Giáo trình Tổ chức sản xuất - Nghề: Kỹ thuật máy lạnh và điều hòa không khí

0

BỘ LAO ĐỘNG VÀ THƯƠNG BINH XÃ HỘI

TỔNG CỤC DẠY NGHỀ

GIÁO TRÌNH

Tên môn học: Tổ chức sản xuất

NGHỀ: KỸ THUẬT MÁY LẠNH VÀ

ĐIỀU HÒA KHÔNG KHÍ

TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG NGHỀ

Ban hành kèm theo Quyết định số: 120 /QĐ – TCDN Ngày 25 tháng 2 năm

2013 của Tổng cục trưởng Tổng cục dạy nghề

Hà Nội, Năm 2013

1

TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN

Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể

được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và

tham khảo.

Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh

doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm.

2

LỜI GIỚI THIỆU

Tổ chức sản xuất là một khái niệm về việc bố trí hợp lý, phương pháp

thực hiện tối ưu trong sản xuất, nhằm đưa năng suất đạt cao nhất, giảm chi

phí, và cuối cùng là giá thành sản phẩm thấp nhất.

Tổ chức sản xuất là hoạt động của cá nhân hay tổ chức, tương tự như

các hoạt động quản trị sản xuất, nhân lực, tài chính, kế toán... Tổ chức sản

xuất là hoạt động của con người nhằm nghiên cứu tính quy luật của việc sản

xuất, quá trình sản xuất để tìm ra các phương pháp bố trí nhà xưởng, máy móc

cũng như bố trí nhân lực hợp lý nhằm đạt hiệu quả cao cho doanh nghiệp.

Tổ chức sản xuất là một hoạt động không thể thiếu đối với các doanh

nghiệp và ngày càng được nghiên cứu đầy đủ hơn. Tổ chức sản xuất là yếu tố

quyết định tới việc thành công hay không của một doanh nghiệp. .

Giáo trình Tổ chức sản xuất dành cho nghề Kỹ thuật máy lạnh và điều

hòa không khí trình độ cao đẳng nghề là một trong bộ giáo trình biên soạn cho

trình độ chuẩn Quốc gia. Giáo trình tuân thủ chặt chẽ chương trình đào tạo đã

được bộ Lao động Thương binh và Xã hội phê duyệt nhằm mục đích trang bị

kiến thức cơ bản cho sinh viên về Tổ chức sản xuất.

Trong giáo trình này, chúng tôi giới thiệu những khái niệm cơ bản về

Tổ chức sản xuất như : Quản trị sản xuất, nội dung phương pháp tổ chức sản

xuất, bố trí sản xuất, công tác quản lí kỹ thuật và chiến lược sản xuất.

Nội dung biên soạn theo hình thức tích hợp, giữa lý thuyết và thực hành

(làm việc theo nhóm). Trong quá trình biên soạn, tác giả đã tham khảo nhiều

tài liệu liên quan của các trường Đại học, Cao đẳng chuyên nghiệp, trung cấp

chuyên nghiệp và dạy nghề và cập nhật những kiến thức mới nhất từ nguồn

các trang chuyên ngành trên interrnet nhằm đáp ứng nhu cầu của người học

một cách thiết thực nhất.

Trong quá trình biên soạn các tác giả đã nhận được nhiều sự giúp đỡ

quý giá từ các thầy cô trong trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Hà Nội, đặc

biệt là khoa kinh tế.

3

Tuy đã có nhiều cố gắng trong quá trình biên soạn, nhưng không thể

tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến

quý báu của các thầy, cô giáo và các bạn học sinh, sinh viên để giáo trình

ngày càng hoàn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Hà nội, ngày 24 tháng 12 năm 2012

Tham gia biên soạn

Chủ biên: Nguyễn Quốc Phong

4

MỤC LỤC

ĐỀ MỤC

TRANG

Lời giới thiệu

Mục lục

3

4

5

Chương trình môn học Tổ chức sản xuất

Chương 1: QUẢN TRỊ SẢN XUẤT VÀ VAI TRÒ, NHIỆM VỤ

CỦA NGƯỜI QUẢN TRỊ TRONG CHỨC NĂNG SẢN XUẤT

1. Vai trò của QTSX trong quản trị doanh nghiệp

2. Hệ thống sản xuất

7

9

3. Vai trò của người quản trị trong chức năng sản xuất

Câu hỏi ôn tập chương I

Chương 2: TỔ CHỨC SẢN XUẤT

1. Nội dung và những yêu cầu cơ bản của tổ chức sản xuất

2. Cơ cấu sản xuất

3. Loại hình sản xuất

4. Phương pháp tổ chức quá trình tổ chức

5. Chu kỳ sản xuất

Câu hỏi ôn tập chương 2

Chương 3: BỐ TRÍ SẢN XUẤT

1. Vị trí sản xuất

2. Bố trí nhà xưởng

Câu hỏi ôn tập chương 3

13

15

16

19

21

24

29

35

38

42

49

50

51

53

57

65

66

Chương 4: QUẢN LÝ KỸ THUẬT

1. Ý nghĩa và nội dung của công tác quản lí kỹ thuật

2. Kỹ thuật sản phẩm

3. Thiết kế chế tạo

4. Bảo trì máy móc thiết bị

Câu hỏi ôn tập chương 4

Chương 5: CHIẾN LƯỢC SẢN XUẤT

1. Quyết định chiến lược và quan hệ giữa chiến lược sản xuất với

chiến lược chung

2. Quyết định chiến lược trong các hoạt động khác nhau

3. Thiết kế sản phẩm

66

74

4. Phương pháp thi công theo quy trình công nghệ

Câu hỏi ôn tập chương 5

Tài liệu tham khảo

105

107

5

TÊN MÔN HỌC: TỔ CHỨC SẢN XUẤT

Mã môn học: MH 20

Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của môn học:

Chương trình môn học Tổ chức sản xuất có tác động trực tiếp đến việc sử

dụng có hiệu quả các nguồn lực của doanh nghiệp (vốn, tài sản, sức lao động,...)

và đến việc cung cấp cho thị trường sản phẩm có chất lượng đáp ứng được nhu

cầu vì hiệu quả kinh tế trong một thị trường luôn biến động;

Môn học được học sau khi học sinh đã được các môn Kỹ thuật chuyên ngành

điện lạnh và chuẩn bị kiến thức cho học sinh tiếp thu các quy trình công nghệ thực

tế ngành điện lạnh.

