Bài giảng Sử dụng thuốc ở người cao tuổi

SỬ DỤNG THUỐC

Ở NGƯỜI CAO TUỔI

Ths. Tôn Hương Giang

Bệnh viện Lão khoa Trung ương

I. MỞ ĐẦU

◼ Tuổi thọ ngày càng cao, số lượng người cao tuổi ngày

càng nhiều

◼ Già hóa không phải là bệnh nhưng tạo điều kiện cho

bệnh phát sinh và phát triển (chủ yếu là các bệnh

mạn tính, bệnh thoái hóa; một người mắc nhiều

bệnh cùng một lúc)

◼ Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh → chi phí

y tế cho người cao tuổi gấp 7 lần so với người trẻ

tuổi.

◼ Vài thập kỷ gần đây, Lão khoa với tư cách là một

chuyên ngành nghiên cứu tuổi già đã phát triển

nhanh chóng và mạnh mẽ trong đó vấn đề sử dụng

thuốc hợp lý, an toàn ở người cao tuổi trở thành

vấn đề được nhiều người quan tâm.

II. MỘT VÀI SỐ LIỆU VỀ TÌNH HÌNH

SỬ DỤNG THUỐC Ở NGƯỜI CAO TUỔI

◼ NCT chiếm 12% dân số, sử dụng 31% thuốc kê

đơn.

◼ 85% NCT tại nhà và 95% NCT tại các nhà

dưỡng lão thường xuyên sử dụng thuốc.

◼ Các thuốc NCT sử dụng nhiều: tim mạch

(21%), thần kinh (18%)…

◼ Nguy cơ tương tác thuốc tỷ lệ thuận với số thuốc

được dùng: 2 thuốc (6%); 5 thuốc (50%); ≥8 thuốc

(100%).

◼ Nguy cơ tác dụng phụ cao hơn 2-7 lần so với người

trẻ tuổi.

◼ 40% NCT gặp tác dụng phụ có hại (15% phải

nhập viện → tử vong 6,4%)

◼ Trong nhà dưỡng lão, cứ 1 USD tiền thuốc thì cần

1,3USD giải quyết các hậu quả gây nên.

III. TÂM LÝ CỦA NCT VỚI VIỆC DÙNG

THUỐC VÀ CÁCH DÙNG THUỐC

◼ NCT có nhiều bệnh, thường hay lo lắng nên có

tâm lý muốn dùng nhiều loại thuốc cùng một lúc.

◼ Thường dùng thuốc theo kinh nghiệm, tự mách

bảo nhau nên dễ lạm dụng thuốc hoặc sử dụng sai

chỉ định.

◼ Do thiếu thông tin nên thường trông đợi nhiều ở

thuốc mà quên hẳn độc tính, tác dụng phụ, từ đó

dễ xảy ra tai biến.

IV. NHỮNG TRỞ NGẠI VÀ TAI BIẾN CÓ THỂ

XẢY RA KHI DÙNG THUỐC Ở NCT

◼ Thuốc giúp NCT chống chọi lại với bệnh tật và

cải thiện chất lượng cuộc sống, tuy nhiên tai

biến lại hay xảy ra hơn so với người trẻ tuổi.

◼ NCT thường bị tai biến do các thuốc: tim

mạch, chống đông, chống viêm non-steroid,

Insulin, thuốc viên hạ đường huyết, thuốc an

thần, thuốc Parkinson, thuốc lợi tiểu…

◼ Tình trạng “đa dược học” thúc đẩy các tương

tác bất lợi.

◼ Sự thay đổi về dược động học, dược lực học gây

khó khăn khi: chọn thuốc, liều và cách sử dụng

thuốc.

◼ Tuổi cao, trình độ văn hóa hạn chế nên có thể

quên hoặc thực hiện không đúng chỉ dẫn của bác

sĩ.

◼ Một số NCT không tự dùng được thuốc (BN di

chứng TBMMN, giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, mắt

kém, Parkinson…)

◼ Dạng đóng gói: thuốc quá nhỏ → khó cầm giữ,

quá to → khó nuốt, dung dịch → khó chia liều.

V. NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG CƠ THỂ

NCT ẢNH HƯỞNG ĐẾN DƯỢC ĐỘNG

HỌC VÀ DƯỢC LỰC HỌC CỦA THUỐC

◼ Quá trình tích tuổi → biến đổi hoạt động chức năng

của các cơ quan, hệ thống → ảnh hưởng trực tiếp

đến chuyển hóa, khử độc, thải độc và đáp ứng với

thuốc khi điều trị.

◼ Những biến đổi đó bao gồm:

 Giảm khả năng thích nghi với bên ngoài: không

kịp thời, không phù hợp.

 Ở mức phân tử, quá trình lão hóa không đồng

đều dẫn đến chuyển hóa thuốc ở NCT rất phức tạp,

dễ gây nhiều tai biến.

 Ở NHỮNG NCT, NHỮNG BIẾN ĐỔI HỠNH

THỎI VÀ CHỨC NĂNG CỎC MỤ KHỎC NHAU

NGAY TRONG CỰNG CƠ THỂ HAY GIỮA

CỎC CỎ THỂ KHỎC VỰNG, NŨI GIỐNG, DO

VẬY CHO THUỐC PHẢI THEO NGUYỜN TẮC

“CHỮA NGƯỜI BỆNH CHỨ KHỤNG PHẢI

CHỮA BỆNH”, KHỤNG THỂ THEO PHỎC ĐỒ

MỘT CỎCH MỎY MÚC.

