Luận văn Khả năng sản xuất ở một số tổ hợp lai của đàn lợn nái ông bà nuôi tại Công ty cổ phần giống chăn nuôi Thái Bình

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

PHẠM THÀNH ĐỒNG

KHẢ NĂNG SẢN XUẤT Ở MỘT SỐ TỔ HỢP LAI CỦA

ĐÀN LỢN NÁI ÔNG BÀ NUÔI TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN

GIỐNG CHĂN NUÔI THÁI BÌNH

Chuyên ngành:

Mã số:

Chăn nuôi

60.62.01.05

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS. Đặng Thái Hải

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và

chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn

và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Phạm Thành Đồng

i

LỜI CẢM ƠN

Nhân dịp hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến

PGS.TS. Đặng Thái Hải, người hướng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tôi một cách nhiệt tình

và trách nhiệm trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin

cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong Bộ môn Hóa sinh động vật, trong khoa Chăn nuôi,

Học viện Nông nghiệp Việt Nam.

Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các cán bộ công tác tại Công ty cổ phần giống

chăn nuôi Thái Bình, đặc biệt là Trung tâm giống lợn Đông Mỹ - đã động viên khích lệ,

giúp đỡ trong suốt khóa học và quá trình hoàn thành luận văn.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới tất cả sự giúp đỡ quý báu

nêu trên./.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Phạm Thành Đồng

ii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................... i

Lời cảm ơn........................................................................................................................ ii

Mục lục ............................................................................................................................ ii

Danh mục chữ viết tắt....................................................................................................... v

Danh mục bảng ................................................................................................................ vi

Danh mục biểu đồ........................................................................................................... vii

Trích yếu luận văn .........................................................................................................viii

Thesis abstract ................................................................................................................. ix

Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1

1.1.

1.2.

1.3.

Tính cấp thiết của đề tài...................................................................................... 1

Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2

Ý nghĩa khoa học của đề tài................................................................................ 2

Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 3

2.1. Cơ sở khoa học ................................................................................................... 3

2.1.1. Tuổi thành thục về tính và các yếu tố ảnh hưởng............................................... 3

2.1.2. Chu kỳ động dục................................................................................................. 6

2.1.3. Khả năng sinh sản của lợn nái .......................................................................... 10

2.1.4. Tiêu tốn thức ăn ở sản phẩm lợn cai sữa .......................................................... 19

2.2.

Một vài đặc điểm của giống lợn Landrace và Yorkshire.................................. 20

2.2.1. Lợn Yorkshire................................................................................................... 20

2.2.2. Lợn Landrace.................................................................................................... 20

2.2.3. Đặc điểm của giống lợn VCN11, Landrace và Yorkshire nuôi tại

Trung tâm giống lợn Đông Mỹ - Công ty CP giống chăn nuôi Thái Bình....... 20

2.3.

Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước....................................................... 22

2.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ..................................................................... 22

2.3.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................. 23

Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu.......................................................... 25

3.1.

Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu ................................................... 25

3.1.1. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 25

3.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu..................................................................... 25

iii

3.2.

Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 25

3.2.1. Các chỉ tiêu về năng suất sinh sản .................................................................... 25

3.2.2. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng sinh sản....................................... 26

3.2.3. Hiệu quả chuyển hóa thức ăn từ sau CS-60 ngày tuôi...................................... 26

3.3.

Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 26

3.3.1. Quy trình nuôi dưỡng chăm sóc ....................................................................... 26

3.3.2. Phương pháp theo dõi các chỉ tiêu.................................................................... 28

3.3.3. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................ 30

Phần 4. Kết quả và thảo luận....................................................................................... 31

4.1.

Ảnh hưởng của một số yếu tố đến năng suất sinh sản của lợn nái ................... 31

4.1.1. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến tính trạng năng suất sinh sản chung........... 31

4.1.2. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến tính trạng năng suất sinh sản chung

của lợn nái ông bà Landrace............................................................................. 32

4.1.3. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến tính trạng năng suất sinh sản chung

của lợn nái ông bà VCN11 ............................................................................... 34

4.1.4. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến tính trạng năng suất sinh sản chung

của lợn nái ông bà Yorkshire............................................................................ 35

4.2.

Năng suất sinh sản của lợn nái “ông bà” VCN 11, Landrace và

Yorkshire .......................................................................................................... 37

4.2.1. Năng suất sinh sản chung ................................................................................. 37

4.2.2. Năng suất sinh sản qua các lứa đẻ .................................................................... 44

4.2.3. Năng suất sinh sản của nái Landrace, VCN11 và Yorkshire theo mùa vụ....... 57

4.3.

4.4.

Tiêu tốn thức ăn/ kg lợn con cai sữa................................................................. 63

Hiệu quả chuyển hóa thức ăn ở đàn con lai từ sau cai sữa đến 60 ngày

tuổi.................................................................................................................... 65

Phần 5. Kết luận và đề nghị ......................................................................................... 68

5.1.

5.2.

Kết luận............................................................................................................. 68

Đề nghị ............................................................................................................. 68

Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 69

Phụ lục .......................................................................................................................... 76

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

Cộng sự

cs.