Là môn học bắt buộc.

Mục tiêu của môn học:

- Sau khi hoàn thành môn học, học viên có thể nắm được những nét lớn

về công tác tổ chức sản xuất trong một doanh nghiệp;

- Có thể tham gia lập kế hoạch sản xuất và tham gia quá trình sản xuất kinh

doanh;

- Hiểu biết về cách điều khiển sản xuất của một doanh nghiệp nhỏ khi có

tay nghề về ngành đó;

- Biết thống kê, báo cáo việc tổ chức sản xuất cho một nơi làm việc cụ

thể;

- Biết bố trí tổ chức sản xuất có hiệu quả cho một - hai nơi làm việc đơn

giản;

- Nâng cao khả năng, kỹ năng giao tiếp cho học sinh, sinh viên.

Nội dung của môn học:

Thời gian

Thực

TT

Tên chương/ mục

Tổng

số

Lý

thuyết

hành Kiểm

Bài

tập

1

tra^*

I Quản trị sản xuất và vai trò, nhiệm vụ

của người quản trị trong chức năng

sản xuất

5

6

4

Vai trò của quản trị sản xuất trong

quản trị doanh nghiệp

Hệ thống sản xuất

Vai trò của người quản trị trong chức

năng sản xuất

II Tổ chức sản xuất

5

1

Nội dung và những yêu cầu cơ bản

6

của tổ chức sản xuất

Cơ cấu sản xuất

Loại hình sản xuất

Phương pháp tổ chức quá trình sản

xuất

Chu kì sản xuất

III Bố trí sản xuất

Vị trí sản xuất

5

4

5

1

2

4

Bố trí nhà xưởng

IV Quản lý kỹ thuật

Ý nghĩa và nội dung của công tác

quản lý kỹ thuật

Kỹ thuật sản phẩm

Thiết kế chế tạo

Bảo trì máy móc thiết bị

V Chiến lược sản xuất

Quyết định chiến lược và quan hệ

giữa chiến lược sản xuất với chiến

lược chung.

9

7

Quyết định chiến lược trong các hoạt

động khác nhau.

Thiết kế sản phẩm

Phương pháp thi công theo quy trình

công nghệ

Cộng

30

25

1

7

CHƯƠNG 1: QUẢN TRỊ SẢN XUẤT VÀ VAI TRÒ, NHIỆM VỤ CỦA

NGƯỜI QUẢN TRỊ TRONG CHỨC NĂNG SẢN XUẤT

Mã chương: MH20 – 01

Mục tiêu:

- Trình bày được khái niệm chắc chắn về hệ thống sản xuất, các loại hệ

thống sản xuất chế tạo và hệ thống sản xuất dịch vụ.

- Phân tích được vai trò và hoạt động của những người làm công tác quản

trị sản xuất.

- Trình bày được thực chất của hệ thống sản xuất là biến đổi đầu vào

thành đầu ra hiệu quả.

- Phân biệt được quản trị (tổ chức sản xuất) và các chức năng quản trị

khác;

- Nâng cao khả năng, kỹ năng giao tiếp cho học sinh, sinh viên.

Nội dung chính:

1. VAI TRÒ CỦA QUẢN TRỊ SẢN XUẤT TRONG QUẢN TRỊ DOANH

NGHIỆP:

1.1. Vị trí của chức năng sản xuất:

Chức năng sản xuất được thực hiện bởi một nhóm của doanh nghiệp chịu

trách nhiệm tạo ra hang hóa hoặc dịch vụ cung cấp cho xã hội.

Chức năng săn xuất là một trong 3 chức năng cơ bản của quản trị doanh

nghiệp, đó là: Chức năng sản xuất, chức năng Maketting và chức năng tài chính.

Ba chức năng này quyết định sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp.

Trong các doanh nghiệp chức năng sản xuất thường sử dụng nhiều nhất

các nguồn lực và các tài sản có khả năng kiểm soát của doanh nghiệp. Hiệu quả

của hoạt động sản xuất có ý nghĩa quyết định đến khả năng cạnh tranh của

doanh nghiệp.

Trên phạm vi nền kinh tế, chức năng sản xuất của doanh nghiệp đóng vai

trò quyết định trong việc cung cấp hang hóa và dịch vụ phong phú để nâng cao

mức sống vật chất toàn xã hội. Hơn nữa, trong đời sống xã hội, chức năng sản

xuất cũng làm phong phú đời sống tinh thần bằng việc cung cấp dạng dịch vụ rất

đặc biệt, đó là thông tin.

Trên phạm vi thế giới bằng việc cung cấp hàng hóa dịch vụ cho thị trường

thế giới, các quốc gia đang ráo riết chạy đua trong quá trình phân chia lại thị

trường thế giới. Khả năng sản xuất xét trên cả phương diện sức sản xuất và hiệu

quả của nó sẽ là chìa khóa thành công của mỗi nước.

Chức năng sản xuất ngày càng trở nên năng động hơn và chịu nhiều thách

thức hơn. Một quốc gia phát triển được hay không, nền kinh tế tiến bộ hay suy

sụp phụ thuộc nhiều vào hiệu quả hoạt động sản xuất của các hệ thống sản xuất.

