Hình tượng Bồ tát (Bodhisattva) trong nghệ thuật điêu khắc Chămpa

HÌNH TƯỢNG BỒ TÁT

(BODHISATTVA)

TRONG NGHỆ THUẬT

ĐIÊU KHẮC CHĂMPA

Thông Thanh Khánh

---o0o---

Nguồn

www.quangduc.com

Chuyển sang ebook 20-08-2009

Người thực hiện :

Nam Thiên - namthien@gmail.com

Link Audio Tại Website http://www.phatphaponline.org

---o0o---

Nghệ thuật Chămpa cùng với những công trình sáng

lập đồ sộ và có giá trị đặc biệt đi vào tính vô giá của một

nền nghệ thuật của một thời xa xưa, không chỉ huy hoàng

về vật chất mà ngay từ buổi đầu nghệ thuật Chămpa đã có

thiên hướng đi vào cuộc sống của thới giới siêu nhiên. Với

những tác phẩm điêu khắc thông qua những tư liệu bằng

đồng, đá, mô tả về đề tài Phật giáo đã phát triển hầu như

khắp tất cả không gian rộng lớn của vương quốc Chămpa từ

niềm Bắc Indrapura đến miền Nam Panduranga trước đây

là những bằng chứng sắc nét về một nền tảng tư tưởng Phật

giáo đã từng tồn tại và phát triển sâu mạnh đối với cộng

đồng tộc người thông qua những loại hình, nội dung phản

ánh rất đa dạng của các tác phẩm được kiến tạo trong dó

quan niệm và tính ngưỡng hình tượng Bồ Tát ( Bodhisatta)

dâng phát triển mạnh vào thời kì này đã để lại cho nhân lọai

những tác phẩm điêu khắc được xem như tuyệt tác trở

thành những giá trị vô giá đối với ngày nay.