DTL

Du

Dịch tả lợn

Duroc

ĐX

Đông xuân

LCCS

Lợn con cai sữa

LR

Landrace

LM

Lở mồm long móng

Hè thu

HT

YR

Yorkshire

YL

Con lai giữa Yorkshire x Landrace

Phối giống

PG

PiDu

PRRS

PTH

TĂ

Con lai giữa Pietrain với Duroc

Hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp

Phó thương hàn

Thức ăn

TD

Tụ dấu

THT

TTTA

VCN02

VCN01

VCN03

VCN11

Tụ huyết trùng

Tiêu tốn thức ăn

Dòng Landrace

Dòng Yorkshire

Dòng Duroc

Con lai giữa VCN02 x VCN01

v

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Hệ số di truyền (h²) của một số tính trạng năng suất sinh sản..................... 11

Bảng 2.2. Hệ số tương quan kiểu gien tính trạng năng suất sinh sản của lợn.............. 11

Bảng 3.1. Giá trị dinh dưỡng của các loại thức ăn hỗn hợp......................................... 27

Bảng 3.2. Khẩu phần cho từng giai đoạn của lợn ........................................................ 27

Bảng 4.1. Mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến các tính trạng năng suất

sinh sản chung của lợn nái VCN 11, Landrace, Yorkshire......................... 32

Bảng 4.2. Mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến các tính trạng............................ 33

Bảng 4.3. Mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến các tính trạng............................ 34

Bảng 4.4. Mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến các tính trạng............................ 36

Bảng 4.5. Năng suất sinh sản chung của lợn nái ông bà.............................................. 40

Bảng 4.6. Năng suất sinh sản ở lứa 1 của lợn nái ông bà............................................. 49

Bảng 4.7. Năng suất sinh sản ở lứa đẻ thứ 2 củalợn nái ông bà................................... 50

Bảng 4.8. Năng suất sinh sản ở lứa đẻ thứ 3 củalợn nái ông bà................................... 51

Bảng 4.9. Năng suất sinh sản ở lứa đẻ thứ 4 củalợn nái ông bà................................... 52

Bảng 4.10. Năng suất sinh sản ở lứa đẻ thứ 5 của lợn nái ông bà.................................. 53

Bảng 4.11. Năng suất sinh sản ở lứa đẻ thứ 6 củalợn nái ông bà................................... 54

Bảng 4.12. Năng suất sinh sản lợn của nái Landrace theo mùa vụ................................ 58

Bảng 4.13. Năng suất sinh sản lợn nái Yorkshire theo mùa vụ ..................................... 60

Bảng 4.14. Năng suất sinh sản lợn nái VCN 11 theo mùa vụ........................................ 62

Bảng 4.15. Tiêu tốn thức ăn cho 1 kg lợn con cai sữa (n=10) ....................................... 64

Bảng 4.16. Hiệu quả chuyển hóa thức ăn của lợn con từ cai sữa đến 60 ngày tuổi (n = 9) .. 66

vi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4.1. Số lợn con/ ổ............................................................................................... 41

Biểu đồ 4.2. Số con để nuôi/ổ theo lứa đẻ ...................................................................... 46

Biểu đồ 4.3. Số con cai sữa/ổ theo lứa đẻ....................................................................... 47

Biểu đồ 4.4. Khối lượng sơ sinh/ổ theo lứa đẻ ............................................................... 48

Biểu đồ 4.5. Khối lượng cai sữa /ổ theo lứa đẻ .............................................................. 56

Biểu đồ 4.6. Khoảng cách lứa đẻ.................................................................................... 57

Biểu đồ 4.7. Tiêu tốn thức ăn/ kg lợn con cai sữa .......................................................... 65

Biểu đồ 4.8. Hiệu quả sử dụng thức ăn lợn con từ cai sữa đến 60 ngày tuổi.................. 67

vii

TRÍCH YẾU LUẬN VĂN

Tên tác giả: Phạm Thành Đồng

Tên luận văn: “Khả năng sản xuất ở một số tổ hợp lai của đàn lợn nái ông bà

nuôi tại Công ty cổ phần giống chăn nuôi Thái Bình”.

Ngành: Chăn nuôi

Mã số: 60.62.01.05

Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Mục đích nghiên cứu: Đánh giá năng suất sinh sản và mức độ ảnh hưởng của

một số yếu tố đến năng suất sinh sản của đàn lợn nái ông bà nhằm cải tiến chất lượng và

số lượng đàn lợn bố mẹ đáp ứng nhu cầu sản xuất.

Phương pháp nghiên cứu:

Nghiên cứu được tiến hành trên 102 nái VCN11 (được phối giống với đực L19),

41 nái Landrace (được phối giống với đực Yorkshire) và 54 nái Yorkshire (được phối

giống với đực Landrace) nuôi tại Công ty cổ phần giống chăn nuôi tỉnh Thái Bình.

Đề tài đã nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố đến khả năng sinh sản, các chỉ

tiêu về năng suất sinh sản của đàn lợn nái và hiệu quả chuyển hóa thức ăn của con lai từ

sau cai sữa đến 60 ngày tuổi.

Các số liệu về năng suất sinh sản được thu thập trong sổ theo dõi giống, sổ theo

dõi sinh sản và sổ phối giống của Trung tâm giống lợn Đông Mỹ trong các năm 2012,

2013, 2014, 2015. Các chỉ tiêu về năng suất sinh sản của lợn nái được xác định theo các

phương pháp thường qui sử dụng trong nghiên cứu về chăn nuôi lợn.

