Nhận thức thị giác là cơ sở xây dựng nguyên lý bố cục tạo hình
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Văn hóa - Xã hội
NHẬN THỨC THỊ GIÁC
LÀ CƠ SỞ XÂY DỰNG NGUYÊN LÝ BỐ CỤC TẠO HÌNH
Họa sĩ Nguyễn Văn Nghị *
Tóm tắt: Trong số các giác quan của con người, thì thị giác có vai trò đặc biệt
quan trọng đối với hội họa. Nếu một người có khả năng nhận biết về màu sắc, đường
nét và biết dùng những gam màu gần nhau, cùng tông, cùng gam hay biết vận dụng
các tổ hợp nét thẳng, cong, tròn,... để tạo nên một tổng thể hình hài hòa, thống nhất, thì
có thể coi là họ có năng khiếu về hội họa. Tuy nhiên, muốn trở thành người làm nghệ
thuật giỏi, còn cần rèn luyện để có sự phân biệt tinh tế các thông tin khách quan, đồng
thời có sự xúc cảm mạnh mẽ của trái tim. Người thầy phải có phương pháp giúp người
học rèn luyện các giác quan, phát huy khả năng tiềm tàng của các giác quan, mở rộng
biên độ, nâng dần thị hiếu thẩm mỹ cho họ.
Từ khóa: Giác quan, thị giác, nhận thức thị giác, tư duy hình tượng, màu sắc,
đường nét.
Abstract: Among the human senses, sight is of particularly importance for
painting. If someone is capable of recognizing colors, lines, and using colors that
are close to one another, in the same tone, in the same scale, or using combinations
of straight, curly, round lines ... to form an overall and harmonic image, he can be
considered the gifted in painting. However, to become a good artist, it is necessary for
him to practice and train more to get a subtle distinction between pieces of objective
information, and win a strong emotion from his heart. The teacher must apply proper
methods to help learners train the senses, promote the potential of the senses, expand
the amplitude and gradually increase their aesthetic taste.
Key words: Senses, sight, visual perception, image mind, color, lines.
1. Những vấn đề cơ bản về nhận
thức thị giác
người được coi là cánh cửa để tiếp cận và
tiếp nhận thông tin từ thế giới khách quan,
từ đó hình thành và làm giàu thế giới nội
tâm con người. Trong nhiều loại thông tin
do các giác quan đem lại, có một loại đặc
biệt – đó là thông tin thẩm mỹ. Đây chính
là đối tượng quan tâm của giới nghệ sĩ.
Giác quan nào trong năm giác quan
của một người phát triển nhất, thì người ấy
có biệt tài, năng khiếu liên quan đến giác
1.1. Vai trò của các giác quan
Lịch sử tiến hóa của loài người gắn
liền với sự phát triển và hoàn thiện các cơ
quan cảm giác, hay các giác quan. Con
người có năm giác quan cơ bản: thị giác,
thính giác, vị giác, xúc giác và khứu giác.
Ngoài ra, còn có một giác quan thứ sáu là
trực giác. Năm giác quan cơ bản của con
* Giảng viên Khoa Mỹ thuật ứng dụng,
Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội.
Tạp chí
Kinh doanh và Công nghệ
89
Số 01/2019
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Văn hóa - Xã hội
quan đó. Cơ sở khoa học của nhận thức do Các thông tin đó được cảm nhận, chia sẻ
giác quan mang lại là sự vận động của thần và liên kết với nhau. Do đó, cảm giác mà
kinh cảm giác và mối liên hệ của chúng với chúng ta có được là một cảm giác phức
thần kinh trung ương trên não bộ. Cảm giác hợp do các giác quan đem lại. Mối liên
sinh ra do thông tin được truyền từ các cơ kết giữa hai hay nhiều giác quan là những
quan cảm giác về não bộ để nhận biết, xử liên tưởng. Người giàu liên tưởng sẽ có
lý và lưu trữ. Tuy nơron thần kinh của con kho kỷ niệm lớn hơn, phong phú hơn so
người khá tương đồng, nhưng mỗi người với những người khác. Khi chúng ta quan
lại có những khả năng nhận biết khác nhau: sát một màu thì lập tức các màu gần bước
người giỏi nhạc thường phân biệt âm thanh sóng với nó từ kho kỷ niệm được lưu trữ
tốt hơn; người làm nghệ thuật tạo hình giỏi trong bộ não sẽ lần lượt được gọi lên để
phân biệt sự thay đổi tinh tế của đường nét, so sánh, cân nhắc một cách tinh vi. Người
màu sắc... Vì vậy, những người hoạt động có năng khiếu hay sự nhạy cảm về thị giác
trong các ngành nghệ thuật cần phải có và có những liên tưởng đặc biệt, tinh tế khác
cần rèn luyện để có sự phát triển các giác thường. Trong khi nhìn màu sắc, họ lại có
quan và khả năng liên quan.
