Cuộc đấu tranh chống lại cái cũ trong xã hội nông thôn Việt Nam trên báo Phong hóa (1932-1936)
164
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
CUỘC ĐẤU TRANH CHỐNG LẠI CÁI CŨ
TRONG XÃ HỘI NÔNG THÔN VIỆT NAM
TRÊN BÁO PHONG HÓA
(1932ꢀ 1936)
Nguyꢀn Thꢁ Thanh Thꢂy1
Trưꢀng Đꢁi hꢂc Thꢃ ñô Hà Nꢄi
Tóm tꢅt: Phong Hóa là tꢀ báo trào phúng ñꢆu tiên cꢃa Viꢇt Nam có mꢈc ñích bàn mꢄt
cách vui (châm biꢉm, hài hưꢊc) vꢋ các vꢌn ñꢋ xã hꢄi, chính trꢍ, kinh tꢉ ñꢎ làm rõ hiꢇn tình
trong nưꢊc. Trong ñó cuꢄc ñꢌu tranh vꢊi cái cũ cꢃa xã hꢄi nông thôn Viꢇt Nam ñưꢏc
phꢐn ánh vꢊi giꢂng châm biꢉm và nꢑi bꢒt tính thꢀi sꢓ. Phong Hóa ñã dùng phương pháp
trào phúng ñꢎ ñꢐ kích bài trꢔ sꢓ cꢑ hꢃ, lꢁc hꢒu cũng như thói hư tꢒt xꢌu cꢃa ngưꢀi dân
nông thôn. Đây là cơ sꢕ ñꢎ Phong Hóa phꢑ biꢉn tư tưꢕng dân chꢃ mꢊi cꢃa phương Tây
vꢊi quan ñiꢎm tiꢉn bꢄ vꢋ cá nhân, gia ñình, xã hꢄi và tuyên truyꢋn các nꢄi dung cꢃa
chương trình cꢐi cách nhꢖm xây dꢓng xã hꢄi nông thôn mꢊi.
Tꢔ khóa:Trào phúng, nông thôn, lꢁc hꢒu, tiꢉn bꢄ, cꢐi cách xã hꢄi.
1. Mꢃ ĐꢄU
Đꢀu thꢁ kꢂ XX và nhꢃt là sau khi kꢁt thúc Chiꢁn tranh thꢁ giꢄi thꢅ nhꢃt (1914 ꢆ 1918),
phương tiꢇn báo chí do Pháp truyꢈn bá ñã trꢉ thành công cꢊ ñꢋ tuyên truyꢈn chính sách cai
trꢌ và văn hóa Pháp. Tuy nhiên viꢇc thúc ñꢍy sâu rꢎng phong trào Tân hꢏc và sꢐ dꢊng chꢑ
Quꢒc ngꢑ trong dân chúng ñã là tiꢈn ñꢈ gây dꢓng nên ñꢎi ngũ văn nhân ký giꢔ Tây hꢏc
phát triꢋn mꢕnh ꢉ Viꢇt Nam tꢖ nhꢑng năm 1930. Sꢓ phát triꢋn cꢗa báo chí tiꢁng Viꢇt mꢕnh
mꢘ tꢖ năm 1930 ñã tꢕo nên mꢎt không gian tương ñꢒi dân chꢗ cho sꢓ giao lưu văn hóa và
truyꢈn bá tư tưꢉng mꢄi, cũng như diꢙn ñàn trao ñꢚi các vꢃn ñꢈ liên quan tꢄi ñꢛi sꢒng văn
hóa, chính trꢌ và tư tưꢉng ꢉ Viꢇt Nam, là nơi phꢚ biꢁn thông tin, liên kꢁt cꢎng ñꢜng trong
nhꢑng mꢒi quan tâm chung.
Phong Hóa là tꢛ báo trào phúng ñꢀu tiên cꢗa Viꢇt Nam có mꢊc ñích bàn mꢎt cách vui
vꢈ các vꢃn ñꢈ cꢀn thiꢁt như xã hꢎi, chính trꢌ, kinh tꢁ, làm rõ hiꢇn tình trong nưꢄc. Phong
1
Nhꢝn bài ngày 29.3.2017; gꢐi phꢔn biꢇn, chꢞnh sꢐa và duyꢇt ñăng ngày 20.6.2017
Liên hꢇ tác giꢔ: Nguyꢙn Thꢌ Thanh Thꢗy; Email: Thanhthuy@daihocthudo.edu.vn
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
165
Hóa là tꢛ báo ñã ñꢋ lꢕi mꢎt dꢃu ꢃn ñꢝm nét khi sꢐ dꢊng phương pháp trào phúng trong
cuꢎc ñꢃu tranh trên mꢟt trꢝn báo chí, ñã sꢐ dꢊng quyꢈn tꢓ do ngôn luꢝn ñꢋ ñꢔ kích bài trꢖ
sꢓ cꢚ hꢗ lꢕc hꢝu trong ñꢛi sꢒng xã hꢎi Viꢇt Nam mà nꢚi bꢝt là khu vꢓc nông thôn và phꢚ
biꢁn tư tưꢉng dân chꢗ mꢄi cꢗa phương Tây vꢄi nhꢑng quan ñiꢋm tiꢁn bꢎ vꢈ cá nhân, gia
ñình và xã hꢎi cho mꢊc tiêu vꢝn ñꢎng cꢔi cách, xây dꢓng mꢎt xã hꢎi nông thôn mꢄi trong
thꢛi Pháp thuꢎc.
Phong Hóa là mꢎt tꢛ báo có dꢃu ꢃn ñꢝm nét trong lꢌch sꢐ báo chí nên ñã ñưꢠc ñꢈ cꢝp
ñꢁn trong mꢎt sꢒ tác phꢍm nghiên cꢅu như: Đꢡ Quang Hưng (CB) (2000), Lꢍch sꢗ báo chí
Viꢇt Nam1865 ꢘ 1945, Nxb Chính trꢌ Quꢒc gia; Huỳnh Văn Tòng (2000), Báo chí Viꢇt Nam
tꢔ khꢕi thꢃy ñꢉn 1945, Nxb Thành phꢒ Hꢜ Chí Minh; Nguyꢙn Viꢇt Chưꢄc (1974), Lưꢏc sꢗ
báo chí Viꢇt Nam, Nam Sơn, Sài Gòn; Phꢕm Thꢁ Ngũ (2000), Tꢓ lꢓc văn ñoàn trong tiꢉn
trình văn hꢂc dân tꢄc ꢆ Nxb Văn hóa Thông tin... Tuy nhiên, do nghiên cꢅu vꢈ cꢔ mꢎt giai
ñoꢕn cꢗa báo chí nên nhꢑng tác phꢍm này chꢞ dành mꢎt sꢒ trang nhꢃt ñꢌnh ñꢋ viꢁt vꢈ
Phong Hóa trong giai ñoꢕn báo chí tꢖ 1930 ñꢁn 1945. Sꢓ phát triꢋn mꢕnh mꢘ nhꢃt cꢗa báo
chí Viꢇt Nam trong thꢛi Pháp thuꢎc là giai ñoꢕn 1930 ꢆ 1945 và Phong Hóa là mꢎt tꢛ báo
có tiꢁng tăm trong thꢛi gian này nhưng chưa ñưꢠc các nhà nghiên cꢅu quan tâm mꢎt cách
xꢅng ñáng vꢈ nꢎi dung ñꢃu tranh vꢄi cái cũ ñꢋ cꢔi tꢕo xã hꢎi. Vì vꢝy, ñꢋ kiꢁn giꢔi và ñánh
giá rõ rét hơn nhꢑng nꢎi dung ñꢔ kích cái cũ, phꢚ biꢁn và tuyên truyꢈn cho cuꢎc cꢔi cách
xã hꢎi ꢉ khu vꢓc nông thôn mà Phong Hóa phꢔn ánh, gây tác ñꢎng lꢄn trên thꢓc tꢁ ñꢛi
sꢒng xã hꢎi Viꢇt Nam chính là nꢎi dung mà bài viꢁt này muꢒn quan tâm giꢔi quyꢁt.
2. NꢅI DUNG
2.1. Điꢆu kiꢇn lꢁch sꢈ cꢂa sꢉ ra ñꢊi báo Phong Hóa
Ngay trong giai ñoꢕn ñꢀu cꢗa quá trình thꢓc dân hóa ꢉ Viꢇt Nam, ngưꢛi Pháp ñã có ý
ñꢜ xoá bꢢ nꢈn văn hoá bꢔn ñꢌa ñꢋ cꢃy vào ñó mꢎt mô hình văn hoá ñưꢠc sao chép tꢖ chính
quꢒc nhꢣm thꢒng trꢌ tinh thꢀn ngưꢛi bꢔn xꢅ, phꢊc vꢊ mꢊc tiêu cai trꢌ lâu dài, ñꢟt ñưꢠc vĩnh
viꢙn ꢔnh hưꢉng cꢗa ngưꢛi Pháp trên mꢔnh ñꢃt Đông Dương. Mꢎt trong nhꢑng công cꢊ mà
ngưꢛi Pháp sꢐ dꢊng ñꢋ tuyên truyꢈn tư tưꢉng và văn hóa Pháp chính là báo chí. Ra ñꢛi
cùng vꢄi quá trình cai trꢌ cꢗa thꢓc dân Pháp ꢉ Viꢇt Nam, báo chí tꢕi Viꢇt Nam do Pháp
truyꢈn bá ñã ñưꢠc ñꢀu tư nhiꢈu ñiꢈu kiꢇn thuꢝn lꢠi ñꢋ tꢜn tꢕi và phát triꢋn, là mꢎt công cꢊ
cꢗa chính quyꢈn cai trꢌ.