Một thí nghiệm phân lô so sánh được tiến hành để đánh giá sinh trưởng và hiệu

quả chuyển hóa thức ăn của đàn con lai từ cai sữa – 60 ngày tuổi. Mỗi công thức lai

gồm 3 ổ, mỗi ổ có 10 con (lặp lại 3 lần). Thức ăn cho ăn được cân hàng ngày. Lợn ở các

lô thí nghiệm được cân lúc bắt đầu thí nghiệm (sau cai sữa) và 60 ngày tuổi.

Số liệu thí nghiệm được xử lý bằng phần mềm Excel 2007 và SAS 9.1 (2002).

Kết quả chính và kết luận:

Kết quả cho thấy, mùa vụ và lứa đẻ có ảnh hưởng đến hầu hết các chỉ tiêu năng

suất sinh sản của lợn nái Landrace, VCN11 và Yorkshire, đặc biệt là số con và khối

lượng lợn con sơ sinh và cai sữa/ổ. Giống lợn nái ảnh hưởng rõ rệt đến số con để nuôi/ổ,

khối lượng sơ sinh/ổ, số con cai sữa/ổ và số ngày cai sữa (P<0,01).

Năng suất sinh sản của 3 đàn nái Landrace, VCN11 và Yorkshire đạt tương đối

tốt. Tiêu tốn thức ăn/kg lợn con cai sữa tương ứng đạt 6,56; 6,37 và 6,42 kg và hiệu quả

chuyển hóa thức ăn giai đoạn sau cai sữa đến 60 ngày tuổi là 1,21; 1,17 và 1,26 kg

(P>0,05).

viii

THESIS ABSTRACT

Master candidate: Pham Thanh Dong

Thesis title: Productive performance of grandparent sow herds in a number of

cross-bred groups raised in Thai Binh Livestock Breed Joint Stock Company.

Major: Animal Science

Code: 60.62.01.05

Training agency: Vietnam National University of Agriculture

Research Objectives:

The research was conducted to assess the reproductive performance and the

influence of some factors on the reproductive performance of the grandparent sow herds

for the purpose of improving the quality and quantity of parent pigs to meet the

requirements of production.

Research methods

The research was conducted on 102 sows of VCN11 (inseminated with boars of

L19), 41 sows of Landrace (inseminated with boars of Yorkshire) and 54 sows of

Yorkshire (inseminated with boars of Landrace) in Thai Binh Livestock Breed Joint

Stock Company.

The thesis researched the impacts of several factors on the fertility, reproductive

performance of the sows and the feed conversion efficiency of cross-bred piglets from

weaning to 60 days of age.

Data of reproductive performance was collected from the breed, reproduction and

insemination recorded books in Dong My Pig Breed Center in 2012, 2013, 2014, 2015.

The reproductive performance criteria of the sows were determined by the routine

method used in studies on pig production.

The comparison experiment was conducted to evaluate the growth and feed

conversion efficiency of piglets from weaning to 60 days old. 3 groups were selected for

each cross-breeding formula; each group had 10 piglets (repeated 3 times). Food for

piglets was weighted daily. Piglets in the experimental groups were weighted at the start

of the experiment (after weaning) and at 60 days old.

The experiment data was processed by Excel 2007 software and SAS 9.1 (2002).

Main findings and conclusions

The result showed that season and litter had impacts on almost all the

reproductive performance criterion of Landrace, VCN11 and Yorkshire sows,

ix

especially the number and the body weight of new-born piglets and weaned

piglets/litter. Varieties of sows had remarkable impacts on the number of kept

piglets/litter, the body weight of new-born piglets/litter, the number of weaned

piglets/litter and the number of weaning days (P < 0.01).

The reproductive performance of the 3 herds of Landrace, VCN11 and Yorkshire

sows was relatively good. Food consumption per kilogram of weaned piglet was 6.56,

6.37 and 6.42 kilograms, respectively and feed conversion efficiency for the period of

from weaning to 60 days old was 1.21, 1.17, and 1.26 kilograms, respectively (P>0.05).

x

PHẦN 1. MỞ ĐẦU

1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Những năm gần đây, cùng với sự phát triển chung của nền nông nghiệp Việt

Nam, ngành chăn nuôi nước ta đã có những bước phát triển đáng kể, với mục tiêu

đưa chăn nuôi trở thành ngành sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu thịt, trứng, sữa

trong nước và xuất khẩu. Trong đó, lợn là đối tượng chăn nuôi chính trong các

nông hộ và cũng là hướng phát triển trang trại mới rất được chú trọng. Chúng ta đã

nhập nhiều giống mới đạt năng suất và chất lượng cao. Xu hướng chuyển dịch từ

chăn nuôi nhỏ lẻ sang chăn nuôi tập trung trên qui mô lớn, việc áp dụng các biện

pháp khoa học kỹ thuật hiện đại vào sản xuất bước đầu đã thu được những thành

tựu đáng kể. Theo kết quả điều tra sơ bộ tại thời điểm 01/4/2015, tổng số lợn của cả

nước có 27,1 triệu con, tăng 2,8% so với cùng kỳ năm 2014 (Tổng cục thống kê,

2015). Chăn nuôi lợn hiện đang phát triển tương đối tốt, do chúng ta đã kiểm soát

được dịch bệnh và giá bán lợn hơi vẫn ở mức có lợi cho người chăn nuôi.

