Sự chuyển đổi cấu trúc làng chài Việt Hải trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng
Sự chuyển đổi cấu trúc làng chàiViệt Hải
trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng
Transformation of traditional villages’ structure in the development of community-based tourism
Nguyên Thị Như Trang
1. Phần mở đầu
Tóm tắt
Việt Hải, một xã đảo của huyện đảo Cát Hải, vốn là một làng
thuần túy sống bằng nghề chài lưới nhưng vài năm trở lại đây
Trong quá trình huyện đảo Cát Hải chuyển mình dưới tác động
của sự phát triển du lịch, làng chài Việt Hải với địa thế “đảo
đã có sự chuyển đổi sang mô hình du lịch cộng đồng cùng với
trong đảo” cũng không nằm ngoài xu thế đó. Việt Hải vốn là
xu thế chung của cả huyện. Dưới tác động của sự phát triển du
một làng thuần túy sống bằng nghề chài lưới nhưng vài năm
lịch, làng chài Việt Hải mặc dù với địa thế khó tiếp cận nhưng vẫn
trở lại đây đã có sự chuyển đổi sang mô hình du lịch cộng đồng
nhận được sự quan tâm của du khách, đặc biệt là du khách nước
ngoài. Sự tăng lên đột biến về nhu cầu du lịch cộng đồng đã khiến
chính quyền phải cấp bách thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị,
quy hoạch, nâng cấp hệ thống hạ tầng và giao thông… Đồng thời,
ngày càng rõ nét. Theo thống kê sáu tháng đầu năm 2019,
làng Việt Hải đón 20.500 lượt khách, chủ yếu là khách nước
ngoài, đến thăm quan tại địa phương. Mặc dù chính quyền
đã thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị, quy hoạch, nâng
cấp hệ thống hạ tầng và giao thông… nhưng do nhu cầu của
du khách tăng nhanh trong thời gian ngắn, người dân vẫn tự
phát cải tạo và xây mới các công trình phục vụ cho nhu cầu đó.
Bài báo tóm tắt sự chuyển đổi cấu trúc của làng chài Việt Hải:
từ cấu trúc làng truyền thống sang mô hình làng du lịch cộng
đồng; từ đó đưa ra những nhận định về xu thế thay đổi cấu trúc
của các làng chài trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng.
người dân cũng tự phát cải tạo và xây mới các công trình phục
vụ cho du lịch trong khả năng của họ. Điều đó không tránh khỏi
những vấn đề bất cập.
2. Tổng quan làng chài Việt Hải
Việt Hải là một làng chài truyền thống lâu đời của huyện Cát
Hải; có diện tích 86,25 km², dân số chỉ khoảng 213 người, mật độ
dân số đạt 3 người/km². Nằm cách thị trấn Cát Bà khoảng 45 phút
đi tàu, xã Việt Hải khá biệt lập và được dân du lịch định danh là
“đảo của đảo”. Việt Hải nằm giữa vùng lõi của Vườn quốc gia Cát
Bà, lọt trong một thung lũng rộng 141,3ha, bao quanh là núi rừng
hùng vĩ. Do là xã vùng sâu và nghèo nhất của huyện Cát Hải, việc
tiếp cận với các khu vực khác còn khó khăn nên người dân ở đây
vẫn giữ được cuộc sống mang nét “nguyên thủy” như từ thuở xa
xưa, và sự hồn hậu, chân chất đặc trưng của nông thôn Việt Nam.
[5]
Từ khóa: chuyển đổi cấu trúc, làng chài, mô hình du lịch cộng đồng
Abstract
In the process of the island district of Cat Hai transforming under the
impact of tourism development, Viet Hai fishing village with the terrain
“island on the island”is not out of that trend. Viet Hai was initially a
pure fishing village, but in recent years there has been an increasingly
clear transition to a community-based tourism model. According to
statistics for the first six months of 2019, Viet Hai village welcomed
20,500 visitors, mainly foreign visitors, to visit locally. Although
the government has carried out projects of urban embellishment,
planning, and upgrading of infrastructure and transport systems, due
to the rapid increase in tourist demand in a short time, people still
spontaneously renovate new construction works to serve that demand.
The paper summarizes the structural transformation of Viet Hai fishing
village: from traditional village structure to community tourism village
model; from there, make comments on the trend of changing the
structure of fishing villages in the development of community tourism.