Đáp lại những thách thức đó, các doanh nghiệp không còn con đường nào khác

8

là đua nhau tìm tòi và áp dụng công nghệ mới, kỹ thuật mới, phương thức sản

xuất mới, tạo sản phẩm mới phục vụ các nhu cầu ngày càng đa dạng và phong

phú hơn của con người.

1.2. Quan hệ giữa các chức năng và chức năng sản xuất:

Chức năng Maketting được thực hiện bởi một nhóm người chịu trách

nhiệm khám phá và phát triển nhu cầu về hàng hóa hay dịch vụ của doanh

nghiệp. Họ cũng tìm cách duy trì mối quan hệ với các khách hang và với cả

khách hàng tiềm năng.

Chức năng tài chính gồm các hoạt động liên quan đến việc khai thác các

nguồn vốn, tổ chức sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn này. Chức năng tài chính

tồn tại trong các đơn vị kinh doanh lẫn không kinh doanh. Với chức năng tài

chính, các quá trình kinh doanh được nối liền, vận động liên tục.

Hình 1.1: Quan hệ giữa các chức năng cơ bản của quản trị

kinh doanh.

Ngoài ba chức năng cơ bản trên, có thể còn có các chức năng phụ thuộc

khác. Chúng có tầm quan trọng nhất định phụ thuộc vào mục tiêu của mỗi tổ

chức, môi trường bên ngoài và con người trong tổ chức. Các chức năng riêng về

phụ thuộc có thể kể đến là chức năng thiết kế kỹ thuật trong các doanh nghiệp

chế biến, chức năng nhân sự, có tác giả cho là chức năng cơ bản thứ tư, trong

khi đó có tác giả xem nó như phần vốn có trong các chức năng khác.

Các chức năng trong quản trị doanh nghiệp phụ thuộc lẫn nhau. Nếu thiếu

một trong ba, doanh nghiệp không thể thành công. Việc tách rời các chức năng

chỉ để nghiên cứu còn trong thực tế, chúng cần thiết như nhau và phụ thuộc lẫn

nhau.

1.3. Sự mở rộng chức năng sản xuất:

Chức năng sản xuất còn được gọi là chức năng điều hành hoặc chức năng

sản xuất và tác nghiệp. Trước kia thuật ngữ sản xuất chỉ bao hàm việc tạo ra sản

phẩm hữu hình. Sau này nó được mở rộng và bao hàm cả việc tạo ra các dịch vụ.

9

Ngày nay nói đến sản phẩm là không kể nó tạo ra sản phẩm hữu hình hay

dịch vụ. Thực tế, sản xuất dịch vụ ngày càng chiếm tỉ trọng lớn trong các nước

phát triển.

2. HỆ THỐNG SẢN XUẤT:

2.1. Đặc tính chung của hệ thống sản xuất:

Các hệ thống sản xuất được chia làm hai dạng chủ yếu là dạng sản xuất

chế tạo và dạng sản xuất không chế tạo hay dịch vụ.

Dạng sản xuất chế tạo thực hiện các quá trình vật lý, hóa học để biến đổi

nguyên vật liệu thành các sản phẩm hữu hình.

Dạng sản xuất không tạo ra hang hóa hữu hình là dạng sản xuất không chế

tạo hay dịch vụ.

Hệ thống sản xuất cung cấp dịch vụ cho xã hội. Tất cả các hệ thống sản

xuất đều có một số đặc tính chung đó là:

Thứ nhất: Hệ thống sản xuất chịu trách nhiệm cung cấp hang hóa hay dịch

vụ mà doanh nghiệp sẽ cung cấp cho xã hội.

Thứ hai: Hệ thống sản xuất chuyển hóa các đầu vào thành các đầu ra là

các sản phẩm hay dịch vụ.

Hình 1.2: Mô tả hệ thống sản xuất

Các đầu vào hệ thống sản xuất có thể là nguyên vật liệu, kĩ năng lao động,

kĩ năng quản trị, các phương tiện, vốn liếng…

Các đầu ra là sản phẩm hay dịch vụ, tiền lương đổ vào nền kinh tế, các

ảnh hưởng xã hội và các ảnh hưởng khác.

Hệ thống sản xuất là một hệ thống con trong doanh nghiệp và doanh

nghiệp là một phần hệ thống lớn hơn: Nền sản xuất xã hội… Lúc đó ranh giới sẽ

khó phân biệt và khó nhận biết các đầu vào, đầu ra.

Các dạng chuyển hóa bên trong hệ thống sản xuất quyết định việc biến

đầu vào thành đầu ra bao gồm các dạng như làm thay đổi trạng thái vật lý, cung

cấp kĩ năng làm dịch chuyển vị trí, giữ gìn bảo quản sản phẩm…

* Tóm lại:

10

Các hệ thống sản xuất khác nhau có thể có đầu vào khác nhau, đầu ra

khác nhau, các dạng chuyển hóa khác nhau, song đặc tính chung nhất của hệ

thống là chuyển hóa các đầu vào thành đầu ra khả dụng…

2.2. Những đặc điểm cơ bản của nền sản xuất hiện đại:

Sản xuất hiện đại có những đặc điểm làm cho sự thành công ngày càng

lớn hơn. Trước hết đó là triết lí cơ bản thừa nhận vị ttis quan trọng của sản xuất.

Quản trị sản xuất ngày càng được các nhà quản trị cấp cao quan tâm, coi

đó như là một vũ khí cạnh tranh sắc bén. Sự thành công chiến lược của các

doanh nghiệp phụ thuộc rất nhiều vào đánh giá, tạo dựng, phát triển các nguồn

lực từ chức năng sản xuất. Sản xuất hiện đại yêu cầu phải có kế hoạch đúng đắn,

có đội ngũ các kỹ sư, chuyên gia giỏi, công nhân được đào tạo tốt và trang bị

hiện đại.

Thứ hai, nền sản xuất hiện đại quan tâm ngày càng nhiều tới chất lượng.