Mꢟc dù báo chí ꢉ Viꢇt Nam giai ñoꢕn cuꢒi thꢁ kꢂ XIX, ñꢀu thꢁ kꢂ XX còn do ngưꢛi
Pháp bꢔo trꢠ vꢄi mꢊc tiêu tuyên truyꢈn cho chꢁ ñꢎ thꢓc dân nhưng vꢄi ñꢟc thù cꢗa báo chí
ñã ñem lꢕi mꢎt không gian mꢄi cũng như khꢔ năng mꢄi cho sꢓ tꢜn tꢕi tương ñꢒi ñꢎc lꢝp và
166
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
sꢓ tác ñꢎng trꢓc tiꢁp ñꢁn thꢓc tiꢙn xã hꢎi cꢗa nhà báo. Vꢄi ñꢟc ñiꢋm ñó, ngay tꢖ cuꢒi thꢁ
kꢂ XIX, ñꢀu thꢁ kꢂ XX ñã xuꢃt hiꢇn thꢁ hꢇ nhꢑng nhà báo ñꢀu tiên, dù làm viꢇc cho các tꢛ
báo chꢌu sꢓ bꢔo trꢠ cꢗa ngưꢛi Pháp nhưng ñã ñi ñꢀu trong vꢝn ñꢎng và tuyên truyꢈn cho tư
tưꢉng dân chꢗ phương Tây vꢄi mꢊc tiêu nâng cao dân trí cho ngưꢛi Viꢇt và xây dꢓng mꢎt
nꢈn văn hoá mꢄi cho dân tꢎc Viꢇt Nam.
Có thꢋ kꢋ tên mꢎt sꢒ tác giꢔ báo chí tiêu biꢋu như: Trương Vĩnh Ký, Huỳnh Tꢌnh Cꢗa
ꢉ Nam Kỳ, Nguyꢙn Văn Vĩnh và nhóm Đông Dương tꢁp chí ꢉ Bꢤc Kỳ (tꢛ Đông Dương
tꢕp chí hoꢕt ñꢎng tꢖ năm 1913)
Tꢖ sau Chiꢁn tranh thꢁ giꢄi lꢀn thꢅ nhꢃt cho ñꢁn nhꢑng năm 1920, tư tưꢉng dân chꢗ
Pháp ñã có ꢔnh hưꢉng nhꢃt ñꢌnh ñꢒi vꢄi trí thꢅc Tây hꢏc Viꢇt Nam. Biꢋu hiꢇn rõ rꢇt nhꢃt là
các bài báo tuyên truyꢈn cho chꢗ nghĩa nhân văn Pháp ñăng tꢔi trên báo La Cloche fêlée
(Chuông rè) cꢗa Nguyꢙn An Ninh và nhꢑng bài viꢁt vꢈ nhà nưꢄc và pháp quyꢈn trên Nam
Phong cꢗa Phꢕm Quỳnh.
Trong ñiꢈu kiꢇn có mꢎt không gian thuꢝn lꢠi cho sꢓ phát triꢋn cꢗa báo chí và văn hꢏc,
các trí thꢅc Tây hꢏc ñã nhanh chóng thâu hoá nhꢑng quan ñiꢋm sáng tác cũng như phương
pháp sáng tác cꢗa phương Tây ñꢋ tꢕo ra mꢎt sꢓ phát triꢋn có tính chꢃt bưꢄc ngoꢟt cꢗa báo
chí và văn hꢏc Viꢇt Nam.Thꢓc ra, quá trình này ñã ñꢓơc chuꢍn bꢌ ngay tꢖ trưꢄc Chiꢁn
tranh thꢁ giꢄi thꢅ nhꢃt, trong buꢚi ban ñꢀu phôi thai cꢗa nꢈn Quꢒc văn mꢄi vꢄi nhꢑng nhân
vꢝt tiên phong như Trương Vĩnh Ký, Nguyꢙn Văn Vĩnh, Phꢕm Quỳnh, nhưng nó chꢞ phát
khꢉi mꢕnh mꢘ vào nhꢑng năm 30 cꢗa thꢁ kꢂ XX vꢄi các xu hưꢄng và trào lưu văn hꢏc mꢄi.
Tꢖ nhꢑng năm 1930, báo chí tiꢁng Viꢇt ñã phát triꢋn nhanh chóng. Báo chí tꢖ mꢎt
công cꢊ cꢗa chính quyꢈn thꢓc dân ñꢋ tuyên truyꢈn chính sách cai trꢌ ñã chuyꢋn sang giꢑ
vai trò cꢗa mꢎt phương tiꢇn thông tin, truyꢈn bá văn hóa Pháp. Trong ñiꢈu kiꢇn Viꢇt Nam
chꢌu ách cai trꢌ cꢗa thꢓc dân Pháp và ngưꢛi Pháp dùng phương tiꢇn báo chí nhꢣm mꢊc tiêu
thu phꢊc tinh thꢀn ngưꢛi Viꢇt thì sꢓ phát triꢋn cꢗa báo chí ꢉ Viꢇt Nam vꢥn tꢕo nên mꢎt tác
ñꢎng ngoài mong ñꢠi cꢗa ngưꢛi Pháp. Lý do là do phong trào Tân hꢏc phát triꢋn mꢕnh sau
Chiꢁn tranh thꢁ giꢄi I tꢕo nên mꢎt tꢀng lꢄp trí thꢅc mꢄi chꢌu ꢔnh hưꢉng cꢗa văn hóa
phương Tây. Phong trào hꢏc chꢑ Quꢒc ngꢑ ñã lan truyꢈn sâu rꢎng trong dân chúng. Đây
chính là nguꢜn gꢒc tꢕo ra mꢎt ñꢎi ngũ ngưꢛi viꢁt văn và viꢁt báo theo ꢔnh hưꢉng Tây
phương. Báo chí ñã tꢕo nên mꢎt không gian văn hóa tư tưꢉng giúp ngưꢛi dân thꢔo luꢝn các
vꢃn ñꢈ cꢗa ñꢃt nưꢄc, xã hꢎi và kꢋ cꢔ cá nhân... vꢄi mꢎt tinh thꢀn dân chꢗ nhꢃt ñꢌnh. Báo
chí tiꢁng Viꢇt phát triꢋn nhanh chóng cꢔ vꢈ sꢒ lưꢠng và nꢎi dung, vꢄi viꢇc ngưꢛi Viꢇt ñã
tham gia vꢄi vai trò là ngưꢛi chꢗ trương cꢗa tꢛ báo. Đây cũng là thꢛi kỳ mà xu thꢁ dung
hòa văn hóa Đông Tây thꢋ hiꢇn và chiꢁm ưu thꢁ. Trong ñó xu thꢁ Âu hóa khá mꢕnh mꢘ,
ngoài các vꢃn ñꢈ lꢒi sꢒng xã hꢎi còn nꢚi bꢝt vꢃn ñꢈ sáng tác văn chương theo ꢔnh hưꢉng
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
167
cꢗa văn hóa Pháp và báo chí cũng là phương tiꢇn truyꢈn tꢔi văn chương chꢗ yꢁu cꢗa giai
ñoꢕn này, có tác dꢊng tuyên truyꢈn nhꢑng quan ñiꢋm và tư tưꢉng phương Tây.
Đꢀu năm 1930, tꢕi Viꢇt Nam có nhiꢈu sꢓ kiꢇn cách mꢕng nꢚ ra như cuꢎc khꢉi nghĩa
Yên Bái (1/1930), sꢓ ra ñꢛi cꢗa Đꢔng Cꢎng sꢔn Viꢇt Nam (2/1930), phong trào cách mꢕng
1930 ꢆ1931 và Xô Viꢁt ꢆ Nghꢇ Tĩnh. Thꢓc dân Pháp ñã tiꢁn hành ñàn áp, khꢗng bꢒ trꢤng
các phong trào yêu nưꢄc dân tꢎc, ñưa hàng ngàn các chiꢁn sĩ yêu nưꢄc lên ñoꢕn ñꢀu ñài và
vào nhà tù. Nhꢑng năm 1932 ꢆ1935, phong trào cách mꢕng ꢉ giai ñoꢕn thoái trào, mꢏi hình
thꢅc ñꢃu tranh vũ trang cꢗa dân tꢎc Viꢇt Nam ñꢈu tꢕm thꢛi lꢤng xuꢒng.