Thái Bình là tỉnh nông nghiệp nằm trong vùng kinh tế trọng điểm đồng bằng

sông Hồng. Trong những năm gần đây, tăng trưởng kinh tế của tỉnh đều đạt khá,

mức tăng trưởng đạt trên 7%/ năm. Ngành chăn nuôi của tỉnh đang chuyển dịch

mạnh mẽ cả về cơ cấu giống và quy mô chăn nuôi. Chăn nuôi lợn vẫn là chủ lực,

tổng đàn lợn duy trì thường xuyên trên 1 triệu con, trong đó đàn nái nội có xu

hướng giảm và chỉ ở quy mô nông hộ đàn nái ngoại và nái lai ( ½, ¾ máu ngoại) có

xu hướng tăng và tập trung ở quy mô gia trại và trang trại. Năm 2015, tổng đàn lợn

đạt 1.046.707 con, trong đó đàn lợn nái 194.024 con;nái lai 60.000 con; đàn lợn thịt

851.310 con; tổng đàn gia cầm là 11,7 triệu con (trong đó có 8,55 triệu con gà).

Toàn tỉnh có 69 trang trại quy mô lớn, tăng 37 trang trại so với năm 2010.

Tuy nhiên, chăn nuôi lợn ở Thái Bình còn có vấn đề đáng phải quan tâm: đó là

chất lượng con giống chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất và thị trường. Đàn giống vẫn

chủ yếu là lợn Móng Cái, đàn nái lai, nái ngoại còn chiếm tỷ lệ thấp, do vậy năng suất

chất lượng thịt không cao. Mặt khác, việc tổ chức chỉ đạo chưa đồng bộ; đã có quy

hoạch xây dựng các khu vực chăn nuôi tập trung, nhưng việc đầu tư cơ sở hạ tầng còn

hạn chế; phát triển chăn nuôi lợn vẫn mang tính tự phát, phân tán. Việc ứng dụng tiến

bộ kỹ thuật, vệ sinh thú y và vệ sinh môi trường còn gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến

năng suất, chất lượng sản phẩm.

1

Các tiến bộ khoa học và công nghệ mới áp dụng vào sản xuất còn chậm, đặc

biệt là khâu giống. Các chỉ tiêu về năng suất ở các trại mới chỉ dừng lại ở các con

số thống kê, chưa được hệ thống hóa và xử lý để sử dụng cho chọn lọc. Sau một

thời gian dài thực hiện chương trình “nạc hoá” đàn lợn, các cơ sở giống lợn của

tỉnh vẫn chưa đánh giá đầy đủ được các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật, xây dựng và thực

hiện các giải pháp nâng cao chất lượng đàn lợn giống ông bà của Tỉnh, nhằm cung

cấp lợn cái hậu bị bố mẹ cho trại giống tạo lợn thương phẩm. Do đó, năng suất sinh

sản chưa cao, chưa chủ động cung ứng con giống có chất lượng tốt cho người chăn

nuôi. Đây là một trong những vấn đề cấp thiết cần giải quyết đối với chăn nuôi tại

Thái Bình.

Xuất phát từ thực trạng trên, chúng tôi tiến hành đề tài nghiên cứu: “Khả

năng sản xuất ở một số tổ hợp lai của đàn lợn nái ông bà nuôi tại Công ty Cổ

phần giống chăn nuôi Thái Bình”.

1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

- Đánh giá năng suất sinh sản của đàn lợn nái ông bà, nuôi trong điều kiện

chăn nuôi tại Thái Bình, nhằm cải tiến chất lượng đàn lợn, sản xuất ra đàn lợn bố

mẹ đáp ứng yêu cầu cả về chất lượng và số lượng.

- Đánh giá mức độ ảnh hưởng của một số yếu tố đến năng suất sinh sản của

các dòng nái VCN 11, Landrace và Yorkshire.

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

- Những số liệu trong kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu

tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu về lĩnh vực chăn nuôi lợn.

- Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở đánh giá đúng thực trạng đàn lợn nái

ngoại“ ông bà” nuôi tại Trung tâm giống lợn Đông Mỹ - Công ty Cổ phần giống

chăn nuôi Thái Bình, từ đó có định hướng đúng đắn và đề ra một số biện pháp để

duy trì, phát triển đàn giống đạt hiệu quả cao.

2

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. CƠ SỞ KHOA HỌC

2.1.1. Tuổi thành thục về tính và các yếu tố ảnh hưởng

2.1.1.1. Tuổi thành thục về tính

- Tuổi thành thục về tính là tuổi khi con vật bắt đầu có phản xạ sinh dục và có

khả năng sinh sản. Đây là thời điểm lợn cái bắt đầu động dục lần đầu tiên. Tuy

nhiên, lần động dục này thường chỉ có tác dụng báo hiệu cho khả năng có thể sinh

sản của lợn cái.

- Khi thành thục về tính, lợn cái có các biểu hiện:

+ Bộ máy sinh dục phát triển tương đối hoàn chỉnh, con cái rụng trứng lần

đầu, con đực sinh tinh. Tinh trùng và trứng gặp nhau có khả năng thụ thai.

+ Xuất hiện các đặc điểm sinh dục thứ cấp.

+ Xuất hiện các phản xạ sinh dục: con đực có phản xạ giao phối còn con cái

thì động dục.