Đây là một tất yếu khách quan khi mà tiến bộ kĩ thuật ngày càng phát triển với

tốc độ cao và yêu cầu của cuộc sống cũng ngày một cao hơn. Trên thị trường thế

giới ngày nay, chất lượng là con đường duy nhất để tồn tại.

Thứ ba, nền sản xuất hiện đại nhận thức con người là tài sản lớn nhất của

công ty. Yêu cầu ngày càng cao của quá trình sản xuất, cùng với các máy móc

ngày càng tối tân, vai trò năng động của con người ngày càng chiếm vị trí quyết

định cho thành công trong các hệ thống sản xuất ngày một năng động. Đó là một

chìa khóa thành công của sản xuất hiện đại.

Thứ tư, Sản xuất hiện đại ngày càng quan tâm vấn đề kiểm soát chi phí.

Việc cắt giảm chi phí được quan tâm nhiều hơn trong từng chức năng, trong mỗi

giai đoạn quản lí.

Thứ năm, nền sản xuất hiện đại dựa trên nền tảng của tập trung và chuyên

môn hóa cao. Sự phát triển như vũ bão của tiến bộ khoa học kĩ thuật đã làm cho

các công ty nhận thấy rằng không thể tham gia vào mọi thứ, mọi lĩnh vực mà

cần phải tập trung vào những lĩnh vực mà họ cho rằng họ có thế mạnh. Có thể sự

tập trung sản xuất vào một mặt hàng, một chủng loại sản phẩm, một lĩnh vực sẽ

đem lại cho công ty khả năng tập trung sức mạnh dành vị thế cạnh tranh.

Thứ sáu, sản xuất hiện đại cũng thừa nhận yêu cầu về tính mềm dẻo trong

hệ thống sản xuất. Sản xuất hang loạt, quy mô lớn đã từng chiếm ưu thế làm

giảm thấp chi phí trong nhiều thập kỉ trước. Khi nhu cầu ngày càng đa dạng biến

đổi ngày càng nhanh, thì các đơn vị nhỏ, độc lập, mềm dẻo đã có vị trí thích

đáng.

Thứ bảy, sự phát triển của cơ khí hóa trong nền sản xuất hiện đại từ chỗ

nhằm thay thế cho lao động nặng nhọc, đến nay trong nền sản xuất hiện đại ngày

càng thấy các hệ thống sản xuất tự động điều khiển bằng chương trình. Hệ thống

sản xuất tự động là hướng vươn tới của sản xuất hiện đại.

11

Thứ tám, ứng dụng máy tính vào sản xuất hiện đại mở rộng từ điều khiển

quá trình sản xuất đến kết hợp thiết kế với chế tạo. Hơn nữa máy tính trợ giúp

rất đắc lực cho các công việc quản lý hệ thống sản xuất hiện đại.

Thứ chín, các mô hình phỏng toán học ngày càng được sử dụng rộng rãi

để hỗ tọ cho các quyết định sản xuất. Ngày càng nhiều các phần mềm cho phép

thử nghiệm các cấu hình sản xuất trước khi lựa chọn giải pháp tôt nhất, giúp cho

việc lập kế hoạch và kiểm soát sản xuất chặt chẽ.

2.3. Hệ thống sản xuất chế tạo (Manufacturing Operation):

Khi nghiên cứu các hệ thống sản xuất, người ta thường lấy các đặc trưng

trong điều kiện sản xuất và phương pháp sản xuất để gán cho nó. Một hệ thống

sản xuất mà doanh nghiệp cho là thích hợp và chọn lựa sẽ lien quan rất chặt chẽ

đến việc quản lí các hoạt động kinh doanh của nó.

Hệ thống sản xuất chế tạo làm ra các sản phẩm hữu hình có thể lưu giữ

tồn kho trong một chừng mực nhất định. Nên sự khác nhau của các hệ thống sản

xuất chế tạo, trước hế có thể được xét trên phạm vi thời gian mà doanh nghiệp

lập kế hoạch lưu giữ tồn kho, sao cho nó có thể phục vụ khách hàng nhanh hơn

thời gian cần thiết để mua sắm nguyên vật liệu và chế biến thành sản phẩm cuối

cùng. Khi có một đơn hàng về sản phẩm của hệ thống sản xuất được đặt, các sản

phẩm được chuẩn bị để đáp ứng các đơn hàng theo các hình thức sau:

- Một là các sản phẩm hoàn thanh đã có sẵn trong kho.

- Hai là các modul tiêu chuẩn cần để lắp ráp sản phẩm đã lưu giữ sẵn, bao

gồm: Cụm chi tiết tiêu chuẩn, chi tiết tiêu chuẩn.

- Ba là có sẵn trong hệ thống sản xuất các nguyên vật liệu cần thiết. Các

cách thức này dẫn đến những hành động khác nhau của các hệ thống sản xuất

khi có các đơn hàng. Căn cứ vào đó, người ta chia hệ thống sản xuất thành ba

loại:

(1) Hệ thống sản xuất để dự trữ (make to stock).

(2) Hệ thống sản xuất theo đơn hàng.

(3) Hệ thống sản xuất lắp ráp theo đơn hàng.

Sự khác nhau của các hệ thống chế tạo còn được xét trên tính lien tục của

các quá trình sản xuất diễn ra bên trong. Do đó các hệ thống sản xuất còn có thể

chia thành 2 loại:

(1) Hệ thống sản xuất liên tục.

(2) Hệ thống sản xuất gián đoạn.

Phân biệt các hệ thống sản xuất có thể chia ra như sau:

12

Bảng 1.1: Các loại hình sản xuất

Loại hình sản xuất

Sản xuất kiểu dự án:

Các hoạt động trong thời gian nước, nhà cửa…

Sản xuất chế tạo

Sản xuất dịch vụ

Xây dựng cầu, đập Dự án nghiên cứu,

phát triển phần mềm..

dàn và khối lượng nhỏ.