Đúng vào thꢛi kỳ này, mꢎt nhân vꢝt sau này sꢘ là mꢎt nhà báo tiꢁng tăm trên mꢟt trꢝn
báo chí xuꢃt hiꢇn, ñó là Nguyꢙn Tưꢛng Tam, ngưꢛi là linh hꢜn cꢗa tꢛ Phong Hóa và ngưꢛi
chꢗ xưꢄng cꢗa Tꢓ lꢓc văn ñoàn. Nguyꢙn Tưꢛng Tam (1905 ꢆ 1963) sinh ra trong mꢎt gia
ñình trí thꢅc tꢕi huyꢇn Cꢍm Giàng, tꢞnh Hꢔi Dương. Gia ñình ông ñông anh em trai nhưng
bꢒ ông mꢃt sꢄm chꢞ còn nương tꢓa vào ngưꢛi mꢦ. Mꢦ ông có chí nuôi cho các con ăn hꢏc
thành tài nên ñã tꢀn tꢔo buôn bán ngưꢠc xuôi, ñꢀu tư cho viꢇc hꢏc hành cꢗa các con chu
ñáo. Ngay tꢖ năm 16 tuꢚi, ông ñã thꢋ hiꢇn khꢔ năng sáng tác và nghiên cꢅu, có thơ ñăng
báo tꢕi Trung Bꢅc Tân văn và ñã viꢁt bình luꢝn vꢈ văn chương ñăng trên Nam Phong tꢁp
chí. Ông ham thích nghꢇ thuꢝt, sau khi hꢏc xong trung hꢏc ñã thi ñꢡ vào trưꢛng Cao ñꢧng
Mꢨ thuꢝt Đông Dương theo ngành Mꢨ thuꢝt nhưng sau khi hꢏc mꢎt năm, ông ñꢚi hưꢄng
bꢢ hꢏc vào Nam Kỳ làm báo, ñꢜng thꢛi ñã tham gia vào phong trào ñꢋ tang Phan Châu
Trinh. Phong trào ñꢋ tang cꢊ Phan Châu Trinh bꢌ ñàn áp nên, ông phꢔi trꢒn sang Cao Miên,
sꢒng bꢣng nghꢈ vꢘ và tìm ñưꢛng sang Pháp hꢏc tꢝp. Năm 1927, Nguyꢙn Tưꢛng Tam sang
Pháp du hꢏc, ông vꢖa hꢏc ngành khoa hꢏc vꢖa quan tâm nghiên cꢅu nghꢈ báo chí và xuꢃt
bꢔn. Năm 1930, ông lꢃy ñưꢠc bꢣng Cꢐ nhân Giáo khoa (Lýꢆ Hóa) và trꢉ vê nưꢄc trong
năm này. Nhꢝn thꢅc ñưꢠc phong trào cách mꢕng cꢗa dân tꢎc trong giai ñoꢕn bꢌ khꢗng
hoꢔng, ông muꢒn bưꢄc vào cuꢎc ñꢃu tranh trên lĩnh vꢓc báo chí. Khi ꢉ Pháp hꢏc tꢝp, ông
có ꢃn tưꢠng vꢄi tꢛ Con Ong cꢗa Pháp theo hưꢄng trào phúng, thưꢛng châm chích ñꢔ kích
các hiꢇn tưꢠng tiêu cꢓc cꢗa xã hꢎi, tꢕo ra nhꢑng cơn phong ba trong xã hꢎi. Nhìn ra bên
ngoài vꢄi tư duy hꢏc hꢢi, ông có ý tưꢉng làm mꢎt tꢛ báo trào phúng tꢕi Viꢇt Nam vꢄi tên
gꢏi là “Tiꢁng cưꢛi” ñꢋ làm phương tiꢇn ñꢃu tranh trong xã hꢎi khi ông xem xét thꢓc tꢁ báo
chí Viꢇt Nam còn chưa có tꢛ báo nào ñi theo hưꢄng này. Tuy nhiên, ông gꢟp khó khăn
trong viꢇc xin phép ra báo “Tiꢁng cưꢛi’ khi thꢛi gian chꢛ ñꢠi quá lâu vꢥn chưa ñưꢠc cꢃp
phép ñꢋ hoꢕt ñꢎng, hơn nꢑa chi phí ñꢋ cꢃp phép mꢎt tꢛ báo mꢄi theo qui ñꢌnh cꢗa chính
quyꢈn thuꢎc ñꢌa khá lꢄn, cũng là mꢎt khó khăn không nhꢢ mà ông phꢔi ñꢒi mꢟt. Trong lúc
gꢟp phꢔi nhꢑng khó khăn ñó, Nguyꢙn Tưꢛng Tam nꢤm ñưꢠc thông tin tꢛ báo Phong Hóa
cꢗa mꢎt sꢒ giáo viên trưꢛng tư thꢊc Thăng Long ñang có nguy cơ phꢔi ñóng cꢐa do không
168
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
thu hút ñưꢠc bꢕn ñꢏc. Nguyꢙn Tưꢛng Tam nꢔy ra ý ñꢌnh thuê lꢕi tꢛ báo và sꢘ gây dꢓng
mꢎt tꢛ báo mꢄi trên cơ sꢉ làm mꢄi mꢎt tꢛ báo cũ, mꢎt ý tưꢉng rꢃt mꢕnh dꢕn và ñꢝm nét thꢌ
trưꢛng ñòi hꢢi phꢔi có mꢎt minh chꢗ tài năng. Nguyꢙn Tưꢛng Tam ñã gꢟp Phꢕm Hꢑu
Ninh, Trꢀn Khánh Giư, Nguyꢙn Xuân Mai ñꢋ ñiꢈu ñình mua lꢕi báo và cuꢎc gꢟp gꢩ ñã
thành công. Tꢛ Phong Hóa chuyꢋn vꢈ tay Nguyꢙn Tưꢛng Tam làm chꢗ bút, vꢥn ñꢋ tên
Phꢕm Hꢑu Ninh làm quꢔn lý, Nguyꢙn Xuân Mai làm giám ñꢒc Chính Trꢌ.
Phong Hóa sꢒ 13 (8/9/1932) ñã quꢔng bá ngꢤn gꢏn mꢊc ñích cꢗa Phong Hóa: “Bàn mꢄt
cách vui vꢋ các vꢌn ñꢋ cꢆn thiꢉt: xã hꢄi, chính trꢍ, kinh tꢉ. Nói rõ vꢋ hiꢇn tưꢏng trong nưꢊc”.
Chꢞ vꢄi tuyên ngôn ngꢤn gꢏn, Phong Hóa ñã khꢧng ñꢌnh quan ñiꢋm lꢃy tinh thꢀn dân
chꢗ và bình ñꢧng là lý tưꢉng ñꢋ chiꢁn ñꢃu trên mꢟt trꢝn báo chí thꢛi ñó “Phong Hóa lꢌy
thành thꢓc làm căn bꢐn, lꢌy trào phúng khôi hài làm phương pháp, còn tùy ñꢄc giꢐ lꢌy
lương tri mà xét ñiꢋu hay giꢕ tìm tòi ñꢉn chân lý” (Phong Hóa sꢒ 30 ꢆ Tꢅ Ly)
Phong Hóa cũng báo vꢄi các bꢕn ñꢏc sꢘ nghꢞ mꢎt kỳ ngày 15/9/1932 ñꢋ chuꢍn bꢌ cho
sꢓ ra sꢒ 14 (22/9/1932) tăng sꢒ trang là 8 hay 12 trang nhꢝt trình mꢡi sꢒ là 7 xu (giá tiꢈn
không thꢃp thꢛi gian ñó) vꢄi sꢓ tꢓ tin.
Thꢓc tꢁ, Phong Hóa tꢖ khi có ngưꢛi chꢗ mꢄi là Nguyꢙn Tưꢛng Tam ñã nhanh chóng
bưꢄc vào làng báo Viꢇt vꢄi tinh thꢀn hăng hái theo con ñưꢛng mꢄi, lý tưꢉng mꢄi, không
chꢌu khuꢃt phꢊc thành kiꢁn, lꢃy thành thꢓc làm căn bꢔn, lương tri mà xét ñoán, theo lꢘ phꢔi
mà hành ñꢎng và dùng trào phúng làm phương pháp, tiꢁng cưꢛi làm vũ khí.
2.2. Cuꢋc ñꢌu tranh vꢍi cái cũ cꢂa xã hꢋi nông thôn ñưꢎc phꢏn ánh trên Phong
Hóa (1932 ꢐ1936)
2.2.1. Thꢉc tꢑ ñꢊi sꢒng khꢒn cùng cꢂa dân quê
Trong hoàn cꢔnh lꢌch sꢐ ñúng vào giai ñoꢕn phong trào ñꢃu tranh vũ trang cꢗa dân tꢎc
tꢕm thꢛi lꢤng xuꢒng, nhꢑng nꢎi dung mà Phong Hóa ñưa trên mꢟt báo ñã thu hút sꢓ chú ý
cꢗa bꢕn ñꢏc bình dân và ñꢟc biꢇt là tꢀng lꢄp tiꢋu tư sꢔn trí thꢅc thành thꢌ khꢤp ba kỳ. Ngay
tꢖ sꢒ 14 (22/9/1932) Phong Hóa ñã thꢋ hiꢇn sꢓ chú ý ñꢁn ngưꢛi dân quê vꢄi bài viꢁt nhan
ñꢈ: “Biꢉt dân quê” cꢗa Nguyꢙn Đông Sơn ñưꢠc ñăng ngay tꢕi trang mꢎt, nêu rõ mꢒi quan
hꢇ giꢑa trí thꢅc và ngưꢛi dân, khꢧng ñꢌnh trí thꢅc phꢐi biꢉt dân ñꢋ dꢥn ñưꢛng cho ngưꢛi
dân vì sꢓ ñi lên và cꢔi cách xã hꢎi. “Nguy cho bꢂn hꢂc thꢚc không rõ nơi ñông mà dꢓa,
nguy cho dân quê không ai sáng mà theo. Dân quê là sꢛ nhiꢋu, nꢉu không có ngưꢀi thꢌu
ñưꢏc nguyꢇn vꢂng rõ ñưꢏc tính tình hꢂ, lꢜn vào hꢂ ñꢎ dìu dꢅt bꢐo ban thì mꢂi viꢇc cꢐi
cách chꢝ có bꢋ ngoài, cuꢄc “Cꢐi lương hương chính” ñã làm ta mꢕ mꢅt” [Phong Hóa sꢒ
14 22/9/1932, tr.1]
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
169
Vꢈ phía nguyên vꢏng cꢗa dân quê, trong Phong Hóa sꢒ 48, 49 tháng 6/1933, Nhꢃt
Linh ñã ñăng bài viꢁt: “Dân quê muꢒn gì” khꢧng ñꢌnh muꢒn thay ñꢚi cuꢎc sꢒng cꢗa dân
quê, phꢔi biꢁt ñưꢠc nguyꢇn vꢏng cꢗa dân quê. Theo Nhꢃt Linh, biꢁt ñưꢠc dân thì hꢏa
chăng có bꢏn tꢚng lý, kỳ mꢊc nhưng hꢏ biꢁt dân phꢀn nhiꢈu ñꢋ lꢠi dꢊng dân, thu lꢃy lꢠi vꢈ
mình. Trí thꢅc Tây hꢏc là bꢎ phꢝn tiꢁn bꢎ thì lꢕi biꢁt dân mꢎt cách lꢛ mꢛ do cách biꢇt vꢄi
dân quê nhiꢈu lꢤm do mꢡi bên có mꢎt quan niꢇm riêng vꢈ cuꢎc ñꢛi. Đꢋ giꢔi quyꢁt vꢃn ñꢈ
này, Nhꢃt Linh ñꢈ xuꢃt: thꢅ nhꢃt: trí thꢅc Tây hꢏc phꢔi theo cách quan niꢇm cꢗa dân quê
mà hành ñꢎng, thꢅ hai là phꢔi nghĩ cách dꢕy cho dân quê có cái quan niꢇm như mình ñã,
rꢜi mꢄi bꢤt ñꢀu cꢔi cách ñưꢠc. Đó là phꢔi ñꢔ phá nhꢑng quan niꢇm vꢈ bꢚn phꢝn mà dân
quê cho là to tát quí trꢏng hơn là cái sꢓ cꢀn vꢈ vꢝt chꢃt như bꢚn phꢝn vꢄi thꢀn thánh, làng
mꢕc, hꢏ hàng... Ví dꢊ: Dân quê cꢔ ñꢛi tiꢁt kiꢇm mua mꢎt chꢅc nhiêu xã (chuꢎng hư danh),
làm cꢡ bàn ñꢋ ñăng cai (vì ông thꢀn làng), hay là làm cꢡ giꢡ chꢕp, cꢡ ñám ma rꢃt nhiꢈu ñꢋ
trꢔ nꢠ miꢇng (ñó là vì lꢇ làng).
Cuꢎc sꢒng cꢗa dân quê khꢒn cùng vì nhiꢈu lý do, các nhà báo Phong Hóa ñã phꢔn ánh
rõ nét thꢓc tꢁ cuꢎc sꢒng khꢚ cꢓc cꢗa ngưꢛi dân quê và nguyên nhân gây ra cuꢎc sông ñó.