 TRONG QUỎ TRỠNH LÓO HÚA CÚ HIỆN

TƯỢNG THU TEO CỎC “KHỐI NẠC” Ở CƠ

VÀ PHỦ TẠNG (GAN, THẬN, NÓO…) VỐN LÀ

NHỮNG NƠI GIẢI QUYẾT CHUYỂN HÚA

SINH

HỌC VỚI THUỐC → ẢNH

H

ƯỞNG ĐẾN

 Già hóa dẫn đến khối mỡ tăng từ 15% (lúc 25

tuổi) lên 30% (lúc 75 tuổi); lượng nước nội bào giảm

22%; giảm trọng lượng, số lượng, khả năng tái tạo

tế bào gan, thận; giảm nguyên bào sợi và tương bào

ở tổ chức liên kết. Từ đó dẫn đến những biến đổi sâu

sắc về chuyển hóa thuốc ở NCT.

VI. ĐẶC ĐIỂM DƯỢC ĐỘNG HỌC Ở NCT

VI.1. Hấp thu thuốc

VI.1.1. Hấp thu thuốc ở da

VI.1.2. Hấp thu thuốc ở bộ máy tiêu hóa

Sự lão hóa bình thường của da và mạch máu ảnh

hưởng đến hấp thu thuốc qua da. Giảm co bóp dạ

dày - ruột, bề mặt hấp thu, sản xuất axit, dòng

máu… ảnh hưởng đến hấp thu thuốc qua đường

tiêu hóa. Tốc độ hấp thu của hầu hết các thuốc

giảm, thời gian đạt nồng độ đỉnh kéo dài nhưng

khả dụng sinh học của thuốc không thay đồi.

◼ Một số bệnh dạ dày - ruột ảnh hưởng đến hấp thu

thuốc như: hội chứng kém hấp thu, phẫu thuật,

tiêu chày, giảm tiết axit dạ dày…

◼ Một số thuốc làm thay đổi pH dạ dày cũng ảnh

hưởng đến hấp thu thuốc như: các thuốc antacid,

thuốc ức chế bơm proton.

Ví dụ: Một số thuốc hấp thu thuận lợi ở môi trường

axit (như Ketoconazol, Ampicillin, sắt…) có thể bị

giảm hấp thu ở NCT có giảm tiết axit do viêm teo

dạ dày hay ở NCT có sử dụng các thuốc làm tăng

pH dạ dày.

VI.2. Phân bố thuốc

◼ Thể tích phân bố của một thuốc phụ thuộc vào sự

gắn với protein huyết tương, hệ số phân bố

mỡ/nước, các thuộc tính gắn với mô và các chất

vận chuyển.

◼ Yếu tố chính quyết định thể tích phân bố là tỷ lệ

giữa khả năng gắn với protein huyết tương và khả

năng gắn với mô.

◼ Những thuốc gắn với protein huyết tương mạnh

hơn thì có thể tích phân bố nhỏ hơn, những thuốc

gắn mạnh với mô thì có thể tích phân bố lớn hơn.

◼ Lượng nước ở NCT giảm nên các thuốc tan trong

nước (ví dụ: Gentamycin, Digoxin…) đạt nồng độ

đỉnh cao hơn.

◼ Khối mỡ ở NCT tăng nên các thuốc tan trong mỡ

(ví dụ: Diazepam…) tăng dự trữ ở mỡ nên có thời

gian bán hủy tăng.

◼ Albumin máu ở NCT có xu hướng giảm nên các

thuốc gắn mạnh với albumin huyết tương (ví dụ

như Diazepam, Furosemid, thuốc viên hạ đường

huyết…) sẽ có lượng thuốc tự do cao hơn, do đó

NCT có xu hướng tăng tính nhạy cảm với các

thuốc này.

VI.3. Chuyển hóa thuốc

 Hầu hết các thuốc được chuyển hóa ở gan:

phản ứng pha 1 (làm thuốc dễ hòa tan) và pha 2

(gắn thuốc với một phân tử khác). Ở NCT, phản

ứng pha 1 thường giảm trong khi pha 2 không bị

ảnh hưởng.

 Các bệnh lý về gan (như viêm gan, xơ gan) có

thể ảnh hưởng đến chuyển hóa thuốc.

VI. 4. Thải trừ thuốc

 Chủ yếu qua đường thận.

 Ở NCT, kớch thước thận, số lượng nephron,

lưu lượng mỏu qua thận, mức lọc cầu thận và bài

tiết ở ống thận giảm từ 35-50%. Điều này ảnh

hưởng trực tiếp đến 3 cơ chế thải trừ qua thận của

thuốc, đú là:

+ Lọc qua tiểu cầu thận

+ Thải trừ tớch cực qua biểu mụ ống lượn gần

+ Tỏi hấp thu qua biểu mụ ống thận theo cơ

chế khuếch tỏn thụ động và vận chuyển tớch cực

→ Hậu quả là: thời gian bỏn hủy của nhiều thuốc

bị kộo dài nờn tỏc dụng phụ và độc tớnh tăng lờn.

 Chức năng thận là rất “động” nờn liều

thuốc duy trỡ cần uyển chuyển ở NCT nhất là

khi mắc thờm cỏc bệnh cấp tớnh khỏc như mất

nước, nhiễm trựng…

 NCT, trước khi kờ đơn cần tớnh độ thanh

thải của Creatinin qua cụng thức Cockrotf:

(140 – tuổi) x cõn nặng (kg)

72 x Creatinin huyết thanh (mg/dl)

 Cần lưu ý: Ở NCT, Creatinin mỏu cú thể

bỡnh thường mặc dự thận đó suy do khối cơ

giảm.

Bài giảng Sử dụng thuốc ở người cao tuổi - Tôn Hương Giang