Sản xuất đơn chiếc:

Sản xuất phần cứng: Dịch vụ khách hàng:

In các mẫu dung Các dịch vụ cho thuê

Các hoạt động trong thời gian riêng

ngắn, khối lượng nhỏ. Sản xuất Sản xuất liên tục:

ô tô du lịch, sách, cắt

tóc, dịch vụ quản lí

sản phẩm, dịch vụ cho khách Sản xuất bóng đèn, kho…

hàng riêng biệt.

Sản xuất hàng loạt:

tủ lạnh, radio,

tivi,oto..

Dịch vụ tiêu chuẩn:

Fastfood

Các hoạt động trong thời gian Sản xuất liên tục:

Bảo hiểm

ngắn, khối lương lớn, chế biến Chế biến hóa chất, Kiểm toán

sản phẩm hoặc dịch vụ tiêu lọc dầu, sản xuất Bán buôn, bán lẻ.

chuẩn.

giấy…

Chế nghiệp chế biến:

Quá trình gia công liên tục từ

nguyên liệu thuần nhất.

2.4. Hệ thống sản xuất không chế tạo hay dịch vụ (Non - Manufacturing

operation):

2.4.1. Các hệ thống sản xuất dịch vụ:

Là các hệ thống sản xuất không tạo ra sản phẩm có hình dạng vật chất cụ

thể mà tạo ra sản phẩm vô hình- các dịch vụ.

Các dịch vụ có thể phân biệt dựa trên mức độ tiêu chuẩn hóa của nó:

- Dịch vụ dự án

- Dịch vụ tiêu chuẩn

- Dịch vụ chế biến

Dịch vụ có thể trải qua các dự án như các chương trình quảng cáo, tạo ra

một phần mềm.

Các dịch vụ đối phó với đầu ra hữu hình mặc dù chúng không tạo ra sản

phẩm hữu hình như vận tải, bán buôn, bán lẻ.

Có hệ thống vừa tạo ra sản phẩm hữu hình vừa tạo ra dịch vụ như nhà

hàng, các hạng máy tính.

2.4.2. Sự khác biệt giữa hệ thống sản xuất chế tạo và dịch vụ:

Những sự khác biệt cơ bản giữa sản xuất chế tạo và dịch vụ gồm có:

Một là, khả năng sản xuất trong dịch vụ rất khó đo lường vì nó cung cấp

các sản phẩm không có hình dạng vật chất cụ thể.

13

Hai là, tiêu chuẩn chất lượng khó thiết lập và kiểm soát trong sản xuất

dịch vụ.

Ba là, trong sản xuất dịch vụ có sự tiếp xúc trực tiếp giữa người sản xuất

và người tiêu dung, các khía cạnh quan hệ giữa sản xuất và Maketting thường

chông lên nhau.

Bốn là, sản phẩm của sản xuất dịch vụ không tồn kho được. Nên trong

việc đáp ứng các nhu cầu thay đổi, các hệ thống sản xuất chế tạo có thể tăng

giảm tích lũy tồn kho, còn trong sản xuất dịch vụ thường tìm cách dịch chuyển

cầu. Vì thế, hiệu suất sử dụng năng lực sản xuất của hệ thống dịch vụ thường

thấp hơn so với hệ thống chế tạo.

Ngoài những khác biệt trên có thể có khác biệt trong kết cấu tài sản.

Thông thường trong các hệ thống sản xuất dịch vụ có tỉ trọng chi phí tiền lương

cao và chi phí nguyên vật liệu thấp hơn trong sản xuất chế tạo. Đồng thời tỉ lệ

đầu tư vào tồn kho và tài sản cố định cũng thấp hơn so với sản xuất chế tạo.

Song những khác biệt này có thể trở nên rất mờ nhạt khi xét trên bình diện

chung.

3. VAI TRÒ CỦA NGƯỜI QUẢN TRỊ TRONG CHỨC NĂNG SẢN XUẤT:

3.1. Các kỹ năng cần thiết ở người quản trị sản xuất:

Các kĩ năng cần thiết ở người quản trị sản xuất: Trong các công ty nhỏ,

các chức danh trong chức năng sản xuất là: Các quản trị viên điều hành, quản trị

viên sản xuất, phó quản đốc điều hành hay phó giám đốc sản xuất.

Các công ty lớn có thể có nhiều người giữ vai trò quản trị trong chức năng

sản xuất: từ quản trị viên cấp cao cho đến các quản đốc.

Vị trí quan trọng của các quản trị viên này là hoạch định đúng các công

việc và giám sát các công việc. Họ hoạt động trong các chức năng: Hoạch định,

kiểm soát chất lượng, hoạch định tiến độ, kiểm soát sản xuất.

Các quản trị viên sản xuất cần có cá kỹ năng cơ bản sau:

- Khả năng kĩ thuật: Khi một quản trị viên ra quyết định về nhiệm vụ sản

xuất để người khác thực hiện, họ cần hiểu biết hai khía cạnh chủ yếu:

Một là: Hiểu biết cơ bản về quy trình công nghệ

Hai là: hiểu biết đầy đủ về công việc phải quản trị.

Khả năng kĩ thuật có thể qua đào tạo hoặc do tích lũy kinh nghiệm. Với

các công ty lớn, các nhà quản trị hoạt động sản xuất phức tạp có thể sử dụng đội

ngũ chuyên gia giỏi và các cố vấn.

- Khả năng làm việc với con người.

3.2. Các hoạt động của người quản trị sản xuất:

3.2.1. Vai trò của người quản trị sản xuất:

Chức năng quản trị tác đônhj trực tiếp lên ba vấn đề cơ bản tối thiểu cần

thiết cho sự thành công của công ty.

14

1. Cung cấp sản phẩm phù hợp với năng lực của công ty và nhu cầu của

thị trường.