cảm giác về vị ngọt, chua, cay, đắng,…
Khidạyvẽ, ngườithầycóthểbiếtđược hoặc có thể liên tưởng đến âm thanh...
năng khiếu của người học thông qua khả Đây là cơ sở quan trọng cho việc sáng tạo
năng nhận biết của họ về màu sắc, đường và thưởng thức nghệ thuật.
nét. Nếu họ biết dùng những gam màu gần
nhau, cùng tông, cùng gam hay biết vận
1.2. Chức năng của thị giác
Nghiên cứu về quy luật nhận thức
dụng các tổ hợp nét thẳng, cong, tròn,... để thị giác là vấn của nhiều lĩnh vực khoa
tạo nên một tổng thể hình hài hòa, thống học khác nhau: dân tộc học, xã hội học,
nhất, thì có thể coi là họ có năng khiếu về sân khấu, điện ảnh, kiến trúc, mỹ thuật,...
hội họa. Tuy nhiên, những khả năng đó mới Trong chương trình nghiên cứu nguyên
chỉ là cơ sở ban đầu. Muốn trở thành người lý bố cục trong môn học Cơ sở tạo hình
làm nghệ thuật giỏi còn cần rèn luyện để mặt phẳng ở Khoa Mỹ thuật ứng dụng
có sự phân biệt tinh tế các thông tin khách của Trường Đại học Kinh doanh và Công
quan, đồng thời có sự xúc cảm mạnh mẽ nghệ Hà Nội, chúng tôi chỉ đặt giới hạn
của trái tim khi quan sát, tổng hợp, biểu nghiên cứu các nguyên lý thị giác nhằm
đạt thế giới khách quan theo nhận thức chủ phục vụ việc đào tạo các họa sĩ, các nhà
quan. Sự nhạy cảm, tinh tế của các giác thiết kế mỹ thuật công nghiệp.
quan thể hiện ở biên độ, tức là dải rộng của
Các nhà văn, nhà thơ thường ví “con
sự nhận biết. Trong biên độ đó, khả năng mắt là cửa sổ của tâm hồn”. Thực tế thì
phân biệt của người này lớn hơn người kia, con mắt bộc lộ thế giới nội tâm của con
qua đó, có thể đánh giá được năng khiếu người mạnh mẽ nhất trong các cơ quan
cảm nhận của mỗi người. Người thầy phải cảm giác và thông tin thị giác là kênh
có phương pháp giúp người học rèn luyện thông tin hữu hiệu nhất trong tất cả các
các giác quan, phát huy khả năng tiềm tàng kênh thông tin. Lượng thông tin mà mắt
của các giác quan, mở rộng biên độ, nâng ta thu được trong 1 phút là 1.000 bit. 90%
dần thị hiếu thẩm mỹ cho họ.
ký ức của chúng ta có được nhờ thị giác.
Thông tin từ thế giới bên ngoài tác Vì thế, sẽ không quá khi nói rằng “Con
động tới tất cả các giác quan cùng một lúc. mắt là cửa chính của tâm hồn”.