Tꢖ sꢒ 51 (16/6/1933) cho ñꢁn sꢒ 79 (29/12/1933) các nhà báo Phong Hóa ñã tꢝp trung
theo chꢗ ñꢈ “Vꢃn ñꢈ dân sinh” cꢗa dân quê, phꢔn ánh sꢓ sꢒng eo hꢦp, khó khăn cꢗa dân
quê, chꢞ ra nguyên nhân dꢥn ñꢁn cuꢎc sꢒng bùn lꢀy nưꢄc ñꢏng cꢗa dân quê.
Trong sꢒ 52 (Thꢅ 6, ngày23/6/1933), vꢄi chꢗ ñꢈ “Vꢃn ñꢈ nhân sinh” nhà báo Nhꢌ Linh
viꢁt bài“Man trá và hà lꢁm”, tꢒ cáo tꢎi man trá và hà lꢕm cꢗa bꢏn ñàn anh tꢕi làng xã (tꢅc
Hꢎi ñꢜng Kỳ mꢊc, Lý trưꢉng). Ví dꢊ: bꢏn hꢏ khai man trá, khai tăng các món chꢑa ñình
chùa, vào hùa vꢄi nhau mà ăn bám và ñꢊc khoét hương quĩ, làm cho dân quê rꢃt khꢚ sꢉ vì
ñóng góp vào hương quĩ theo nhiꢈu lꢇ tꢊc nhưng tiꢈn hương quĩ ñꢈu bꢌ cưꢛng hào tꢕi làng
xã ñꢊc khoét hꢁt nên không còn tiꢈn cho các công viꢇc vꢇ sinh, trꢌ an, lꢎ chính, trꢎm
cưꢄp... Dân quê phꢔi chꢌu sꢒng khꢚ cꢓc trong nhꢑng nꢈn nhà thꢃp, ñưꢛng xá ñꢃt bùn, rơm
rác bꢍn thꢞu... Trꢎm cưꢄp là mꢎt nꢕn lꢄn cꢗa làng xã mà Hꢎi ñꢜng Kỳ mꢊc vꢥn không chꢌu
tìm ra phương pháp phòng bꢌ có hiꢇu quꢔ, không hꢏc tꢝp cách tꢚ chꢅc cꢔnh sát tꢕi thành
phꢒ. Kꢁt luꢝn lꢕi vꢃn ñꢈ, nhà báo ñưa ra ý kiꢁn: Muꢒn bình yên phꢔi có trꢝt tꢓ và sꢅc
mꢕnh, ñó là nhꢑng ñiꢈu cꢀn thiꢁt cho sꢓ sꢒng cꢗa dân quê mà ñàn anh làng xã và trí thꢅc
phꢔi luôn lưu tâm ñꢁn.
Trong sꢒ 55, 56 (14/7/1933, 21/7/1933) nhà báo Nhꢌ Linh vꢄi bài viꢁt “Sꢓ sꢒng cꢗa
dân quê” ñã tiꢁp tꢊc nêu cꢊ thꢋ các vꢃn ñꢈ làm cho dân quê khꢚ cꢓc và ñưa ý kiꢁn. Vꢈ
ñưꢛng xá, theo Nhꢌ Linh: “ꢞ dân quê thì cái gì cũng luꢄm thuꢄm cꢟu thꢐ, song không có
sꢓ gì làm phiꢋn cho ta, chưꢊng mꢅt ta bꢖng sꢓ bꢟn thꢝu, bꢋ bꢄn, bꢌt tiꢇn cꢃa nhꢠng con
ñưꢀng hꢡp trong làng. Các con ñưꢀng eo hꢡp lꢆy lꢄi ꢌy ñã làm trꢕ ngꢁi cho công nghiꢇp
170
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
và nông nghiꢇp”. Vì vꢝy ông ñꢈ nghꢌ: Sꢓ sꢐa sang lꢕi ñưꢛng xá trong làng là mꢎt sꢓ rꢃt
quan trꢏng trong vꢃn ñꢈ dân sinh, các ñưꢛng ñꢈu cꢀn phꢔi lát gꢕch, hoꢟc ñꢚ ñá, có vꢇ
ñưꢛng và cꢒng lưu thoát nưꢄc, ñêm ñꢁn có nhꢑng cây ñèn chiꢁu khꢤp nơi.
Trong sꢒ 56 (21/7/1933) nhà báo Nhꢌ Linh nêu vꢈ vꢃn ñꢈ kiꢇn tꢊng, lꢙ lꢕc ꢉ nông
thôn. Dân quê thù hꢣn nhau vì nhꢑng lý do như ñem mꢔ con ñꢋ gꢀn ngôi mꢎ ông tꢚ ngũ ñꢕi
nhà khác làm chꢤn mꢃt long mꢕch cꢗa ngôi mꢎ ñang phát... Khi thù hꢣn nhau, ghen ghét
nhau, dân quê bꢢ bã rưꢠu, thuꢒc phiꢇn vào nhà nhau rꢜi ñi báo quan vꢈ khám ñꢋ hà hiꢁp
nhau, ñè nén nhau, lꢝp bè cánh ñꢋ bàn mưu mꢦo làm hꢕi lꢥn nhau... Sau ñó, dân quê ñi nꢌnh
hót, luꢜn cúi ñꢁn làm môn hꢕ ông lꢄn nꢏ, bà lꢄn kia ñꢋ lꢃy oai quyꢈn hão mà dꢝm dꢏa, mà
ñꢊc khoét lương dân cho dꢙ...
Theo Nhꢌ Linh, sꢓ sinh kiꢇn tꢊng ꢉ thôn quê, làm cuꢎc sꢒng ngưꢛi dân khꢚ sꢉ là do
tính ngu ñꢎn không biꢁt phꢔi trái hoꢟc lòng hư danh mà ra. Chꢞ vì tham chút hư danh, mꢎt
ly mꢎt tý ngưꢛi dân cũng ñưa nhau ra cꢐa quan mà không bàn bꢕc hòa giꢔi ñưꢠc gây tꢒn
phí vô ích.
Vꢃn ñꢈ ñꢟt ra là nhꢑng sꢓ khꢒn nꢕn, nhꢢ nhen ñê hèn ꢃy làm thꢁ nào cho tiꢇt nꢏc, làm
thꢁ nào cho dân quê ta hiꢋu rõ quyꢈn tꢓ do cꢗa ngưꢛi công dân, không làm lꢊy cho ai
nhưng cũng không bꢌ ai bꢡng dưng làm lꢊy ñꢁn mình ñưꢠc.
Kꢁt luꢝn lꢕivꢈ nguyên nhân chính yꢁu cꢗa cuꢎc sꢒng cꢗa dân quê thꢛi Pháp thuꢎc,
nhà báo Nhꢌ Linh ñưa ý kiꢁn: “ Sꢓ sꢛng eo hꢡp khó khăn cꢃa dân quê ta nguyên nhân phꢆn
lꢊn ꢕ chꢢ vô hꢂc” ꢆ Bài báo “Các trình ñꢎ hꢏc thꢅc” theo chꢗ ñꢈ “Giáo dꢊc trong dân quê”
(Sꢒ 58, ngày 4/8/1933) Sꢓ vô hꢏc này ꢉ cꢔ hꢕng trên con nhà giàu như Chánh, Bá, tuy có
ñi hꢏc nhưng mꢔi rong chơi nuôi gà chꢏi, thꢔ diꢈu sáo rưꢠu chè cꢛ bꢕc, hát xưꢄng qua
ngày nên viꢁt chưa sꢏi chꢑ Quꢒc ngꢑ ñã tꢖ giã nhà trưꢛng. Còn hꢕng cùng dân thì lúc nhúc
như ñàn cꢖu ñói rét ngꢄ ngꢍn chꢧng ai ñoái nghĩ ñꢁn, chꢧng ai ñoái thương ñꢁn. Quan ñiꢋm
cꢗa Nhꢌ Linh là cꢀn phꢔi xây ñꢤp bꢝc thang tri thꢅc cho dân quê ngày mꢎt cao lên mꢄi thay
ñꢚi ñưꢠc ñꢛi sꢒng dân quê, chính là vꢃn ñꢈ giáo dꢊc.
Thꢓc tꢁ, nguyên nhân cꢗa sꢓ cùng khꢚ cay nghiꢇt nhꢃt cꢗa dân quê không chꢞ xuꢃt
phát tꢖ sꢓ vô hꢏc cꢗa hꢏ. Sꢓ cai trꢌ hà khꢤc cꢗa chính quyꢈn thꢓc dân và phong kiꢁn tay sai
ñã khiꢁn cho ñꢛi sꢒng cꢗa dân quê lꢀm than, tăm tꢒi. Thꢓc tꢁ, Phong Hóa là mꢎt tꢛ báo
công khai, ñꢋ tránh sꢓ áp chꢁ cꢗa nhà cꢀm quyꢈn mà các nhà báo phꢔi nói tránh ñi ñꢋ lꢏt
lưꢄi kiꢋm duyꢇt, hơn nꢑa, hꢏ dùng cách lý luꢝn này ñꢋ sau ñó sꢘ ñꢈ nghꢌ cꢔi cách và phát
triên giáo dꢊc ꢉ nông thôn, ñây cũng là mꢎt yꢁu tꢒ cꢀn thiꢁt cho viꢇc ñem cái mꢄi ñꢁn ñꢛi
sꢒng nông thôn.
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
171
2.2.2. Đꢏ kích bài trꢓ các phong tꢔc cꢕ hꢂ lꢖc hꢗu và thói hư tꢗt xꢌu cꢂa dân quê
Vꢄi viꢇc sꢐ dꢊng nhꢑng tiꢁng cưꢛi sꢔng khoái, châm chích, các nhà báo Phong Hóa ñã
phê phán các tꢝp tꢊc lꢙ nghi phong kiꢁn lꢕc hꢝu ñè nꢟng lên ngưꢛi dân ꢉ thôn quê, ñꢜng
thꢛi ñꢈ cao sꢓ bình ñꢧng trong gia ñình, coi trꢏng quyꢈn công dân tꢕi các thôn xóm.
Đó là nhꢑng tꢝp tꢊc như cúng bái, thꢤp hương, ñꢒt mã, ñánh bꢕc, ăn cꢡ, thách cưꢄi, tꢔo
hôn, lꢕi mꢟt... tꢕi thôn xóm.