2. Cung cấp sản phẩm với mức chất lượng phù hợp với mong muốn của

khách hàng.

3. Cung cấp sản phẩm với chi phí cho phép có được lợi nhuwnj với giá cả

hợp lí.

Khi hoạch định mục tiêu của công ty, các quản trị viên cấp cao phải đảm

bảo rằng mục tiêu này phải phù hợp với khả năng, sức mạnh thích hợp được

phát triển trong hệ thống sản xuất.

Các nhà quản trị sản xuất phải tác động trực tiếp có hiệu quả lên ba vấn đề

cơ bản cho sự thành công của công ty.

3.2.2. Các hoạt động của người quản trị sản xuất:

Người quản trị trong chức năng sản xuất thực hiện các hoạt động chủ yếu

và ra các quyết định cơ bản sau:

* Trong chức năng hoạch định:

- Xây dựng kế hoạch tiến độ, kế hoạch năng lực sản xuất.

- Lập kế hoạch bố trí nhà xưởng, máy móc thiết bị.

- Quyết định phương pháp sản xuất cho mỗi mặt hàng.

- Tổ chức thay đổi các quá trình sản xuất

* Trong chức năng tổ chức:

- Ra quyết định cơ cấu tổ chức hệ thống sản xuất.

- Thiết kế nơi làm việc.

- Phân công trách nhiệm cho mỗi hoạt động.

- Thiết lập các chính sách để bảo đảm sự hoạt động bình thường của máy

móc thiết bị.

* Trong chức năng kiểm soát:

- So sánh chi phí với ngân sách.

- So sánh việc thực hiện định mức lao động.

- Kiểm tra chất lượng.

* Trong chức năng lãnh đạo:

- Thiết lập các điều khoản hợp đồng thống nhất.

- Thiết lập các chính sách nhân sự

- Thiết lập các hợp đồng lao động.

- Chỉ ra các công việc cần làm gấp.

* Trong chức năng động viên:

Khuyến khích thông qua khen ngợi, công nhận và khen tinh thần khác.

* Trong chức năng phối hợp:

- Thực hiện phối hợp qua các kế hoạch thống nhất.

15

- Theo dõi, phân công công việc hiện tại và giới thiệu các công việc cần

thiết.

- Phân công công việc có lợi hơn cho sự phát triển của công nhân.

- Giúp đỡ, đào tạo công nhân.

* Tóm lại:

Chức năng quản trị sản xuất được thực hiện bởi một nhóm người chịu

trách nhiệm sản xuất hàng hóa hoặc dịch vụ cho xã hội.

Chức năng sản xuất là một chức năng cơ bản của doanh nghiệp. Nó có

ảnh hưởng quan trọng tới sự thành công và sự phát triển của doanh nghiệp. Nó

tác động trực tiếp đến: Các sản phẩm, dịch vụ cung cấp, chất lượng, chi phí…

Vị trí của chức năng quản trị sản xuất trong các doanh nghiệp thể hiện qua

các phương diện cơ bản sau:

1. Sử dụng nhiều nguồn lực và tài sản của doanh nghiệp.

2. Trong nền kinh tế, các hệ thống sản xuất cung cấp sản phẩm, dịch vụ

nâng cao mức sống vật chất.

3. Trong cuộc sống xã hội, các hệ thống sản xuất tạo ra sản phẩm, dịch vụ

làm phong phú đời sống xã hội.

4. Trên phạm vi quốc tế, hệ thống sản xuất của các quốc gia quyết định vị

thế của mỗi quốc gia, đảm bảo cho các quốc gia thành công trong cuộc chạy đua

phân chia thị trường thế giới.

Các hệ thống sản xuất chia thành 2 loại chính là: Sản xuất chế tạo (tạo ra

sản phẩm hữu hình) và sản phẩm dịch vụ (tạo ra sản phẩm không có hình dạng

vật chất cụ thể).

Nhà quản trị trong chức năng sản xuất thực hiện các hoạt động khá toàn

diện, tác động quan trọng tới sự thành công của doanh nghiệp.

* Câu hỏi ôn tập:

1. Thế nào là sản xuất và sản xuất quản trị là gì?

2. Tại sao nói quản trị sản xuất là một chức năng cơ bản của quản trị doanh

nghiệp?

3. Nghiên cứu các yếu tố đầu vào, đầu ra của các quả trình bên trong hệ thống

sản xuất có ý nghĩa gì?

4. Trình bày các đặc điểm cơ bản của hệ thống sản xuất hiệ đại?

5. Sự khác biệt giữa hệ thống sản xuất dịch vụ và hệ thống sản xuất chế tạo?

6. Hãy trình bày nguyen nhân dẫn đến những khác biệt giữa hệ thống sản xuất

chế tạo và dịch vụ?

7. Phân tích mối quan hệ giữa chức năng quản trị sản xuất và các chức năng

quản trị cơ bản khác?

16

CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC SẢN XUẤT

Mã chương: MH20 – 02

Mục tiêu:

- Phân tích được nội dung và những yêu cầu cơ bản của tổ chức sản xuất

- Phân tích được tổ chức sản xuất là những thủ thuật kết hợp các yếu tố

của sản xuất tạo ra sản phẩm - dịch vụ. Đó là sự sắp xếp các bộ phận sản xuất kể

cả về không gian và mối liên hệ giữa chúng hợp lý nhất nhằm tạo ra sản phẩm

tốt nhất

- Phân tích được loại hình sản xuất phù hợp với các nhân tố như chủng

loại - khối lượng, kết cấu sản phẩm - quy mô nhà máy

- Trình bày được các phương pháp rút ngắn chu kỳ sản xuất bằng các biện

pháp kỹ thuật và tổ chức sản xuất;

- Nâng cao khả năng, kỹ năng giao tiếp cho học sinh, sinh viên.