Tạp chí
Kinh doanh và Công nghệ
90
Số 01/2019
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Văn hóa - Xã hội
Ở góc độ cao thấp của tư duy, tư duy
a) Yếu tố mang tính khái niệm thị giác
hình tượng được coi là ở bậc cao nhất,
Không thể nhận biết một cách trực
là mảnh đất của mỹ thuật, đồng thời là tiếp về tính khái niệm của hình dạng. Nó
cơ sở cho các môn nghệ thuật khác phát không tồn tại trong thực tế, mà chỉ tồn
triển. Nó thể hiện một phần quan trọng tại trong ý niệm sáng tạo của con người
trong nhân cách của một người, bởi nó trước khi sáng tạo ra hình tượng. Chúng
tiếp cận, xử lý và lưu trữ lượng lớn thông ta có khái niệm về điểm, khi nhìn định của
tin giao thoa giữa thế giới nội tâm và thế các góc nhọn; có ý niệm về không gian,
giới bên ngoài.
khi nhìn vào một khối. Những ý niệm về
Chức năng của thị giác được biểu hiện điểm, đường, diện, thể tích,... – tất cả đều
đa dạng, tác động đến quá trình tư duy, mang tính khái niệm. Khái niệm là những
sáng tạo của họa sĩ trong lĩnh vực tạo hình. thành tố thúc đẩy người sáng tác cấu trúc
Hai câu thơ sau trong truyện Kiều của đại nên những yếu tố mang tính thị giác, đồng
thi hào Nguyễn Du cho ta thấy tác giả rất thời giúp chúng ta hiểu được bản chất vận
giỏi về phương pháp quy nạp thị giác:
động của các yếu tố thị giác. Sự vận động
của các yếu tố thị giác chính là những quy
luật cốt yếu xây dựng nên những nguyên
Long lanh đáy nước in trời,
Thành xây khói biếc, non phơi bóng vàng. lý cơ bản về bố cục tạo hình.
b) Yếu tố thị giác
Phong cảnh thơ mộng, hữu tình được
Bản chất yếu tố thị giác là sự trực
miêu tả sống động, Không gian, thành quan hóa yếu tố khái niệm. Có thể nhìn
quách hiện hữu trong sự phóng khoáng, thấy các yếu tố này trong thực tế. Do đó,
lãng mạn, với đường nét, màu sắc, cấp độ yếu tố thị giác là thành phần biểu hiện
rõ ràng. Câu thơ thể hiện rõ bản chất, chức chủ yếu trong bố cục. Yếu tố thị giác bao
năng của thị giác: phân biệt tối sáng; phân gồm:
biệt màu sắc; phân biệt điểm, nét, mảng;
- Hình tượng. Gồm hình dạng (hình
phân biệt khối; phân biệt sự chiếm dụng tự nhiên, hình bộ phận, hình trừu tượng,
của khối; cảm nhận không gian ba chiều. hình tích cực), màu sắc (sắc loại, sắc độ,
Trong các chức năng của thị giác, cần sắc điệu), dạng bề mặt (bề mặt thị giác, bề
chú ý đến hai yếu tố cơ bản:
mặt xúc giác).
Các yếu tố khái niệm của hình dạng theo định nghĩa kiểu hình học
Định nghĩa
Động
Điểm
Đường
Quỹ tích
di động
Diện
Khối
Quỹ tích
di động
Chỉ có vị trí,
không có kích
thước to, nhỏ
Là giới hạn
Quỹ tích
di động
(tích cực)
của điểm
Là giới hạn
của đường
Là giới hạn
hoặc biện
của khối
của diện
Tĩnh
Không gian bị
vật thể
(tiêu cực)
hoặc giao tiếp hoặc giao tiếp
của đường của diện
chiếm chỗ
Tạp chí
Kinh doanh và Công nghệ
91
Số 01/2019
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Văn hóa - Xã hội
Xét về các yếu tố trong không gian là do các đặc tính ưu việt của thị giác.
gồm: điểm (chiếm chỗ rất nhỏ so với Khi quan sát các đối tượng thị giác
không gian nó tồn tại), đường (chiều dài vận động trên trường của chúng, trong ta
rất lớn so với chiều rộng), diện (có độ mở xuất hiện những cảm giác: ổn định, bất ổn
rộng về bốn phía), khối (chiếm chỗ trong định, rời rạc, chật chội, nặng nề, rối mắt...
không gian ba chiều).