Thành thục tính dục ở lợn nái bắt đầu khoảng 6 tháng tuổi với độ biến động từ

4-8 tháng tuổi. Theo John and Jamen (1996), sự thành thục về tính ở lợn cái hậu bị

vào khoảng 5-8 tháng tuổi.

2.1.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến tuổi thành thục về tính

- Các yếu tố di truyền:

Các giống lợn khác nhau thì tuổi thành thục về tính dục cũng khác nhau. Sự

thành thục về tính ở lợn cái là thời điểm rụng trứng lần đầu tiên và xảy ra lúc 3-4

tháng tuổi đối với các giống lợn thành thục sớm (các giống lợn nội và một số giống

lợn Trung Quốc) và 6-7 tháng tuổi đối với hầu hết các giống lợn phổ biến ở các

nước phát triển (Rothschild and Bidanel, 1998). Lợn Meishan có tuổi thành thục về

tính sớm, năng suất sinh sản cao và chức năng làm mẹ tốt. So với lợn Large White,

lợn Meishan đạt tuổi thành thục về tính sớm hơn khoảng 100 ngày và có số con đẻ

ra nhiều hơn từ 2,4-5,2 con/ổ (Despres et al., 1992). Khi đánh giá ảnh hưởng của

giống đối với năng suất sinh sản, nhiều tác giả cho biết: lợn nái lai có tuổi thành

3

thục về tính sớm hơn (11,3 ngày), tỷ lệ thụ thai cao hơn (2-4 %), số trứng rụng lớn

hơn (0,5 trứng), số con đẻ ra/ổ (0,6- 0,7 con) và số con cai sữa/ổ (0,8 con) nhiều

hơn so với nái thuần chủng (Gunsett and Robison, 1990). Tuổi thành thục sinh dục

ở lợn lai muộn hơn lợn cái nội thuần chủng. Lợn cái Ỉ, Móng Cái… thành thục ở

tháng thứ 4, 5; lợn cái lai F1 động dục lần đầu vào khoảng tháng thứ 6 và lợn ngoại

thuần khoảng tháng tuổi 6 - 8.

- Các yếu tố ngoại cảnh:

Bên cạnh yếu tố di truyền, các yếu tố ngoại cảnh như chế độ chăm sóc, nuôi

dưỡng, mùa vụ,… cũng ảnh hưởng rất rõ ràng đến tuổi thành thục về tính.

Chế độ chăm sóc, nuôi dưỡng:

Đây là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất và rõ rệt nhất đến tuổi thành thục về tính.

Những lợn được chăm sóc, nuôi dưỡng tốt có tuổi thành thục về tính sớm hơn

những lợn được nuôi dưỡng kém. Theo Nguyễn Tuấn Anh (1998), để duy trì năng

suất sinh sản cao, trong nuôi dưỡng lợn cái hậu bị cần chú ý đến cách thức nuôi

dưỡng. Lợn được cho ăn tự do đến khi đạt khối lượng 80-90 kg, sau đó cho ăn hạn

chế đến lúc phối giống (chu kỳ động dục thứ 2 hoặc thứ 3) 2 kg/ngày (khẩu phần

14% protein thô). Lợn được điều chỉnh mức ăn để khối lượng đạt 120-140 kg ở chu

kỳ động dục thứ 3 và được phối giống. Trước khi phối giống 14 ngày, được cho ăn

chế độ kích dục, với lượng thức ăn tăng từ 1-2,5 kg, có bổ sung khoáng và sinh

chất làm cho lợn nái ăn được nhiều hơn và làm tăng số trứng rụng/nái.

Điều quan trọng đối với lợn nái và lợn cái hậu bị có chửa là cần đủ số lượng

chất dinh dưỡng cần thiết để kết quả sinh sản đạt được thành công. Cho ăn quá

mức, chẳng những lãng phí, tốn kém mà còn có thể tăng khả năng chết thai (John.

R. Diehl and Jamen.R.Danion, 1996)

Phần lớn lợn cái hậu bị đạt 40 - 80 kg ở độ tuổi từ 4 - 6 tháng, thường được

ăn tự do để bộc lộ tối đa tiềm năng di truyền về sinh trưởng và tích lũy mỡ. Sau

khi đạt khối lượng 80 - 90 kg mà sự thành thục về tính dục không bị chậm trễ, có

thể khống chế mức tăng khối lượng bằng cách cho lợn cái hậu bị ăn 2 kg/con/ngày,

với thức ăn hỗn hợp chứa 2.900 kcal ME/kg thức ăn và 14% protein thô. Việc

khống chế năng lượng không chỉ tiết kiệm thức ăn mà còn tránh được sự tăng khối

lượng không cần thiết và có thể rút ngắn thời gian sinh sản. Sau khi phối giống cần

4

chuyển chế độ ăn hạn chế và thay thế bằng mức năng lượng trung bình. Nếu tiếp

tục cho ăn ở mức năng lượng cao sẽ làm tăng tỷ lệ chết phôi, chết thai làm giảm số

con sinh ra/ổ (Hoàng Thị Thủy, 2011).