Nội dung chính:

1. NỘI DUNG VÀ NHỮNG YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA TỔ CHỨC SẢN

XUẤT:

1.1. Nội dung của quá trình sản xuất:

Quá trình sản xuất la quá trình kết hợp hợp lí các yếu tố sản xuất để cung

cấp các sản phẩm, dịch vụ cần thiết cho xã hôi. Nội dung cơ bản của quá trính

sản xuất là quá trình lao động sáng tạo, tích cực của con người.

Tuy nhiên, trong những điều kiện nhất định, quá trình sản xuất bị chi phối

ít nhiều bởi quá trình tự nhiên. Trong thời gian của quá trình tự nhiên, bên trong

đối tương có những biến đổi vật lí, hóa học, sinh học mà không cần có những tác

động của lao động hoặc chỉ cần tác động với một mức độ nhất định.

Quá trình tự nhiên thể hiện mức độ lệ thuộc vào thiên nhiên, hay nói cách

khác, nó thể hiện trình độ chinh phục thiên nhiên của con người. Trình độ sản

xuất càng cao, thời gian của quá trình tự nhiên càng rút ngắn lại, con người càng

chủ động trong quá trình đó.

Bộ phận quan trọng của quá trình sản xuất chế tạo là quá trình công nghệ,

đó chính là quá trình làm thay đổi hình dáng, kích thước, tính chất vật lí, hóa học

của đối tượng chế biến.

Quá trình công nghệ lại được phân chia nhiều giai đoạn công nghệ khác

nhau, căn cứ vào phương thức chế biến khác nhau, sử dụng máy móc thiết bị

khác nhau.

Ví dụ: Quy trình dệt vải có thể bao gồm giai đoạn công nghệ sợi, giai

đoạn chuẩn bị, giai đoạn dệt vải, giai đoạn hoàn tất. Sản xuất cơ khí lại bao gồm

giai đoạn tạo phôi, giai đoạn gia công cơ khí, giai đoạn lắp ráp.

Mỗi giai đoạn công nghệ lại có thể bao gồm nhiều bước công việc khác

nhau (hay còn gọi là nguyên công). Bước công việc là đơn vị cơ bản của quá

17

trính sản xuất được thực hiện trên nơi làm việc, do một công nhân hay một

nhóm công nhân cùng tiến hành trên một đối tượng nhất định.

Ví dụ: Để chế tạo một trục có bậc và phay rãnh người ta có thể chia ra

thành các bước công việc như: Lấy tâm, tiện, phay rãnh, mài, sửa nhẵn.

Khi xét bước công việc ta phải căn cứ vào cả ba yếu tố: Nơi làm việc,

công nhân, đối tượng lao động. Chỉ cần một trong ba yếu tố thay đổi thì bước

công việc bị thay đổi.

1.2. Nội dung của tổ chức sản xuất:

Tổ chức sản xuất là các phương pháp, các thủ thuật kết hợp các yếu tố của

quá trình sản xuất một cách hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế có thể nhìn nhận tổ

chức sản xuất trên các góc độ khác nhau mà hình thành những nội dung tổ chức

sản xuất cụ thể.

Nếu coi tổ chức sản xuất như một trạng thái thì đó chính là các phương

pháp, các thủ thuật nhằm hình thành các bộ phận sản xuất có mối quan hệ chặt

chẽ với nhau và phân bố chúng một cách hợp lí về mặt không gian. Theo cách

quan niệm này thì nội dung của tổ chức sản xuất bao gồm:

+ Hình thành cơ cấu hợp lí.

+ Xác định loại hình sản xuất cho các nơi làm việc bộ phận sản xuất một

cách hợp lí, trên cơ sở đó xây dựng các bộ phận sản xuất .

+ Bố trí sản xuất nội bộ xí nghiệp.

Tổ chức sản xuất còn có thể xem xét như là một quá trình thì đó chính là

các biện pháp, các phương pháp, các thủ thuật để duy trì mối liên hệ và phối hợp

hoạt động của các bộ phận sản xuất theo thời gian một cách hợp lí. Nội dung tổ

chức sản xuất sẽ bao gồm:

- Lựa chọn phương pháp tổ chức quá trình sản xuất.

- Nghiên cứu chu kì sản xuất, tìm cách rút ngắn chu kì sản xuất.

- Lập kế hoạch tiến độ sản xuất và tổ chức công tác điều độ sản xuất.

Các nội dung của tổ chức sản xuất bắt đầu nghiên cứu từ chương này và

có một số nội dung sẽ được nghiên cứu tiếp ở các chương tiếp theo. Nội dung

chủ yếu được nghiên cứu ở chương này là:

- Cơ cấu sản xuất

- Loại hình sản xuất

- Phương pháp sản xuất

- Chu kì sản xuất và các biện pháp rút ngắn chu kì sản xuất.

1.3. Yêu cầu của tổ chức sản xuất:

Quá trình sản xuất hiện đại phải đáp ứng đủ các yêu cầu sau:

1.3.1. Bảo đảm sản xuất chuyên môn hoá:

Chuyên môn hóa sản xuất là hình thức phân công lao động xã hội làm cho

xí nghiệp nói chung và các bộ phận sản xuất, các nơi làm việc nói riêng chỉ đảm

18

nhiệm việc sản xuất một (hay một số ít) loại sản phẩm, chi tiết, hay chỉ tiến hành

một hoặc một số ít các bước công việc.

Chuyên môn hóa sản xuất tạo ra khả năng nâng cao năng suất lao động,

nâng cao hiệu quả sử dụng máy móc thiết bị. Chuyên môn hóa sản xuất trong xí

nghiệp còn có khả năng làm giảm chi phí và thời gian đào tạo công nhân…

Chuyên môn hóa sản xuất tạo điều kiện thuận lợi cho các công tác tiêu

chuẩn hóa, thống nhất hóa, ứng dụng kĩ thuật hiện đại , nâng cao chất lượng sản

phẩm.