Những năm trước, xã Việt Hải gần như tách biệt hẳn với thế
giới bên ngoài. Bao quanh bởi một bên là rừng núi hoang vu và
một bên là biển, để đến Việt Hải chỉ có 2 con đường: một là đi
thuyền qua vịnh Lan Hạ đến bến Bèo và đi bộ vài kilo mét đường
rừng để vào làng; hai là băng rừng nguyên sinh xuyên vườn quốc
gia Cát Bà theo những đường mòn mạo hiểm cheo leo. Chính vì
sự khó khăn do chia cắt địa lý, Việt Hải có những nét riêng độc đáo
mà hiếm làng chài nào ở Vịnh Bắc Bộ có được: không gian tĩnh
lặng, những nếp nhà yên bình, văn hóa sinh hoạt của dân làng
tình nghĩa, gắn bó như một đại gia đình.
Vài năm gần đây, Việt Hải trở thành điểm du lịch sinh thái cộng
đồng thu hút khá nhiều khách nước ngoài thích tìm tòi khám phá
những vùng đất mới. Đến Việt Hải du khách sẽ cảm nhận được
không gian yên bình, nhịp sống dường như chậm lại, được đi bộ
hoặc đạp xe khám phá cảnh đẹp rừng núi hoang sơ kỳ vĩ, tham
gia trải nghiệm nghề nông của người dân trong xã, được leo núi,
ngắm biển hay đến thăm những ngôi nhà cổ nằm sâu trong thung
lũng bao quanh là núi non trùng điệp...
Key words: structural transformation, fishing villages, community-
based tourism model (CBT model)
• Thực trạng kiến trúc - cảnh quan xã Việt Hải:
ThS. Nguyên Thị Như Trang
Bộ môn Cơ sở Kiến trúc, Khoa Kiến trúc
Email: trangntn@hau.edu.vn
ĐT: 0903290416;
Xã đảo Việt Hải chỉ có khoảng 70 nóc nhà, đa phần là nhà
một tầng có vườn cây bao quanh. Hình ảnh đặc trưng của một
ngôi làng đồng bằng Bắc Bộ xưa vẫn còn hiện hữu ở nơi đây, với
những ngôi nhà cổ tranh tre, vách đất, mái lợp cỏ gianh.
- Giao thông: Đường làng xuống cấp, tính thẩm mỹ thấp,
không có vỉa hè cho người đi bộ. Cổng làng có kiến trúc không
phù hợp với một ngôi làng truyền thống, gây ảnh hưởng lớn đến
mỹ quan tổng thể.
Ngày nhận bài: 21/01/2021
Ngày sửa bài: 26/01/2021
Ngày duyệt đăng: 10/02/2021
S¬ 40 - 2021
45
KHOA H“C & C«NG NGHª
Hꢀnh 1. Bản đồ vị trí của xã Việt Hải trong huyện Cát Hải. Phạm vi
Vườn quốc gia Cát Bà bao trùm phần lớn diện tích của xã
Nguồn: google maps
- Kiến trúc: chưa có định hướng chung, công trình xây
dựng tự phát, manh mún, không có tính đồng bộ, thiếu sự
nghiên cứu bài bản, không thể hiện được nét đặc trưng
văn hóa địa phương. Các ngôi nhà thuộc diện truyền thống
không còn nhiều và chưa được bảo tồn đúng cách.
phân nhánh cành cây.
Xét theo cấu trúc của làng truyền thống vùng ĐBBB, Việt
Hải là một trường hợp khá thú vị. Làng có vỏn vẹn 70 ngôi
nhà trong một thung lũng nhỏ hẹp bị bao quanh bởi rừng
và núi. Trong làng không có đền và chùa, chỉ có một miếu
thờ nhỏ nằm cách xa khỏi làng. Đình làng cũng nằm ngoài
phạm vi đường bao làng (giữa tuyến đường độc đạo từ bến
thuyền đến cổng làng). Trung tâm của làng là một quần thể
3 công trình nhỏ: nhà văn hóa, bưu điện và UBND xã. Mọi
hoạt động đón tiếp khách chính thức đến làng đều diễn ra tại
đây. Việt Hải còn một điểm độc đáo nữa là hoàn toàn không
có chợ. Người dân từ xưa đến nay sống dựa vào đánh bắt
hải sản, trồng cấy lúa nước và rau mầu. Chính lối sống tự
cung tự cấp đó nên họ không cần có chợ. Người dân xã đảo
giữ truyền thống trao đổi hàng hóa thực phẩm trực tiếp chứ
không thông qua chợ như các làng ở đồng bằng. [5]
- Dịch vụ: các công trình dịch vụ chưa đáp ứng được nhu
cầu của du lịch.