Ảnh hưởng của mùa vụ và thời gian chiếu sáng đến tuổi thành thục:

Sự khác biệt về mùa vụ cũng ảnh hưởng tới kỳ động dục lần đầu. Thông

thường, lợn cái được sinh ra về mùa thu sẽ thành thục về tính sớm hơn so với lợn

cái sinh ra trong mùa xuân. Nhiệt độ cũng ảnh hưởng không nhỏ, mùa hè nhiệt độ

cao, sự thành thục về tính chậm nhưng nhiệt độ thấp lại không ảnh hưởng đến quá

trình phát dục. Vì vậy, cần có những biện pháp chống nóng, chống lạnh cho lợn.

Thời gian chiếu sáng được xem như ảnh hưởng mùa vụ. Mùa đông có thời gian

chiếu sáng ngắn và mùa hè thì ngược lại. Nếu lợn cái hậu bị được chiếu sáng 12

giờ/ngày bằng ánh sáng tự nhiên và nhân tạo sẽ động dục sớm hơn những con được

chiếu sáng trong ngày ngắn (Hoàng Thị Thủy, 2011).

Ảnh hưởng của việc nuôi nhốt đến tính phát dục:

Mật độ nuôi nhốt ảnh hưởng đến tuổi động dục lần đầu. Lợn cái hậu bị nếu

nuôi nhốt đông trên một đơn vị diện tích trong suốt thời gian phát triển sẽ làm

chậm tuổi động dục. Nhưng nếu nuôi tách biệt từng cá thể lợn cái hậu bị cũng sẽ

làm chậm sự thành thục về tính. Như vậy, đối với lợn cái hậu bị cần được nuôi

theo nhóm ở mật độ thích hợp thì sẽ không ảnh hưởng đến sự phát triển tính

dục. Theo Diehl and Danion (1996), xáo trộn lợn cái hậu bị hoặc ghép nhóm trở

lại lúc 160 ngày tuổi có thể có lợi và thúc đẩy sớm sự xuất hiện của chu kỳ động

dục đầu tiên”. Như vậy ở lợn cái hậu bị, ghép đàn hợp lý lại thúc đẩy sự thành

thục về tính sớm. Mặt khác, điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi ảnh hưởng rất

lớn đến năng suất của lợn và tuổi động dục lần đầu. Các tác nhân hình thành nên

tiểu khí hậu chuồng nuôi gồm: khí hậu vùng, kiểu chuồng, hướng chuồng, độ

thông thoáng, khả năng thoát nước, hàm lượng khí NH₃, CO₂, H₂S… Tiểu khí

hậu chuồng nuôi phụ thuộc vào lượng phân trong chuồng và sự trao đổi không

khí trong chuồng. Paul Hughes and James Tilton (1996), đã tiến hành thí

nghiệm ở Úc và cho thấy hàm lượng NH₃cao làm động dục lần đầu muộn hơn

25-30 ngày.

Ảnh hưởng của con đực:

5

Sự kích thích của con đực cũng ảnh hưởng đến tuổi thành thục về tính dục

của lợn cái hậu bị. Được ngửi mùi khi tiếp xúc với lợn đực cũng làm con cái bị

kích thích và sớm động dục. Cách ly con cái hậu bị (ngoài 5 tháng tuổi) khỏi lợn

đực sẽ dẫn đến chậm thành thục về tính so với những con cái được tiếp xúc với

lợn đực. Tuy nhiên, việc xác định tuổi lợn cái hậu bị lúc bắt đầu cho tiếp xúc

hoặc tuổi đực giống cho tiếp xúc với lợn cái có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Xung quanh vấn đề này còn có nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng

trong một nhóm nhỏ của đàn hậu bị chỉ cần cho lợn đực tiếp xúc 10-15

phút/ngày; theo ý kiến khác, nếu được tiếp xúc hạn chế với lợn đực thì động dục

lần đầu của lợn cái chậm hơn so với lợn cái được tiếp xúc hàng ngày. Theo Paul

Hughes and James Tilton (1996), nếu cho lợn cái hậu bị tiếp xúc với đực giống

2 lần/ngày với thời gian 15-20 phút/lần thì 83% lợn cái (ngoài 90 kg khối lượng)

động dục lúc 165 ngày tuổi. Những con đực dưới 10 tháng tuổi không kích thích

lợn cái phát dục, vì chúng còn non chưa tiết ra feromon là thành phần quan

trọng tạo ra hiệu ứng đực giống. “Hiệu ứng đực giống” thực hiện qua feromon

trong nước bọt của con đực (3α Andriosterol) được truyền trực tiếp cho con cái

qua đường miệng. Tác dụng này chỉ có hiệu quả cao khi có mặt của lợn đực

giống. “Hiệu ứng lợn đực giống” tốt nhất khi lợn cái hậu bị khoảng 160 ngày

tuổi và lợn đực ít nhất trên 10 tháng tuổi. Việc nuôi nhốt lợn cái hậu bị ở cạnh

chuồng lợn đực và cho tiếp xúc trực tiếp trong khoảng thời gian ngắn trong ngày

sẽ tạo ra đáp ứng tốt nhất ở lợn cái hậu bị. Điều này còn làm tăng tính hăng và

tăng hàm lượng feromon ở lợn đực giống. Như vậy, cho tiếp xúc với lợn đực

giống là cách tốt nhất để kích thích lợn cái sớm thành thục về tính. Tuy nhiên,

cần chọn đúng thời điểm cho tiếp xúc và điều kiện ngoại cảnh phù hợp.