Việc chuyên môn hóa sản xuất phải xác định phù hợp với những điều kiện

cụ thể của xí nghiệp. Các điều kiện cụ thể đó là:

- Chủng loại, khối lượng , kết cấu sản phẩm chế biến trong xí nghiệp.

- Quy mô sản xuất của xí nghiệp

- Trình độ hợp tác sản xuất.

Khả năng chiếm lĩnh thị trường, mức độ đáp ứng thay đổi của nhu cầu.

Chiến lược công ty nói chung và chiến lược cạnh tranh, phát triển hệ thống sản

xuất nói riêng.

1.3.2. Bảo đảm sản xuất cân đối:

Quá trình sản xuất cân đối là quá trình sản xuất được tiến hành trên cơ sở

bố trí hợp lí, kết hợp chặt chẽ ba yếu tố của sản xuất: Tư liệu sản xuất, đối tượng

lao động và lao động.

Cụ thể, các quan hệ cân đồi đó bao gồm các quan hệ tỉ lệ thích đáng giữa

khả năng các bộ phận sản xuất, các yếu tố của quá trình sản xuất theo không

gian và thời gian.

Khả năng sản xuất của các bộ phận sản xuất chính, khả năng phục vụ có

hiệu quả của các bộ hpaanj sản xuất phụ trợ cho quá trình sản xuất chính. Quan

hệ giữa năng lực sản xuất, số lượng, chất lượng công nhân, chất lượng đối tượng

lao động.

1.3.3. Bảo đảm sản xuất nhịp nhàng đều đặn:

Quá trình sản xuất nhịp nhàng, đều đặn khi mà hệ thống có thể tạo ra

lượng sản phẩm trong mỗi đơn vị thời gian đều nhau, phù hợp với kế hoạch.

Sản xuất đều đặn có tác dụng lớn trong việc duy trì các mối quan hệ hợp

tác, củng cố vị trí trên thị trường. Sản xuất đều đặn đảm bảo huy động tốt nhất

các yếu tố sản xuất, tránh lãng phi sức người, sức của do tình trạng khi thì sản

xuất cầm chừng khi thì sản xuất với nhịp độ căng thẳng.

Để đảm bảo tổ chức sản xuất đếu đặn cần phải làm tốt công tác lập kế

hoạch sản xuất từ kế hoạch dài hạn, trung hạn đến các kế hoạch tiến độ sản xuất,

tăng cường kiểm soát sản xuất và áp dụng các phương pháp tổ chức sản xuất tiên

tiến.

1.3.4. Bảo đảm sản xuất liên tục:

19

Quá trình sản xuất được gọi là liên tục khi các bước công việc sau được

thực hiện ngay khi đối tượng hoàn thành ở bước công việc trước, không có bất

kì một sự gián đoạn nào về thời gian.

Tính liên tục thể hiện trình độ tiết kiệm thời gian trong sản xuất. Sản xuất

liên tục sẽ là cách tốt nhất để sử dụng liên tục, đầy đủ thời gian hoạt động của

máy móc thiết bị, nâng cao hiệu quả sử dụng diện tích sản xuất, nâng cao năng

suất lao động. Sản xuất liên tục làm cho đối tượng vận động một cách liên tục

trong quá trình sản xuất.

Các yêu cầu của tổ chức sản xuất có quan hệ mật thiết với nhau, tác động

qua lại lẫn nhau. Trong mối quan hệ đó sản xuất liên tục là yêu cầu cao nhất của

quá trình sản xuất.

2. CƠ CẤU SẢN XUẤT:

2.1. Cơ cấu sản xuất:

2.1.1. Khái niệm cơ cấu sản xuất:

Cơ cấu sản xuất là tổng hợp tất cả các bộ phận sản xuất và phục vụ sản

xuất, hình thức xây dựng những bộ phận ấy, sự phân bổ về không gian và mối

liên hệ sản xuất giữa chúng với nhau.

Cơ cấu sản xuất là nhân tố khách quan tác động tới việc hình thành bộ

máy quản lí sản xuất .

2.1.2. Các bộ phận hình thành cơ cấu sản xuất:

Xét vai trò các bộ phận của hệ thống sản xuất trong quá trình hình thành.

Cơ cấu sản xuất có thể bao gồm các bộ phận sản xuất chính, bộ phận sản

xuất phụ trợ, bộ phận sản xuất phụ và bộ phận phục vụ sản xuất.

Bộ phận sản xuất chính là bộ phận trực tiếp chế biến sản phẩm chính của

hệ thống. Đặc điểm cơ bản của bộ phận sản xuất chính là nguyên vật liệu mà nó

chế biến phải trở thành sản phẩm chính của hệ thống. Vì thế chúng ta có thể hiểu

tại sao phân xưởng cơ khí là bộ phận sản xuất chính còn phân xưởng cơ khí

trong nhà máy dệt thì không.

Bộ phận sản xuất phụ trợ là bộ phận mà hoạt động của nó có tác dụng

phục vụ trực tiếp cho sản xuất chính, đảm bảo cho sản xuất chính có thể tiến

hành liên tục, đều đặn. Ví dụ: Bộ phận cơ điện trong các nhà máy được tổ chức

nhằm mục đích cung cấp dịch vụ sửa chữa máy móc thiết bị cho các bộ phận sản

xuất chính, bộ phận nối hơi cung cấp nhiệt, bộ phận khuôn mẫu cung cấp các

khuôn mẫu cho quá trình sản xuất chính…

Bộ phận sản xuất phụ là bộ phận tận dụng các phế liệu, phế phẩm của sản

xuất chính để tạo ra những sản phẩm phụ khác. Bộ phận này có tác dụng làm

tăng hiệu quả sản xuất chính nhờ việc sử dụng triệt để hơn các đối tượng.