- Cây xanh cảnh quan: chưa có phương án triển khai
đồng bộ, chưa có điểm nhấn… [4]
• Cấu trúc làng chài Việt Hải
Theo Nguyễn Luận trong bài “Về nhà ở nông thôn truyền
thống Bắc Bộ”, cấu trúc không gian làng truyền thống Bắc Bộ
là một thể thống nhất, khép kín với các mối quan hệ chặt chẽ
của các yếu tố như cổng làng, đường làng, chợ, đình đền
chùa và các ngôi nhà…
Theo nghiên cứu của TS.Phạm Hùng Cường trong bài
“Văn hóa bản địa trong xây dựng môi trường cư trú truyền
thống”, cấu trúc của làng truyền thống vùng đồng bằng Bắc
Bộ có một số dạng thức chủ yếu là dạng răng lược và dạng
Cấu trúc làng chài Việt Hải, do đó là một dạng thức đơn
giản và sơ khai. Chỉ có một trục giao thông chính và một lớp
nhà bám theo trục đó. Ngay sau các lớp nhà là khu vườn rau,
cây ăn quả hoặc ruộng lúa của người dân.
T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG
46
Bến tàu chưa có nhiều dịch vụ
Kiến trúc cổng làng không phù hợp và xuống cấp
Nhà dân đa phần có kiến trúc một tầng
Đường làng nhỏ hẹp, không có vỉa hè
Du khách tham quan nhà cổ
Du khách đi dạo quanh làng bằng xe đạp
Hꢀnh 2. Hiện trạng làng Việt Hải. Nguồn: tác giả và tổng hợp internet
S¬ 40 - 2021
47
KHOA H“C & C«NG NGHª
Hꢀnh 3. Mối quan hệ của các thành phần trong
tổng thể làng truyꢁn thống [2]
Hꢀnh 4. Cấu trúc một số làng truyꢁn thống vùng
Đồng bằng Bắc bộ; chủ yếu là dạng răng lược và
dạng phân nhánh [3]
3. Sự chuyển đổi cấu trúc làng chài Việt Hải dưới tác
động của du lịch
nhiều hộ gia đình tham gia, qua đó thúc đẩy sự phát triển du
lịch cộng động tại xã.
Trong những năm trở lại đây, khách du lịch đến với Việt
Hải ngày một tăng cao. Nếu như năm 2015 lượng khách du
lịch đến Việt Hải đạt khoảng 9.000 lượt khách, thì chỉ trong
sáu tháng đầu năm 2019, làng Việt Hải đã đón 20.500 lượt
khách. Nhận thức rõ tiềm năng và lợi thế về du lịch cộng
đồng, xã Việt Hải đã phối hợp với nhiều tổ chức, đoàn thể
và ngành liên quan triển khai các mô hình đáp ứng nhu cầu
đó. Các mô hình này đã mang lại hiệu quả thiết thực, thu hút
Theo UBND xã Việt Hải, trước đây người dân xã Việt Hải
chủ yếu sống dựa vào nông nghiệp, thu nhập rất thấp, đời
sống kinh tế khó khăn. Nhưng 5 năm trở lại đây thì tỷ trọng
về du lịch dịch vụ đã chiếm 65%, nông nghiệp chỉ còn 25%
và ngành nghề khác là 10%. Năm 2015 trên địa bàn xã chỉ có
1 homestay và chưa có các dịch vụ xe điện, xe khách phục
vụ du lịch. Nhưng đến tháng 5/2019 đã có 5 homestay với 35
phòng nghỉ, 8 nhà hàng, 10 cửa hàng, 7 xe điện, 385 xe đạp
, 5 thuyền kayac, 1 cano và 4 xe ô tô
chở khách phục vụ du lịch. [4]
Những sự thay đổi về cấu trúc
làng Việt Hải dưới tác động của du
lịch được nhận định theo các mặt sau:
• Thay đổi về quy hoạch
Chính quyền xã Việt Hải đang
trong quá trình lập quy hoạch chi
tiết dựa trên quy hoạch chung đã có
theo Quyết định số 704/QĐ-UB ngày
03/4/2002 về việc phê duyệt quy
hoạch chi tiết thị trấn Cát Bà, huyện
Cát Hải, thành phố Hải Phòng đến
năm 2020. Quy hoạch này là định
hướng phát triển cho tương lai, có tính
đến sự tác động của du lịch đến địa
phương.