2.1.2. Chu kỳ động dục

Khi gia súc thành thục về tính, cơ thể con cái, đặc biệt là cơ quan sinh dục có

những biến đổi kèm theo sự rụng trứng. Sự điều tiết của các hormone thùy trước

tuyến yên làm trứng phát triển, khi trứng chín và rụng một cách có chu kỳ và biểu

hiện bằng những triệu chứng động dục theo chu kỳ được gọi là chu kỳ tính. Thời

gian một chu kỳ tính được tính từ lần rụng trứng trước đến lần rụng trứng sau. Chu

kỳ tính của lợn trung bình là 21 ngày (dao động 17-28 ngày). Chu kỳ tính được

chia thành bốn giai đoạn:

6

- Giai đoạn trước động dục: kéo dài 1-2 ngày và được tính từ khi thể vàng

của lần động dục trước tiêu biến đến lần động dục tiếp theo. Đây là giai đoạn

chuẩn bị của đường sinh dục cái để đón nhận trứng rụng, tiếp nhận tinh trùng và và

thụ tinh. Trong giai đoạn này cơ thể và cơ quan sinh dục có những biến đổi nhất

định: con vật bồn chồn không yên, biếng ăn hoặc bỏ ăn, thích nhảy lên lưng con

khác nhưng không cho con khác nhảy lên lưng mình. Bên trong buồng trứng, dưới

tác động của FSH, bao noãn phát triển và nhô lên bề mặt buồng trứng. Các bao

noãn tăng lên nhanh về kích thước: đường kính tăng từ 4 mm đến 8-12 mm và tăng

tiết estrogen. Dưới tác động của estrogen, âm hộ bắt đầu sưng lên, hơi mở ra, có

màu hồng tươi và có dịch nhờn loãng chảy ra làm trơn đường sinh dục.

- Giai đoạn động dục: là giai đoạn kế tiếp với giai đoạn trước động dục,

thường kéo dài từ 2-3 ngày, gồm 3 thời kỳ liên tiếp là hưng phấn, chịu đực và hết

chịu đực. Đây là giai đoạn quan trọng nhưng thời gian ngắn, hoạt động sinh dục bắt

đầu mãnh liệt hơn. Tác động của LH (Luteinizing Hormone) là chủ đạo trên cơ sở

tác động của FSH (Follicle Stimulating Hormone) làm cho các tế bào trứng chín và

tiết ra estrogen làm con vật hưng phấn mạnh mẽ toàn thân. Âm hộ phù nề, xung

huyết, chuyển từ màu hồng nhạt sang màu đỏ rồi màu mận chín; tử cung hé mở rồi

mở rộng, co bóp mạnh, niêm dịch âm đạo từ trong, loãng chuyển sang keo dính và

đặc dần làm trơn đường sinh dục và ngăn cản sự xâm nhập của vi khuẩn.

Con vật lúc này thường bỏ ăn hoặc ăn ít, kêu rống phá chuồng, đứng ngẩn

ngơ, nhảy lên lưng con khác, lúc đầu chưa cho con đực nhảy lên lưng sau đứng yên

cho con đực nhảy. Sau khi lợn động dục 24- 30 giờ thì trứng rụng, thời gian rụng

trứng kéo dài từ 10-15 giờ, do đó nên phối 2 lần cho lợn sẽ có hiệu quả thụ thai

cao. Giai đoạn này nếu thụ tinh đạt kết quả thì gia súc sẽ mang thai nếu không sẽ

chuyển sang giai đoạn sau động dục.

- Giai đoạn sau động dục: còn được gọi là pha thể vàng, bắt đầu sau khi kết

thúc động dục và kéo dài trong 3-4 ngày, hoạt động sinh dục bắt đầu giảm. Bên trong

buồng trứng thể vàng hình thành và có màu đỏ tím, đường kính khoảng 7-8 mm. Thể

vàng tiết ra hormone progesterone để ức chế trung khu sinh dục ở vùng dưới đồi, dẫn

đến ức chế tuyến yên làm giảm tiết estrogen. Do đó, làm giảm hưng phấn thần kinh,

sự tăng sinh và tiết dịch của tử cung dừng lại. Hoạt động sinh dục giảm rõ rệt, âm hộ

teo dần, tái nhạt, con vật không muốn gần con đực, không cho con khác nhảy lên

lưng, ăn uống tốt hơn và dần trở lại trạng thái bình thường.

7

- Giai đoạn yên tĩnh:đặc trưng bởi sự tồn tại của thể vàng, là giai đoạn dài nhất

kéo dài 12-14 ngày, bắt đầu từ ngày thứ 4 sau khi trứng rụng không được thụ tinh và

kết thúc khi thể vàng tiêu huỷ. Thể vàng thành thụctiết progesterone, progesterone ức

chế tiết FSH và LH làm cho noãn bao không chín và rụng, làm cho lợn hoàn toàn

không có phản xạ sinh dục, âm hộ teo nhỏ và trắng nhạt, lợn ăn uống bình thường.

Đây là giai đoạn giúp con vật nghỉ ngơi và phục hồi chức năng của cơ quan sinh dục

cũng như cơ thể để chuẩn bị cho chu kỳ tiếp theo. Sau đó, thể vàng thoái hoá và giai

đoạn tiền động dục của chu kỳ tiếp theo bắt đầu. Nếu trứng được thụ tinh thì giai

đoạn này được thay thế bằng thời kỳ mang thai, đẻ.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chu kỳ động dục như ánh sáng, nhiệt độ,

pheromon, tiếng kêu của con đực, sự tiếp xúc giữa con đực và con cái, dinh dưỡng...