Người đau khổ và hiện thân trong niềm hỷ lạc ban trải cho

khắp tất cả mọi người đang hiện diện trên cõi trần thế. Các

vị Bồ Tát là những vị được xem như đã gần đến thế giới

Phật cảnh nhưng vì hạnh nguyện lợi tha ấn thân hiện

xuống trần gian cứu giúp chúng sinh bằng tinh thần đại từ,

đại bi. Nghệ thuật điêu khắc ở Chămpa miêu tả các vị Bồ

Tát với hai hình dạng thường rất phổ biến đó là hình ảnh

người phụ nữ và hình ảnh nam giới, bởi vì căn cứ vào bộ

kinh Pháp Hoa (Saddharma Pundarica – Sutra) một bộ kinh

tiêu biểu cho hệ Đại thừa cho rằng Bồ Tát có 32 Ấn thân

khác nhau như sẳn sàn làm nữ giới, nam giới, đồng nam,

đồng nữ… chỉ vì mục đích cứu giúp chúng sinh đang đau

khô. Mô tả trên một khái uát chúng ta thường thấy hình

tượng Bồ Tát đều tập trung vào các thế đứng, ngồi và trên

chóp đỉnh đầu của các vị luôn có hình ảnh của Phật A Di

Đà một hình ảnh của vô lượng quan như lai cảnh giới của

miền Tây phương cực lạc, nơi mà sau khi xoá bỏ báo thân ở

cõi trần thế những người tu theo Phâït giáo sẽ được đức

Phật Di Đà phóng quang tiếp dẫn về sống cảnh cực lạc, nơi

đó không có hận thù, không có tranh chấp bởi lòng tham

đắm si mê mà chỉ có sự hoan hỉ tràn đày miên viễn. Ơû

nghệ thuật điêu khắc Chămpa vẫn tuân thủ theo nguyên tắt

chung đó là tay trái luôn được tạt bằng cầm tràng hạt, bông

sen hay hình nước cam lồ và tay phải bắt Ấn Cam Lồ xuất

hiện hầu như tất cả những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc

tượng Bồ Tát tìm thấy. Ngoài tư thế đứng và ngồi được

miêu tả trên, hình tượng Bồ Tát cũng được thể hiện qua

môtíp nhiều mặt, nhiều tay phản ánh rỏ quan niệm của hình

tượng Đức Phật Chuẩn Đề hơn là quan niệm của một vị Bồ

Tát Quan Âm. Đặc biệt sự xuất hiện của Bồ Tát Bát nhã

(Padmapani) hiếm thấy trong nghệ thuật điêu khắc ở các

nước lân cận như Đại Việt, Trung Hoa, Miến Điện…Nay

lại xuất hiện khá phổ biến trong nghệ thuật điêu khắc của

Chămpa. Đi theo mẫu số chung để nhận định về nghệ thuật

điêu khắc tượng Bồ Tát của Chămpa dường như sử dụng

hoá tư tưởng đã phổ biến rộng rãi và ăn sâu vào tiềm thức

của từng nghệ sĩ sáng tạo. Hình tượng Bồ Tát miêu tả đã

thực sự đi vào sự hoàn thiện của tính cách nhân vật, từ bộ y

phục cho đến đồ trang sức thể hiện rỏ hơn là một người phụ

nữ hay một người nam giới Chămpa mang đầy đủ nét nhân

chủng Chămpa hơn bao giờ hết và phản ánh đặc trưng theo

từng khu vực tập thể. Cúng tôi tạm chia phong cách nghệ

thuật theo hai phong cách của nghệ thuật điêu khắc theo hai

trung tâm Phật giáo khác nhau về tượng Bồ Tát Chămpa

---o0o---

NHÓM TƯỢNG BỒ TÁT ĐỒNG DƯƠNG

Nhóm tượng này được sắp xếp theo trình tự thuộc các

nhóm tượng phía Bắc Chămpa để so sánh với nghệ thuật

nhóm tượng thuộc phía Nam. Nhóm tượng Đồng Dương

được trải dài từ các vùng của các tỉnh Qủang Trị đến Qủang

Bình. Trong các hiện vật tìm về tượng Bồ Tát như tượng

Mật Tông tìm thấy ở Quảng Trị, tượng Quan Âm ở Đại

Hữu, Long Bình, Chiên Đàn….hầu hết được tao dựng theo

kích thướt lớn và đồ sộ ( gồm cả chất liệu đá và chất liệu

bằng đồng) nhóm tượng Bồø Tát thuộc khu vực Đồng

Dương mang tính chất chng vẫn là y phục Sà Rông, các

hiện vật trang sức trên cánh tay, đôi chân mang tính chất

quí phái và mô tả một cách cầu kì với cập lông mày nối

liền, đôi mắt lim dim, khuôn mặt thanh thoát biểu hiện

bằng đôi môi mỉm cười đầy thiện vị như cho phép ta đánh

giá là những bức tượng khởi phát từ nhưng giai đoạn của

Phật giáo Chămpa bước vào thời kì thịnh trị. Đỡi sống tư

tưởng ổn định đi vao thời kì thăng hoa nên nghệ thuật sáng

tác cũng bước vào giai đoạn rực rỡ nhưng vẫn mang tính

chất nhập thế đi vào đời sống và kiến tạo cuộc đời bằng

chất liệu lợi lạc và an vui. Có thể thấy rằng nhóm tượng

thuộc khu vực Đồng Dương phản ánh đầy đủ hơn về một

nền nghệ thuật điêu khắc Chămpa đang bước trên đỉnh cao

của giai đoạn phát triển, đồng thời đi vào cuộc sống một

cách thiết thực, những tác phẩm kiến tạo đều nằm nhằm

phục vụ cho nhân sinh tạo lập một cảnh giới tịnh độ ngay

cõi thế gian, được phản ánh rõ nhất thong qua các tượng

Phật Bồ Tát vào giai đoạn này.

---o0o---

NHÓM TƯỢNG BỒ TÁT PANDURANGA

Hầu hết các tượng được phát hiện và tìm thấy ở phía

Nam, tập trung vào thuộc khu vực di tích Đan Bình, Phan

Thiết và Phước Thiện Xuân ( Hàm Thuận Bắc) tỉnh Bình

Thuận. Chất liệu chính kiến tạo tượng là đồng nguyên

chất hay đông thau cùng với kích thướt rất nhỏ nhưng

không kém phần sắc sảo. Các tượng Bồ Tát Quan Thế Âm

(Avalokitevara) đứng, ngồi được trang trí bằng các loại váy

daì chấm gót, ngực trần biểu hiện trạng thái suy tư biểu thị

qua đôi mắt mở nhìn đăm đăm vào một cõi xa săm nào đó

với khuôn mặt buồn, đôi môi hơi khép là đặc tính chung

cho nhân chủng tượng thuộc khu vực Panduranga. Ơû đặc

điểm tượng Bồ Tát khu vực này vẫn tiếp tục xu hướng

Chăm hoá đi vào trạng thái dân dã, không cầu kì vào những

đường nét trang trí các nếp gấp khúc của váy, đồ trang sức

thể hiện rỏ nét và tính chất bình dân bằng các loại vòng đeo

tay bình thường. Dường như các nghệ sĩ Chămpa đã muốn

thể hiện mạnh vào trạng thái của khuôn mặt, tÝnh chast

thoáng buồn của khuôn mặt đã cho ta liên tưởng đến giai

đoạn suy vong của xã hội Chămpa, mặc dù các nghệ sĩ

Chămpa đã cố che lấp bằng hình thể tượng cân đối nhưng

vẫn không thoát được khi mô tả khuôn mặt của vị Bồ Tát

ẩn chứa một nét gì của sự thao thức. Hầu hết các bức tượng

Bồ Tát được tìm thấy ở khu vực Panduranga thường có

niên đại vào khoảng thế kỉ X –XII, giai đoạn mà ở phía

Nam cuộc chiến với vương quốc Campuchia, Chân Lạp

liên tiếp xảy ra, đời sống nhân dân đi vào thời loạn.

Tóm lại: nghệ thuật điêu khắc Chămpa đã thật sự chinh

phục lòng người bằng những đường nét tài hoa có ý sáng

tạo mạnh mẽ đã taho nên những tác phẩm có giá trị độc

đáo và đồ sộ, có sức sống xuyên suốt với thời gian, là kiệt

tác của những thế hệ nghệ sĩ tài hoa Chămpa để lại cho đời.

Trong đó hình tượng Bồ Tác qua bàn tay tài hoa của những

người nghệ sĩ Chămpa đã đôi phần khái quát cho ta thấy

diện mạo bối cảnh thăng trầm của vương quốc Chămpa

thông qua ngôn ngữ điêu khắc. Đó còn là phản ảnh tinh

thần phật giáo vốn một thời dã từng ngự trị trong lòng cộng

đồng và truyền thống tín ngưỡng hình tượng Bồ Tát Quan

Thế Âm theo tư tưởng mẫu hệ.

---o0o---

Hết