Trong giai đoạn nghiên cứu quy
hoạch, định hướng Việt Hải chuyển
đổi cấu trúc làng chài sang mô hình
làng du lịch cộng đồng, chính quyền
địa phương đã tính toán đến việc bổ
sung vào quy hoạch của Việt Hải các
diện tích dịch vụ, giao thông hướng
Hꢀnh 5. Cấu trúc làng Việt Hải dạng tuyến đơn giản với một lớp nhà bám
theo đường. Nguồn: tác giả
đến đảm bảo cho phát triển du lịch.
T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG
48
Hꢀnh 6. Các công trꢀnh dân tự xây như khách sạn,
nhà nghỉ, home stay… đang hꢀnh thành tự phát,
không đồng nhất vꢁ kiến trúc. Nguồn: tác giả
Hꢀnh 7. Các công trꢀnh dịch vụ giao cho dân tự thực
hiện hiệu quả sử dụng không cao và ảnh hưởng đến
kiến trúc - cảnh quan chung. Nguồn: tác giả
• Thay đổi về giao thông
cơ hội, xây dựng các chiến lược phát triển kinh tế du lịch
mang đậm tính bản địa của địa phương.
Chính quyền đã cho xây dựng thêm hoặc cải tạo, mở
rộng những giao thông có sẵn. Từ chỗ toàn bộ hệ thống
đường làng chưa có vỉa hè, đã được bố trí thêm.
• Kiến nghị
Cần có các quy định về quản lý kiến trúc cảnh quan tại
địa phương. Công trình nhà cổ cần được duy tu, bảo trì bảo
dưỡng và có kế hoạch bảo tồn. Cần có chính sách phát triển
du lịch cộng đồng lâu dài và bền vững./.
• Về hạ tầng kỹ thuật khác
Chính quyền cho xây dựng hệ thống cấp thoát nước, cấp
điện, hệ thống dịch vụ tại bến Bèo, các khu vực vườn hoa,
cây xanh…
• Thay đổi về cấu trúc không gian
Cấu trúc không gian làng đã dần có
sự thay đổi rõ nét theo thời gian. Dọc
theo trục giao thông chính qua làng,
các công trình dịch vụ mọc lên san
sát. Các hộ dân đua nhau tự chuyển
đổi nhà ở và đất cây xanh thành đất
dịch vụ để phục vụ du lịch. Dù chính
quyền đã có những nỗ lực trong việc
cải tạo, nâng cấp giao thông, phân khu
chức năng và bảo tồn các công trình
cổ nhưng do nhu cầu du lịch tăng đột
biến nên vẫn còn tồn tại nhiều bất cập.
4. Kết luận và kiến nghị
• Kết luận
Bài báo thông qua sự chuyển đổi
cấu trúc của làng chài Việt Hải đưa ra
những nhận định về xu thế thay đổi
cấu trúc của các làng chài trong quá
trình phát triển du lịch cộng đồng. Có
thể nói, xu thế chung của các làng
chài ven biển nước ta, đặc biệt ở
những vùng có lợi thế về du lịch là sẽ
có sự chuyển đổi sang mô hình phát
triển du lịch cộng đồng. Muốn đón đầu
xu thế đó, để những ngôi làng có sự
phát triển bền vững trong tương lai thì
người dân và các cấp chính quyền cần
chủ động hơn trong việc nắm bắt các
Hꢀnh 9. Cấu trúc làng Việt Hải sau khi chuyển đổi sang mô hꢀnh du lịch
cộng đồng. Nguồn: tác giả
S¬ 40 - 2021
49
KHOA H“C & C«NG NGHª
T¿i lièu tham khÀo
1. UBND huyện Cát Hải, “Báo cáo tổng
hꢀp Quy hoạch tổng thể phát triển
kinh tế - xꢁ hội huyện Cát Hải giai
đoạn đến năm 2020”, 2005
2. Nguyễn Luận, “Về nhà ở nông thôn
truyền thống Bắc Bộ”, Tạp chí Kiến
trúc online, ngày 20/1/2019.
3. Phạm Hùng Cường, “Văn hóa bản
địa trong xây dựng môi trường cư trú
truyền thống”, Tạp chí Kiến trúc số
05, 2017.
4. Báo cáo đề xuất chủ trương, Dự án:
“Cải tạo, chỉnh trang làng xꢁ Việt Hải
- Huyện Cát Hải, TP. Hải Phòng”,
UBND xꢁ Việt Hải lập tháng 10/2019.