Quy luật và đặc điểm của chu kỳ sinh dục khi gia súc thành thục về tính chịu

sự điều khiển của thần kinh trung ương. Tất cả những kích thích bên ngoài cơ thể

như khí hậu, nhiệt độ, ánh sáng, nuôi dưỡng, quản lý... đều ảnh hưởng đến chu kỳ

tính thông qua phương thức thần kinh - thể dịch. Những kích thích đó được cơ

quan cảm nhận như tai, mũi, lưỡi... tác động đến vỏ não và thông qua sự điều tiết

của tuyến yên để điều chỉnh quá trình sinh dục. Giữa vùng dưới đồi

(hypothalamus) và tuyến yên có mối quan hệ mật thiết với nhau, nếu thần kinh tác

động vào hypothalamus thì sự phân tiết hormone kích thích sinh dục của tuyến

yên sẽ giảm xuống. Sự dao động của chu kỳ tính không được thực hiện thông qua

sự liên hệ phản xạ có điều kiện. Ngoài ra hệ thần kinh thực vật cũng có tác động

đến chu kỳ sinh dục.

Hormone điều khiển chu kỳ sinh dục được tiết ra từ buồng trứng và tuyến yên

dưới kích thích của pheromon vào vỏ não, vùng dưới đồi sẽ tiết ra hormone, chính

hormone này sẽ kích thích thùy trước tuyến yên tiết ra GSH (Gonado stimuline

hormone) gồm 2 loại FSH và LH:

FSH kích thích bao não phát triển, trưởng thành và gây tiết hormone

estrogene. LH có tác dụng thúc đẩy bao noãn chín và hình thành thể vàng trong

buồng trứng. Hai loại hormone này có tỷ lệ ổn định (trứng rụng khi tỷ lệ là 2/1-3/1)

FSH sẽ tiết ra trước, LH được tiết ra sau có tác dụng tương hỗ lẫn nhau.

Khi noãn bao chín thì tế bào hạt trong biểu mô noãn bao tăng cường tiết

estrogene làm cho lượng hormone này trong máu tăng từ 64µg% lên 112 µg%. Lúc

8

này con vật hưng phấn toàn thân và có biểu hiện động dục: âm hộ sưng tấy, chuyển

từ màu hồng sang màu mận chín, tử cung hé mở rồi mở rộng, âm đạo tiết nhiều

dịch nhầy đặc keo dính làm trơn đường sinh dục và ngăn cản sự xâm nhập của vi

khuẩn. Lợn cái bồn chồn không yên, bỏ ăn, phá chuồng, kêu rít, bên trong có hiện

tượng rụng trứng. Bên cạnh đó dưới tác dụng của estrogene làm cho tuyến yên

ngừng tiết FSH nhưng lại tăng tiết LH và prolactin. Hai hormone này thúc đẩy quá

trình rụng trứng khi động dục. Sự rụng trứng thường xảy ra khi con cái bắt đầu chịu

đực được 20 giờ và kéo dài 10-15 giờ. Số lượng trứng rụng tuỳ thuộc vào giống,

tuổi, nồng độ hormone GSH và điều kiện dinh dưỡng. Sau khi trứng rụng thì tại đó

tạo ra một xoang, từ ngày thứ 1 đến ngày thứ 4 xoang chứa máu gọi là thể huyết, từ

ngày thứ 5 trở đi thì chuyển thành xoang thể vàng do trong xoang chứa các tế bào

hạt có sắc tố vàng. Thể vàng tiết progesterone có tác dụng an thai, ức chế tiết FRH

(Folliculin Releasing Hormone) và LRH (Lutein Releasing Hormone) của vùng

dưới đồi và FSH, LH của thuỳ trước tuyến yên làm gia súc ngừng động dục, ngừng

thải trứng. Nếu trứng được thụ tinh thì thể vàng tồn tại gần hết thời gian chửa làm

cho các trứng khác không chín, gia súc ngừng động dục. Nếu trứng không được thụ

tinh thì thể vàng tồn tại từ 3-5 ngày sau đó teo đi gọi là thể vàng sinh lý. Sự tiêu

huỷ của thể vàng dẫn đến sự ngừng tiết progesterone do đó trứng tiếp tục phát triển

và chín, xuất hiện chu kỳ động dục tiếp theo. Do số lượng trứng rụng ở 2 bên

buồng trứng và sừng tử cung không đều nhau nên trong quá trình mang thai sẽ có

khoảng 23% số trứng phải di động để số lượng thai ở 2 bên sừng tử cung tương

đương nhau tạo điều kiện tốt cho quá trình phát triển của bào thai.

Người ta thấy rằng, thời gian chịu đực và thời gian rụng trứng là không đồng

thời. Do đó, việc xác định thời điểm phối giống thích hợp và phát hiện lợn cái chịu

đực kịp thời là biện pháp quan trọng giúp nâng cao năng suất sinh sản của lơn nái.

Mặt khác, do thời gian rụng trứng kéo dài từ 10 -15 giờ nên người ta thường dùng

phương pháp phối lặp và phối kép sẽ giúp nâng cao tỷ lệ thụ thai từ đó nâng cao

năng suất sinh sản.

9