Vꢈ tꢝp tꢊc cúng giꢡ, nhà báo Tꢅ Linh trong bài “Mꢟt thꢓc” sꢒ 28 ngày 30/12/1932
ñánh giá mꢟt trái cꢗa viꢇc cúng giꢡ ngưꢛi mꢃt: “Làm cꢢ cúng vì tin rꢖng ngưꢀi chꢉt vꢋ ăn,
nhưng làm cꢢ linh ñình thì mꢄt là hꢂ cho rꢖng phꢐi làm vì con cháu vꢋ ñông, cúng nhiꢋu
ñꢎ ăn cho ñꢃ, hai là vì thói quen, ba là vì cꢢ bàn to thì mình mꢊi là có hiꢉu và mꢊi ñưꢏc
tiꢉng khen cꢃa làng xóm. Thưꢀng ngưꢀi chꢉt ghét rưꢏu thì cúng rưꢏu vì không có rưꢏu
không ra cúng, ngưꢀi chꢉt ghét ñꢣ nꢌu thưꢀng lꢁi cúng ñꢣ nꢌu, ñó là tính làm sang vꢊi
hàng xóm...”
Vꢈ tꢊc ñꢒt mã, trong sꢒ 114 (Ngày 7/9/1934), vꢄi bài “Đꢒt mã là mꢎt sꢓ giꢔ dꢒi”, nhà
báo Nhꢌ Linh khꢧng ñꢌnh: “Thꢀi xưa, ngưꢀi cꢑ ñꢤt ra cái tꢈc giꢐ dꢛi kia chꢝ làm theo mꢄt ý
nghĩ có nhân ñꢁo. Đꢛi vꢊi dân ñꢀi thái cꢑ còn ngu ñꢄn còn mê tín dꢍ ñoan thì sꢓ giꢐ dꢛi ꢌy
rꢌt ñáng khen vì ñã cꢚu ñưꢏc bao mꢁng ngưꢀi” (do dùng ñꢜ mã ñꢋ thay cho tùy táng
ngưꢛi sꢒng và ñꢜ vꢝt thꢝt). “Tuy nhiên, trong thꢀi hiꢇn ñꢁi ta phꢐi hiꢎu rꢖng nhꢠng ñꢣ mã
kia ñꢛt ñi không thꢎ thành hình ngưꢀi hay thành các vꢒt dꢈng thꢓc ñưꢏc. Thꢉ mà dân ta cꢚ
nhꢅm mꢅt làm theo thì thꢓc là muꢛn lùi vꢋ ñꢀi thái cꢑ. Vꢊi nhꢠng ngưꢀi có hꢂc thꢚc và trí
tuꢇ hꢥn hoi vꢜn cꢅm ñꢆu theo tꢈc hꢃ lꢒu, vꢜn ñꢛt mã như thưꢀng, tuy hꢂ thꢔa hiꢎu rꢖng,
làm như thꢉ không có nghĩa gì là do hꢂ chꢝ sꢏ nꢉu không làm theo tꢑ tiên thì sꢦ bꢍ hꢂ hàng
làng mꢁc ñàm tiꢉu”. Thꢓc tꢁ, theo Nhꢌ Linh ñây là sꢓ lꢖa dꢒi cꢗa con ngưꢛi, sꢓ lꢖa dꢒi
ngưꢛi sꢒng ñꢋ khoe khoang tꢃm lòng hiꢁu nghĩa không có thꢝt, tꢓ lꢖa dꢒi chính mình vì
không tin vꢥn vꢛ là có tin, lꢖa dꢒi và làm hꢕi xã hꢎi, vì ñꢒng tiꢈn bꢢ ra mua mã có thꢋ dùng
ñꢋ cꢅu giúp ñưꢠc biꢁt bao kꢪ khꢒn khó.
Vꢈ tꢊc thách cưꢄi, trong sꢒ 74 (ngày 24/ 11/1933), vꢄi bài “Tꢝp tꢊc” nhà báo Nhꢌ Linh
ñã ñánh giá và phê phán tꢊc thách cưꢄi như sau: “Tꢒp tꢈc có khi ñã ñưa ta lùi tꢊi tꢒn ñꢀi
thái cꢑ” Thꢛi xưa khi cho con gái ñi lꢃy chꢜng, nhà gái chia trꢀu cau, bánh chưng, bánh
dày cho hꢏ hàng vꢄi ý nghĩa thay lꢛi báo tin mꢖng, nhꢑng thꢅ quà ñó là cꢗa nhà trai mang
ñꢁn. Hiꢇn nay, tꢝp tꢊc ñó ñã ñưꢠc cꢔi lương ñi, nhà gái yêu cꢀu nhà trai phꢔi dꢥn cưꢄi các
thꢓc phꢍm “văn minh” thay cho các thꢓc phꢍm “hꢗ lꢝu”. Tꢝp tꢊc cꢔi lương này ñã cao giá
hơn cái tꢝp tꢊc y nguyên cꢗa các cꢊ ta lưu truyꢈn lꢕi. Ví dꢊ có nhà gái ñòi nhà trai dꢥn cưꢄi
200 chai sâm banh vꢄi cꢄ là ngưꢛi trong hꢏ văn minh quen uꢒng sâm banh thôi, không
dùng bánh chưng nꢑa.
172
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
Ngoài ra, tꢝp tꢊc tin vào ma quꢞ, nhìn xó nào cũng thꢃy có linh hꢜn ma quꢂ, coi trꢏng
hꢀu ñꢜng, thꢀn tiên, cúng bái mong xin lꢎc cꢗa thꢀn lình, chꢞ muꢒn cꢀu phù hꢎ, giúp ñꢩ mà
không có tính tꢓ lꢝp, cꢒ gꢤng làm viꢇc và phꢃn ñꢃu. Trong các bài báo theo chꢗ ñꢈ Tꢔ nhꢧ
ñꢉn lꢊn, Tꢔ cao ñꢉn thꢌp, Bàn ngang ñꢋ nói ngưꢠc mà hiꢋu ra xuôi, Tꢅ Linh Hoàng Đꢕo
ñã ñꢔ phá nhꢑng quan ñiꢋm sai lꢀm châm tiꢁn, tꢝp tꢊc cꢚ hꢗ, nhꢑng thói hư tꢝt xꢃu cꢗa
ngưꢛi dân quê, khꢧng ñꢌnh ñó chính là mꢎt trong nhꢑng nguyên nhân khiꢁn hꢏ phꢔi chꢌu
cuꢎc sꢒng khꢚ cꢓc, lam lũ khi không có chí tꢓ lꢝp tiꢁn thꢗ vươn lên, chꢞ sꢒng theo tꢊc lꢇ cũ
lꢕc hꢝu. Trong sꢒ 65 (Ngày 22/12/1933), Tꢅ Linh Hoàng Đꢕo trong bài “Bàn ngang” ñã so
sánh tư tưꢉng cꢗa ngưꢛi phương Tây vꢄi ngưꢛi phương Đông chúng ta. Ông khꢧng ñꢌnh:
“Ngưꢀi Tây phương không phꢐi chꢝ vì khéo áp dꢈng khoa hꢂc vào viꢇc ñꢀi mà trꢕ nên
hùng mꢁnh mà hꢂ còn có chí tꢓ lꢒp, muꢛn tꢓ mình chꢛng chꢂi vꢊi muôn nꢢi khó khăn ꢕ
ñꢀi, ñem hꢉt tâm trí ra ñꢎ thꢅng sꢚc trꢕ ngꢁi cꢃa trꢀi ñꢌt làm cho giá trꢍ cꢃa con ngưꢀi
hơn cꢐ vꢁn vꢒt”. Vꢈ quan ñiꢋm cꢗa ngưꢛi Viꢇt Nam lꢕi cho tꢓ lꢝp như vꢝy là có ý nghĩa
ngông cuꢜng cꢗa bꢏn ñiên rꢜ, không biꢁt tꢓ lưꢠng thân mình chꢞ là như con sâu cái kiꢁn
mà muꢒn làm chúa tꢋ cꢔ vũ trꢊ là sꢓ sai lꢀm. Tꢅ Linh cho rꢣng: “Vꢊi ngưꢀi Viꢇt, thói ꢨ lꢁi
ñưꢏc coi như là cái nꢉt hay ho có mꢄt cꢃa chung cꢐ dân tꢄc Viꢇt Nam” Mꢎt sꢒ dꢥn chꢅng
ñưꢠc Tꢅ Linh ñưa ra và nhꢝn xét: “Con ꢨ lꢁi vào cha mꢡ ñꢎ vào sòng ñꢑ bác, hùng dũng
mꢕ cái, nꢖm bên khay ñèn thuꢛc phiꢇn...Vꢏ ꢨ lꢁi vào chꢣng ñꢐm ñang bôi ñꢧ thêm má
hꢣng, trꢅng thêm mꢤt ngꢂc,ñꢐm ñang ñi lê la chꢅn, cꢁ, ngꢣi nói xꢌu chꢍ em. Ngoài xã hꢄi
muꢛn lꢒp thân, ñem hꢉt tâm trí ra ñꢎ tìm thꢌy “thꢆy”, có quyꢋn thꢉ hòng nương tꢓa tꢌm
thân bꢐy thưꢊc. Anh lý, anh xã, xin lꢌy chân ñꢆy tꢊ ñꢎ mưꢏn oai nꢁt lũ dân ñen. Ngưꢀi
lành lꢤn, khꢧe mꢁnh giꢐ ꢛm yꢉu ñi ăn xin ñꢎ mong lꢌy kiꢉp sꢛng thꢔa... Ta cꢚ ꢨ lꢁi vào
ngưꢀi khác, thꢒt là mꢄt sꢓ tiꢉn bꢄ to tát, vì ta ñưꢏc hưꢕng lꢁc thú ꢕ ñꢀi mà khꢧi phꢐi
chꢛng cꢓ vꢊi muôn sꢓ khó khăn trꢕ ngꢁi, ta khꢧi phꢐi làm lꢈng, nghĩ ngꢏi, ta khꢧi phꢐi
làm ngưꢀi”.
Vꢈ phꢍm chꢃt tꢓ trꢏng, mꢎt phꢍm chꢃt rꢃt cꢀn trong cuꢎc sꢒng cꢗa con ngưꢛi, là mꢎt
nhân tꢒ tꢕo nên sꢓ tiꢁn bꢎ cꢗa xã hꢎi, nhà báo Nhꢌ Linh trong bài “Tꢓ trꢏng” tꢕi sꢒ 68
(ngày 13/ 10/1933) ñã nêu: “Cꢆn phꢐi dꢁy dân quê biꢉt tꢓ trꢂng, ñꢔng có nhꢠng tư tưꢕng
cꢗ chi ñê hèn khiꢉn con ngưꢀi mꢌt hꢉt nhân cách”. Ông ñã diꢙn giꢔi vꢈ tꢓ trꢏng hiꢋu theo
nghĩa hꢦp là con ngưꢛi không khúm núm, nꢌnh hót ñê hèn, làm mꢃt phꢍm giá cꢗa cá nhân.