5. “Xꢁ Việt Hải - điểm du lịch sinh thái
cộng đồng hấp dẫn”, Tạp chí Du lịch
Hải Phòng online, link bài báo: http://
pha-hai-phong/tuyen-hai-phong-cat-
ba/pid333/xa-viet-hai-diem-du-lich-
sinh-thai-cong-dong-hap-dan.html;
đăng nhập ngày 9/12/2020.
Hꢀnh 8. Cấu trúc làng Việt Hải trước khi chuyển đổi sang mô hꢀnh du
lịch cộng đồng. Nguồn: tác giả
CinqueTerre – Bảo tồn làng cổ ven biển...
(tiếp theo trang 44)
không được phép xây mới và hạn chế sự tiếp cận của các
phương tiện giao thông hiện đại từ bên ngoài. Chỉ có người
dân địa phương sinh sống tại làng có chỗ để xe. Nhờ có như
vậy, sức ép từ du khách không ảnh hưởng mạnh đến cơ sở
hạ tầng và kiến trúc quy hoạch nơi đây, mọi thứ vẫn được
giữ gìn như hàng trăm năm trước.
4. Kết luận
Cinque Terre là khu vực có dịch vụ du lịch quan trọng
cấp quốc tế cần được gìn giữ và phát huy. Để bảo tồn giá trị
du lịch hấp dẫn của mình, Chính quyền Liguria đã áp dụng
các biện pháp nhằm hạn chế lưu lượng khách du lịch trong
ngưỡng chấp nhận của Cinque Terre. Họ đã có tầm nhìn dài
hạn cho một tương lai lâu dài hơn của ngành du lịch và tinh
thần bảo tồn văn hoá, xã hội tại đây. Bên cạnh đó, các biện
pháp nhằm phát triển bền vững thông qua việc cân bằng
nguồn lợi ích từ dịch vụ du lịch để hỗ trợ những lĩnh vực
truyền thống, mà điển hình là nông nghiệp tỏ ra đúng đắn.
Điều này giúp cân bằng lại các mối liên hệ giữa cảnh quan –
con người – kinh tế và gìn giữ hệ sinh thái đã có sẵn từ hàng
trăm năm trước./.
Từ năm 2011, nhà quản lý Công viên Quốc gia Cinque
Terre đã giới thiệu hệ thống bán vé tàu hoả và vé tham quan
tới toàn bộ khu vực như một nguồn thu nhằm duy trì và bảo
tồn vùng đất này và quản lý lượng khách du lịch đến và đi.
Thẻ được bán trực tiếp và online với giảm giá cho những
du khách đặt nghỉ tại các các căn nhà có chứng nhận Chất
lượng môi trường do Công viên Quốc gia Cinque Terre cung
cấp.
Bên cạnh đó, nông nghiệp tại các địa phương này đang
được tái phát triển theo hướng bền vững. Các dự án tái xây
dựng và tu bổ kè đá của ruộng bậc thang thông qua việc
cung cấp miễn phí vật liệu xây dựng (đá tảng) cho những
người chủ đất, và giúp chuyên chở đến tận nơi bằng trực
thăng. Những năm gần đây, khu vực này đã có sự cải thiện
đáng kể về số lượng vườn trồng nho và sản lượng rượu
nhờ có những chính sách khuyến khích của chính phủ và
nhận thức của những người kế thừa các vườn nho cũng đã
thay đổi. Các dự án phi lợi nhuận với mục đích cải thiện ảnh
hưởng môi trường và xã hội trong thời kỳ biến đổi khí hậu
đang được tiến hành, hướng dẫn những người chủ kỹ thuật
xây dựng kè đá theo phương pháp truyền thống. [5]
T¿i lièu tham khÀo
train-company-to-limit-tourist-numbers
f193b105145e
provincia/?criterio=rilevanza
5. Emanue Raso (2019). Managing culture and social impact:
the 5 Terre Experience. Parco Nazionale delle Cinque-Terre.
6. (2019) Cinque terre in the italian Riviera and Parma the
UNESCO gastronomy city. Parma in coming travel journey.
T„P CHŠ KHOA H“C KI¦N TR”C - XŸY D¼NG
50
6 trang
20/04/2022
2860
Bạn đang xem tài liệu "Sự chuyển đổi cấu trúc làng chài Việt Hải trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- su_chuyen_doi_cau_truc_lang_chai_viet_hai_trong_qua_trinh_ph.pdf
