này thường áp dụng đối với nhân viên có sự
nhiệt tình cao và năng lực làm việc thấp.
- Kèm cặp, đào tạo (S2): Là cung cấp thêm kiến thức kỹ năng cho nhân viên, giải
thích từng bước thực hiện công việc và giúp nhân viên từng bước trải nghiệm khi bắt đầu
công việc mới. Hoạt động này thể hiện mức độ chỉ huy trực tiếp cao và hỗ trợ gián tiếp
cao và thường được áp dụng đối với đội ngũ nhân viên có thái độ và nhiệt tình làm việc
cao và thiếu kiến thức, kỹ năng để làm việc.
17
Tải về để xem bản đầy đủ
89 trang
18/04/2022
1380
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Chuyên đề Các kỹ năng quản trị dành cho lãnh đạo doanh nghiệp - Trần Thị Vân Hoa", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tai_lieu_chuyen_de_cac_ky_nang_quan_tri_danh_cho_lanh_dao_do.pdf