Theo nghĩa rꢎng, trong trách nhiꢇm vꢄi xã hꢎi, mꢎt con ngưꢛi khi có nghĩa vꢊ kén chꢏn
ngưꢛi ra thay mꢟt cho mình ꢉ nghꢌ viꢇn mà hoꢟc không công tâm vì ăn tiꢈn ñút lót, hoꢟc
cꢍu thꢔ vì cho ñó là mꢎt viꢇc không quan hꢇ ñꢁn mình thì sꢓ không biꢁt tꢓ trꢏng ꢃy mꢄi
thꢝt có hꢕi lꢄn. Quyꢈn bꢍu cꢐ là mꢎt sꢓ tꢓ do cꢗa công dân, cꢗa cá nhân, biꢁt dùng quyꢈn
bꢀu cꢐ nghiêm túc ñúng trách nhiꢇm là biꢁt tꢓ trꢏng. Nꢁu vì tư túi mà mꢎt ngưꢛi xꢣng bꢝy
hay ngu dꢒt, ích kꢂ ñưꢠc trúng cꢐ thì ngưꢛi bꢀu vì lꢠi ích cá nhân ñã bán rꢪ lꢠi ích cꢗa
ñoàn thꢋ
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
173
Tóm lꢕi, nhꢑng tꢝp tꢊc lꢙ nghi phong kiꢁn cꢚ hꢗ, lꢕc hꢝu ñè nꢟng lên cuꢎc sꢒng dân
quê ñꢈu bꢌ các nhà báo Phong Hóa ñꢔ kích như: cúng bái, thꢤp hương, giꢡ chꢕp, ñánh bꢕc,
ăn cꢡ, mê tín dꢌ ñoꢕn, ñꢜng cꢒt, tin vào ma quꢞ. Bên cꢕnh ñó, các phꢍm chꢃt tꢒt ñꢦp như tꢓ
lꢝp, tꢓ trꢏng ñưꢠc ñꢈ cao, sꢓ bình ñꢧng trong gia ñình và quyꢈn công dân cơ bꢔn là quyꢈn
bꢀu cꢐ ñưꢠc giꢔi thích và tuyên truyꢈn mꢕnh mꢘ ñꢋ ngꢃm dꢀn vào dân quê.
Nhꢑng thói hư tꢝt xꢃu cꢗa ngưꢛi dân quê cũng ñưꢠc ñưa lên mꢟt báo ñꢋ phê bình, ñꢔ
kích mꢕnh mꢘ. Trưꢄc hꢁt ñꢒi tưꢠng chính bꢌ ñꢔ kích lꢕi là nhꢑng ngưꢛi trong bꢎ máy thôn
xã. Hình ꢔnh Lý Toét và Xá Xꢇ là hình ꢔnh ñưꢠc tꢕo dꢓng qua tranh vꢘ ñã trꢉ thành hai
nhân vꢝt chꢗ chꢒt cꢗa biꢁm hꢏa Viꢇt Nam và tꢖ ñó ñi vào văn hꢏc, vào ñꢛi sꢒng thưꢛng
ngày cꢗa ngưꢛi Viꢇt. Trong thꢛi gian tꢜn tꢕi báo Phong Hóa tꢖ năm 1932 ꢆ 1936, tranh Lý
Toét và Xã Xꢇ cũng như nhꢑng câu chuyꢇn cưꢛi vꢈ hai cꢊ nhà quê cꢚ hꢗ “ñꢝm ñꢟc dân tꢎc
tính” này ñã là các cú hích ñâm xꢀm vào nꢈn văn minh mꢄi do “Mꢥu quꢒc” Pháp mang
ñꢁn. Đây cũng là thꢛi gian mà tꢕi Viꢇt Nam ñang chꢅng kiꢁn cuꢎc chꢕm trán tóe lꢐa
cꢗa hai nꢈn văn hóa Đông ꢆ Tây cũng như các quan ñiꢋm: bꢔo tꢜn, dung hòa Đông Tây,
Âu hóa...
Nhân vꢝt Lý Toét vꢄi nhꢑng tính cách ñꢝm nét cꢗa dân quê Viꢇt Nam ñưꢠc mꢏi ngưꢛi
chꢃp nhꢝn mꢎt cách bꢃt thành văn. Nhꢑng nét chính vꢈ Lý Toét là: Lý Toét là mꢎt ông già
nhà quê, có chꢅc phꢝn trong làng, chꢅc Lý trưꢉng, nên ñưꢠc gꢏi là Lý, mꢤt bꢌ bꢇnh ñau
mꢤt hꢎt tꢖ bé, kèm nhèm, gꢏi là mꢤt toét. Nhꢝp hai chꢑ Lý và Toét vào nhau vì vꢝy ông
ñưꢠc gꢏi là Lý Toét
Lý Toét nghèo, sꢒng ꢉ thôn quê, chưa tꢖng ñưꢠc thꢃy nhꢑng thꢅ văn minh ngoài phꢒ
do ngưꢛi Pháp mang lꢕi. Lý biꢁt ñꢏc chꢑ quꢒc ngꢑ, biꢁt ít chꢑ nôm, chꢑ nho, nhưng không
hiꢋu tiꢁng Pháp, nên có nhiꢈu phen không thông vꢈ chꢑ nghĩa, nhꢀm chꢑ nꢏ sang chꢑ kia tí
chút. Vì nghèo nên Lý Toét tham ăn, lꢕi nghiꢇn rưꢠu, nên ích kꢂ, chꢞ muꢒn mình ñưꢠc
phꢀn to, thêm nꢑa, không hiꢋu gì vꢈ vꢇ sinh, ăn ꢉ dơ bꢍn, nên cꢔ tin, sꢠ hãi ñꢗ mꢏi thꢅ. Lý
Toét rât mê tín, thꢛ ñꢗ mꢏi loꢕi thꢀn thánh, tꢖ con cóc sành trên bꢋ nưꢄc ngoài vưꢛn hoa,
ñꢁn con hꢚ sꢒng trong chuꢜng Vưꢛn Bách Thú... Vꢠ con cꢗa Lý Toét ꢉ quê cũng rꢃt lôi
thôi, Lý Toét có mꢎt cô con gái lꢄn tên là Ba Vành ñã bꢢ nhà lên thành phꢒ lꢃy Tây nên
thꢞnh thoꢔng Lý Toét cũng ra thành phꢒ thăm con gây ra các câu chuyꢇn cưꢛi do tính cách
cꢚ hꢗ và làm trái pháp luꢝt: ví dꢊ: dùng tem ñã ñóng ñꢋ gꢐi thư bꢌ phꢕt nhưng vꢥn cãi lꢕi...
Sau Lý Toét là nhân vꢝt Xá Xꢇ xuꢃt hiꢇn, có dáng ngưꢛi béo ꢌ, ñꢀu trꢏc lông lꢒc ñꢒi
chꢏi vꢄi Lý Toét gꢀy ñét và cao. Xá Xꢇ ra ñꢛi ñꢋ ñꢃu lꢕi vꢄi Lý toét, cãi chꢀy cãi cꢒi chung
buꢜn chung vui, cùng sꢒng cuꢎc ñꢛi dân nô lꢇ mꢃt nưꢄc cùng Lý Toét. Nhꢑng câu chuyꢇn
cưꢛi vꢈ Lý Toét và Xá Xꢇ vꢈ nhꢑng tính tình xꢃu, gàn bưꢄng, cù nhꢀy, ñáng cưꢛi, nhꢑng
suy nghĩ, suy luꢝn chéo cꢧng ngꢡng như dùng tem ñã ñóng dꢃu theo suy luꢝn tưꢉng ñúng
174
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
cꢗa mình... Nhꢑng phꢔn ꢅng không giꢒng ai cꢗa Lý Toét và Xá Xꢇ ñã diꢙn tꢔ nhꢑng khía
cꢕnh khác nhau trong cuꢎc sꢒng. Cꢟp bài trùng Lý Toét và Xá Xꢇ cꢗa Phong Hóa trꢉ nên
nꢚi tiꢁng, ñưꢠc sꢓ ꢗng hꢎ cꢗa nhân dân tꢖ trꢪ con ñꢁn ngưꢛi lꢄn. Qua nhꢑng bꢅc tranh và
câu chuyꢇn cưꢛi vꢈ Lý Toét và Xá Xꢇ, ngưꢛi dân quê thꢃy hình ꢔnh mình trong ñó, thꢃm
thía vꢈ thân phꢝn mꢃt nưꢄc, nghèo ñói, chưa ñưꢠc giáo dꢊc cꢗa ngưꢛi dân nên dân quê
thưꢛng vô kꢂ luꢝt, hay sꢠ hãi, mê tín có nhiꢈu thói hư tꢝt xꢃu và cam chꢌu tꢗi nhꢊc dưꢄi
ách cai trꢌ cꢗa chính quyꢈn thꢓc dân Pháp. Có ý kiꢁn cho rꢣng Phong Hóa bôi xꢃu ngưꢛi
nhà quê. Tuy nhiên hãy phꢔi hiꢋu nꢁu dân quê còn nghèo ñói, vô hꢏc, khꢒn cùng và bꢌ bóc
lꢎt và ñè nén thì sꢓ mê tín, sꢠ hãi và tham lam, nhꢢ nhen ích kꢂ sꢘ phꢔi sinh ra... Muꢒn
thay ñꢚi cuꢎc sꢒng lꢕc hâu ꢉ nông thôn, nhꢑng trí thꢅc chân chính phꢔi làm gì ñꢋ dꢥn
ñưꢛng cho cꢎng ñꢜng. Đây cũng là chꢗ ý cꢗa Phong Hóa, dùng báo chí ñꢋ vꢝn ñꢎng thay
ñꢚi và cꢔi cách xã hꢎi.