Đây là biểu hiện đặc tính cảm nhận của
- Thể của hình. Bao gồm các thông thị giác.
số về to nhỏ, số lượng, phương hướng,
bóng đổ,…
Nếu trường thị giác là hình chữ nhật,
đặt đối tượng thị giác ở bên trái, sẽ cảm
1.3. Các đặc tính ưu việt của thị giác thấy ổn định hơn ở bên phải. Đó là thói
Kênh thông tin thị giác là một trong quen cảm nhận thị giác của người Việt
các kênh hữu hiệu nhất không chỉ để điều Nam, vì người Việt Nam viết chữ từ trái
hòa con người và ý thức của họ mà còn góp qua phải (H. 1a). Người Trung Quốc lại
phần giúp con người thành một thực thể viết chữ từ phải sang trái, nên cảm nhận
hoàn thiện. Thông tin thị giác có khả năng thị giác của họ sẽ ngược với người Việt
mở rộng tri thức con người hiệu quả hơn bất Nam (H. 1b). Đây là biểu hiện đặc tính
kỳ một cơ chế thông tin nào khác. Điều đó thuộc thói quen của thị giác.
(Hình 1a)
(Hình 1b)
Tạp chí
Kinh doanh và Công nghệ
92
Số 01/2019
NGHIÊN CỨU TRAO ĐỔI
Văn hóa - Xã hội
Những phong tục, tập quán của các pháp quan sát, tập hợp, phân tích, phán
dân tộc khác nhau tạo ra những nhận thức đoán, tổng hợp thông tin của họa sĩ. Thiên
thị giác khác nhau. Đó là biểu hiện đặc nhiên qua mắt nhìn của họa sĩ là sự tái
tính tạo sự nhận thức đa dạng, phong hiện hình ảnh, thể hiện sự chuyển đổi từ
phú của thị giác.
quan niệm và tư tưởng của họ thành hình
2. Những yếu tố cơ bản tác động tượng vừa mang tính hiện thực, vừa mang
đến nhận thức thị giác
tính tượng trưng.
Quan sát, nhận dạng một đối tượng
bao gồm các quá trình sau:
Kết quả sự phản ánh thông tin thị
giác qua tri thức là những tín hiệu trực
- Ánh sáng tác động vào đối tượng thị tiếp. Bản thân hình ảnh vốn là hình tượng
giác (vật thể), phản chiếu vào võng mạc mang tính đặc thù. Khi dùng nó để đại
làm ta nhận ra hình ảnh của vật thể (quá diện cho một loại sự vật, nó sẽ có chức
trình quang học);
năng như một tín hiệu. Tín hiệu thông tin
- Thông tin về vật thể do mắt tiếp được sàng lọc qua thị giác là những tín
nhận được truyền tới não bộ (quá trình hiệu mang tính triết lý. Khi một hình ảnh
sinh học);
có khả năng đại diện cho một nội dung
- Não phân tích, phán đoán lượng nào đó, nhưng lại không thể phản ánh đặc
thông tin (quá trình tâm lý). Đây là quá trưng thị giác điển hình của nội dung đó
trình bao gồm cả hai yếu tố khách quan và thì nó chỉ là tín hiệu mang tính khái niệm,
chủ quan về nhận thức thị giác.
do đó nó có ý nghĩa triết lý.
Họa sĩ cần có ý thức về cả ba quá
Nhận thức chủ quan và nhận thức
trình này để áp dụng, tạo ra những hình khách quan là hai yếu tố gắn bó, tương
tượng sống động, mang đặc trưng riêng tác với nhau, tác động mạnh mẽ đến nhận
của nghệ thuật tạo hình từ những thông tin thức thị giác. Họa sĩ cần nắm vững đặc
thị giác mang tính chủ quan. Đây chính là điểm này để điều tiết thông tin thị giác,
bản chất của nghệ thuật tạo hình và điều sàng lọc nó để xây dựng hình tượng nghệ
này đòi hỏi sự nhạy bén trong phương thuật đặt ý tưởng thẩm mỹ cao./.
Tạp chí
Kinh doanh và Công nghệ
93
Số 01/2019
5 trang
22/04/2022
380
Bạn đang xem tài liệu "Nhận thức thị giác là cơ sở xây dựng nguyên lý bố cục tạo hình", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- nhan_thuc_thi_giac_la_co_so_xay_dung_nguyen_ly_bo_cuc_tao_hi.pdf