2.2.3. Đꢆ nghꢁ cꢏi cách xã hꢋi nông thôn thông qua Bꢏn Chương trình xây dꢉng
cuꢋc sꢒng mꢍi
Sau mꢎt thꢛi gian liên tiꢁp ñăng tꢔi nhꢑng bài báo phꢔn ánh thꢓc tꢁ ñꢛi sꢒng khꢒn
cùng và châm biꢁm, ñꢔ kích các phong tꢊc cꢚ hꢗ lꢕc hꢝu và thói hư tꢝt xꢃu cꢗa dân quê,
Phong Hóa tiꢁp tꢊc ñưa ra mꢎt loꢕt bài báo vꢈ vꢃn ñꢈ dân sinh, trình bày nhꢑng bꢔn
chương trình cꢔi cách xã hꢎi nông thôn vꢄi nhꢑng nꢎi dung cơ bꢔn nhꢣm xây dꢓng cuꢎc
sꢒng mꢄi tꢕi thôn quê.
Sꢒ 80 (Ngày 5/1/1934) là sꢒ mꢉ ñꢀu viꢇc ñăng tꢔi các bài viꢁt vꢈ các bꢔn Chương
trình cꢐi cách xã hꢄi dành cho nông thôn ngay tꢕi trang ñꢀu theo chꢗ ñꢈ vꢌn ñꢋ dân sinh.
Nhà báo Nhꢌ Linh vꢄi bài “Mꢎt bꢔn chương trình” ñã thꢋ hiꢇn quan ñiꢋm cꢗa ông vꢈ viꢇc
tiꢁn hành cꢔi cách ꢉ nông thôn. Ông cho rꢣngcꢀn phꢔi lưu tâm ñꢁn mꢎt vꢃn ñꢈ mà nꢁu quên
ñi không ñꢋ ý tꢄi sꢘ dꢥn ñꢁn sꢓ thꢃt bꢕi cꢗa các cuꢎc cꢔi lương hương tꢊc. Đó là do tính
không ưa nhꢦ cꢗa dân quê nên các nhà cꢔi cách phꢔi dùng uy quyꢈn mà bꢤt dân quê thꢓc
hành các bꢔn chương trình cꢔi cách ñó thì mꢄi mong giꢔi quyꢁt ñưꢠc vꢃn ñꢈ dân sinh.
Tꢖ sꢒ 80 (ngày 5/1/1934) ñꢁn sꢒ 90 (23/3/1934), nhà báo Nhꢌ Linh ñã liên tiꢁp ñăng
mꢎt bꢔn Chương trình cꢔi cách tꢊc lꢇ các làng, ñꢈ nghꢌ phá bꢢ hꢧn nhꢑng thành kiꢁn dꢌ
ñoan, nhꢑng phong tꢊc xꢃu xa ñꢜi bꢕi, cái gì cũ mà hꢗ lꢝu thì nhꢃt quyꢁt trꢖ khꢐ và cꢔi tꢕo
các làng theo quy cꢗ mꢄi. Bꢔn Chương trình chú trꢏng cách nuôi sꢒng dân quê, quan tâm
ñꢁn sꢓ sꢒng cꢗa dân quê. Bꢔn Chương trình ñã chia ra tꢖng mꢊc nhꢃt ñꢌnh.
Nꢎi dung ñꢀu tiên cꢗa Bꢔn tưꢛng trình cꢔi cách là quan tâm ñꢁn dân sinh cꢗa ngưꢛi
dân. Đꢈ nghꢌ trꢜng cꢃy thóc lúa hoa màu, cây ăn quꢔ, tre, dâu nuôi tꢣm ñꢗ ñꢋ cung cꢃp cho
nhu cꢀu ăn, mꢟc, ꢉ cꢗa dân cư trong làng. Đꢈ nghꢌ làng xã coi ao hꢜ là nguꢜn lꢠi chung,
sꢐa sang xây ñꢤp các bꢛ ao cho sꢕch sꢘ và ñào cꢒng ngꢀm cho các ao thông nhau. Dùng ao
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
175
nuôi cá, lꢃy nguꢜn lꢠi cꢗa ao ñꢋ sꢐ dꢊng ñóng thuꢁ thân cho dân, còn thꢖa sꢘ sꢐa sang
ñưꢛng xá và các nơi công cꢎng.
Nꢎi dung thꢅ hai, bꢔn Chương trình ñꢈ nghꢌ phát triꢋn tiꢋu kꢨ nghꢇ gꢜm các nghꢈ như
dꢇt vꢔi và ren thêu, nung nꢜi, nung gꢕch, dꢇt chiꢁu, làm nón, ñan rꢚ, ñan rá, làm bꢌ nghĩa là
tꢓ cung tꢓ cꢃp lꢃy nhꢑng ñꢜ dùng cꢗa ñꢛi sꢒng. Do dân có nhiꢈu nghꢈ phꢊ nên sꢘ trꢖ ñưꢠc
nhꢑng cái hꢕi lꢄn do nhàn cư trong dân sinh ra như cꢛ bꢕc, rưꢠu phiꢇn, kiꢇn cáo, trꢎm
cưꢄp. Mꢎt loꢕi thuꢁ ñưꢠc ñꢟt ra không phân ñꢧng cꢃp trong làng, gꢏi là thuꢋ ngꢜi rꢜi, ai
không có nghꢈ phꢔi ñóng thuꢁ 1 ñꢜng bꢕc. Ai phꢔi ñóng thuꢁ ngꢜi rꢜi ñưꢠc coi là mꢎt sꢓ
xꢃu, sꢘ cꢚ vũ dân làng trꢏng sꢓ lao ñꢎng, ñưa cuꢎc sꢒng phát triꢋn lên.
Nꢎi dung thꢅ ba cꢗa Chương trình là cꢔi cách vꢈ hình thꢅc trong làng như: phá lũy tre,
trꢜng thay vào hàng giꢝu cây dâu và cây ăn quꢔ. Vꢈ ngưꢛi: ñàn ông bꢢ búi tóc chuyꢋn
thành húi trꢏc hay húi rꢘ cho sꢕch sꢘ, vꢇ sinh. Vꢈ y phꢊc bꢢ áo trùng, mꢟc áo kép bông
bꢣng lꢊa hoꢟc bꢣng ñũi do dân tꢓ làm. Vꢈ phꢊ nꢑ y phꢊc cũng cꢀn gꢏn gàng dꢙ coi, có thꢋ
chꢏn lꢒi y phꢊc hoàn toàn An Nam như các cô gái vùng Lim. Có thꢋ tꢓ làm guꢒc, dép ñꢋ ñi
lꢕi và che ñꢀu bꢣng nón lá. Vꢈ vꢃn ñꢈ vꢇ sinh chung và vꢇ sinh riêng, Chương trình cꢔi
cách ñꢈ nghꢌ quan tâm ñꢁn nưꢄc uꢒng gꢜm: ao hꢜ phꢔi giꢑ sꢕch sꢘ, rác rưꢉi phꢔi có nơi
chꢅa riêng, có xe bò trong làng ñi các nơi hót rác. Vꢈ nưꢄc ăn phꢔi dùng công quĩ cꢗa làng
khơi giꢁng sꢕch và làm nhà lꢏc nưꢄc rꢜi dꢥn ngꢀm nưꢄc theo các ꢒng ñꢁn các nhà trong
làng. ꢫng hꢎ viꢇc nâng cꢃp vꢈ hình thꢅc ăn mꢟc cho phꢊ nꢑ, tꢖ sꢒ 86, Phong Hóa mꢉ thêm
mꢊc: Vꢪ ñꢦp riêng tꢟng các bà các cô, chuyên bàn và hưꢄng dꢥn vꢘ kiꢋu các y phꢊc ñꢦp
cho phꢊ nꢑ phù hꢠp vꢄi công viꢇc và hoàn cꢔnh sꢒng. Vꢈ vꢃn ñꢈ nhà cꢐa cũng ñưꢠc Bꢔn
Chương trình ñꢈ nghꢌ thay ñꢚi theo phương diꢇn hꢠp vꢇ sinh. Theo tác giꢔ cꢗa Chương
trình cꢔi cách, nhà kiꢋu cũ vꢒn có 5 gian hai chái tuy ñꢦp nhưng vꢈ phương diꢇn vꢇ sinh
chưa ñꢔm bꢔo: thꢃp, ꢍm, thiꢁu ánh sáng và không khí do không có cꢐa sꢚ, mùa hè nóng,
mùa rét lꢕnh. Bꢔn Chương trình ñꢈ nghꢌ cư dân khi làm nhà dù bꢣng gꢕch hay bꢣng tre
cũng ñꢈu phꢔi vꢘ kiꢋu nhà trình mꢎt hꢎi ñꢜng coi riêng ñꢋ xem xét theo tiêu chuꢍn hꢠp vꢇ
sinh, cho treo ꢉ nhà công quán mꢎt kiꢋu nhà tre làm mꢥu ñꢋ ai muꢒn làm nhà ñꢁn xem ñꢋ
hꢏc tꢝp. Kiꢋu nhà chꢞ lꢠp cói, rꢕ và cꢎt kèo bꢣng tre, bꢣng bương hay gꢡ soàn nhưng ngăn
nꢤp và hꢠp vꢇ sinh, nꢈn cao, có cꢐa sꢚ và chia buꢜng. Đꢋ ñꢔm bꢔo vꢇ sinh, nghĩa ñꢌa phꢔi
qui tꢝp và làm xa khu dân cư.
Theo quan ñiꢋm cꢗa tác giꢔ Chương trình cꢔi cách, muꢒn cho mꢎt cuꢎc cꢔi cách vꢈ
mꢏi mꢟt tꢕi thôn quê có thꢋ ñꢕt kꢁt quꢔ, trưꢄc hꢁt phꢔi phá bꢢ ñưꢠc nhꢑng dꢌ ñoan, mê tín
thì cꢔi cách mꢄi thành công ñưꢠc. Mà muꢒn phá bꢢ hꢁt nhꢑng mê tín dꢌ ñoan thì phꢔi ñꢈ ra
mꢎt chương trình giáo dꢊc tꢕi thôn quê. Viꢇc xây dꢓng trưꢛng hꢏc ꢉ thôn quê ñưꢠc ưu tiên
tꢕi nhꢑng khu ñꢃt rꢎng rãi và xây dꢓng các công trình lꢄp hꢏc hꢠp vꢇ sinh, mát mꢪ, sꢕch
sꢘ, sân trưꢛng phꢔi trꢜng cây lꢃy bóng mát. Nꢎi dung giáo dꢊc ñi theo hưꢄng mꢄi, tiꢁn bꢎ,
chia ra các mꢊc như: sꢐ ký, ñꢌa dư, luân lý, quꢒc văn, khoa hꢏc phꢚ thông và sơ lưꢠc, toán
176
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
pháp thꢓc hành... Tuy nhiên quan tâm dꢕy cho các thiꢁu niên biꢁt nhꢑng ñiꢈu cꢀn thiꢁt vꢈ
quyꢈn công dân. Quyꢈn công dân vꢒn là mꢎt vꢃn ñꢈ mà các trưꢛng lꢄp bên Âu Mꢨ luôn
quan tâm. Vì vꢝy, chương trình cꢔi cách giáo dꢊc phꢔi hꢏc tꢝp phương Tây chú trꢏng dꢕy
cho thiꢁu niên vꢈ quyꢈn công dân, quyꢈn tꢓ do tham dꢓ vào viꢇc hương chính và tꢓ do bꢀu
cꢐ. Dân quê cꢀn ñưꢠc hiꢋu biꢁt pháp luꢝt. Các thiꢁu niên ñưꢠc dꢕy cho biꢁt rꢣng hꢏ ñưꢠc
tꢓ do nói và viꢁt nhꢑng ñiꢈu hꢏ nghĩ miꢙn là nhꢑng ñiꢈu ñó không vi phꢕm pháp luꢝt
Trong sꢒ 91 (ngày 30/3/1934) nhà báo Tꢅ Linh Hoàng Đꢕo viꢁt bài: “Dân quê... và
luꢝt” trong ñó ông khꢧng ñꢌnh sꢓ mơ hꢜ cꢗa ngưꢛi dân quê vꢄi pháp luꢝt hiꢇn nay. Theo
ông, ngưꢛi dân quê: “Tuyꢇt nhiên không biꢉt nhꢠng ꢃy khúccꢃa pháp luꢒt, không rõ nhꢠng
ñiꢋu gì và sꢓ gì mà pháp luꢒt không cꢌm ñoán, cũng không hiꢎu thꢉ nào là trꢂng tꢄi, khinh
tꢄi”. Lý do cꢗa sꢓ không hiꢋu biꢁt này là do không có ngưꢛi dꢕy bꢔo cho hꢏ biꢁt. Biꢁt
pháp luꢝt cho ñꢁn nơi ñꢁn chꢒn không phꢔi là mꢎt sꢓ dꢙ dàng ñꢒi vꢄi dân quê khi ꢉ Viꢇt
Nam luꢝt Nam triꢈu cũng thꢓc hành, luꢝt Mꢥu quꢒc cũng có. Khi dân quê biꢁt pháp luꢝt sꢘ
không còn sꢠ hãi không còn vꢪ dút dát cꢗa nhꢑng ngưꢛi chꢞ biꢁt “gãi tai” nhꢛ “ñèn trꢛi soi
xét”. Đꢋ dân quê hiꢋu pháp luꢝt, nhà báo Tư Linh ñưa ra cách tuyên truyꢈn cho thanh niên
các làng có chí khí ñi sưu tꢀm các sách luꢝt rꢜi ñꢏc và giꢔng cho dân quê nghe nhꢑng lúc
hꢏp viꢇc làng. Công cuꢎc tuy khó khăn song có ý chí và quꢔ cꢔm thì sau trưꢄc cũng ñꢕt
ñưꢠc mꢊc ñích mà quꢔ cꢔm ý chí vꢒn là ñꢅc tính cꢗa thanh niên rꢃt cꢀn thúc ñꢍy.
Qua chương trình cꢔi cách xã hꢎi ꢉ nông thôn mà các nhà báo Phong Hóa ñưa ra, có
thꢋ thꢃy hꢏ rꢃt hăng hái muꢒn cꢔi tꢕo xã hꢎi nông thôn theo nhꢑng nꢎi dung tiꢁn bꢎ. Chính
yꢁu cꢗa cꢔi cách nông thôn vꢥn là phát triꢋn giáo dꢊc theo tư tưꢉng phương Tây, bꢢ phong
tꢊc lꢕc hâu, các thói hư tꢝt xꢃu cꢗa dân quê, quan tâm xây dꢓng lꢒi sꢒng mꢄi, nhà ꢉ, ăn
mꢟc, nưꢄc uꢒng, vꢇ sinh chung...
Có thꢋ thꢃy, vꢄi tꢞ lꢇ 90/100 là dân quê vꢥn giꢑ nhiꢈu hꢗ tꢊc thì khó nhꢃt vꢥn là vꢃn ñꢈ
tư tưꢉng, phꢀn ñông dân cư còn trꢏng thói cꢚ, có bꢎ phꢝn tuy hàng ngày tiꢁp xúc vꢄi phong
trào mꢄi, biꢁt phong tꢊc cũ có nhiꢈu cái dꢉ nhưng vꢥn chưa dám quꢔ quyꢁt bꢢ lꢈ lꢒi xưa.
Trưꢄc tình hình thꢓc tꢁ ñó, các nhà báo Phong Hóa ñã ñưa lên trang ñꢀu nhꢑng bài báo
khai thông trí não cꢗa ngưꢛi dân quê ñꢋ hưꢄng dân quê phá bꢢ nhꢑng lꢕc hꢝu ñi theo con
ñưꢛng tiꢁn bꢎ tꢄi tư tưꢉng nhân ñꢕo, bình ñꢧng và bác ái.
3. KꢘT LUꢙN
Trong nhꢑng năm 1932 ꢆ1936, Phong Hóa ñã xông xáo trong trꢝn chiꢁn tuyên truyꢈn
trên mꢟt trꢝn báo chí công khai, ñꢔ phá nhꢑng hꢗ tꢊc xã hꢎi, ñưa ra nhꢑng quan ñiꢋm duy
tân cꢃp tiꢁn, khuyꢁn khích vươn tꢄi cái văn minh. Phong Hóa ñã sꢐ dꢊng biꢇn pháp trào
phúng như mꢎt vũ khí ñꢋ có thꢋ phá cái cũ, tꢕo lꢝp cái mꢄi mꢎt cách mꢈm mꢢng, sꢐ dꢊng
hình thꢅc ñꢃu tranh công khai, phꢔn ánh rõ nét thꢓc tꢁ ñꢛi sꢒng khꢒn cùng cꢗa dân quê ñꢋ
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017
177
tꢖ ñó ñꢔ kích bài trꢖ các phong tꢊc cꢚ hꢗ lꢕc hꢝu và thói hư tꢝt xꢃu cꢗa dân quê, coi ñây là
ñiꢋm chính yꢁu ñꢋ cꢔi tꢕo xã hꢎi theo hưꢄng duy tân. Phong Hóa vꢄi nhꢑng bài báo ñꢔ phá
cái cũ, tuyên truyꢈn tư tưꢉng mꢄi ñã thꢋ hiꢇn sꢓ quan tâm ñꢁn xã hꢎi, ñꢁn viꢇc khai dân trí,
chꢃn dân khí, hꢝu dân sinh như tinh thꢀn cꢗa nhà ái quꢒc Phan Châu Trinh ñã bàn ñꢁn hꢜi
ñꢀu thꢁ kꢂ XX và gia nhꢝp vào cuꢎc ñꢃu tranh vì tiꢁn bꢎ xã hꢎi bꢣng con ñưꢛng báo chí
công khai có sꢅc lan tꢢa rꢎng lꢄn trong xã hꢎi. Nhꢑng ñóng góp cꢗa Phong Hóa trong giai
ñoꢕn cuꢎc ñꢃu tranh hòa binh là cꢀn thiꢁt và phù hꢠp rꢃt ñáng ñưꢠc khꢧng ñꢌnh. Chꢞ vꢄi
mꢎt thꢛi gian ngꢤn tꢜn tꢕi, Phong Hóa vꢄi tiꢁng nói duy tân cꢃp tiꢁn, hưꢄng vꢈ nông thôn
và dân quê ñã ñꢋ lꢕi mꢎt dꢃu ꢃn rõ nét trong lꢌch sꢐ báo chí Viꢇt Nam.
TÀI LIꢚU THAM KHꢛO
1. Nguyꢙn Viꢇt Chưꢄc (1974), Lưꢏc sꢗ báo chí Viꢇt Nam, ꢆ Nam Sơn, Sài Gòn.
2. Trꢀn Văn Giàu (1997), Sꢓ phát triꢎn cꢃa tư tưꢕng ꢕ Viꢇt Nam tꢔ thꢉ kꢨ XIX ñꢉn Cách mꢁng
tháng Tám, Tꢝp 2, ꢆ Nxb Chính trꢌ Quꢒc gia, Hà Nꢎi.
3. Đꢡ Quang Hưng (2000), Lꢍch sꢗ báo chí Viꢇt Nam 1865 ꢘ 1945, ꢆ Nxb Chính trꢌ Quꢒc gia.
4. Phꢕm Thꢁ Ngũ (2000), Tꢓ lꢓc văn ñoàn trong tiꢉn trình văn hꢂc dân tꢄc, Nxb Văn hóa Thông
tin, Hà Nꢎi.
5. Huỳnh Văn Tòng (2000), Báo chí Viꢇt Nam tꢔ khꢕi thꢃy ñꢉn 1945, ꢆ Nxb Thành phꢒ Hꢜ Chí
Minh.
6. Báo Phong Hóa tꢖ sꢒ 13 (ngày 8/9/1932) ñꢁn sꢒ 190 (ngày 5/6/1936).
THE STRUGGLE AGAINST THE OLD THING OF VIETNAMESE RURAL
SOCIETY IN THE NEWSPAPER “PHONG HOA” (1932 ꢐ1936)
Abstract: “Phong Hoa” is the first satirical newspaper in Vietnam aming to discuss the
social, political and economic issues in a funny way (satire, humor) that clarified the
current situation in the country. Accordingly, the struggle against the old thing of
Vietnamese rural society was reflected by “Phong Hoa” in a tone of irony. “Phong Hoa”
used methods of satire to lash out and except the oldꢘ fashioned and the bad habits of the
rural people. This basis helped “Phong Hoa” to popularize new democratic ideas of
Western with progressive opinion to individuals, families, society and propagandized the
content of the reform agenda to buid a new rural society.
Keywords: Satirical, rural, backward, progressive, social reform.
14 trang
21/04/2022
820
Bạn đang xem tài liệu "Cuộc đấu tranh chống lại cái cũ trong xã hội nông thôn Việt Nam trên báo Phong hóa (1932-1936)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- cuoc_dau_tranh_chong_lai_cai_cu_trong_xa_hoi_nong_thon_viet.pdf
