Giáo trình Vẽ kỹ thuật - Ngành/nghề: Cắt gọt kim loại

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH LÀO CAI

TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI

GIꢀO TRꢁNH

MÔN HỌC: VẼ KỸ THUẬT

NGÀNH/NGHỀ: CẮT GỌT KIM LOẠI

( ꢀp dụng cho Trình độ Cao đẳng và Trung cấp )

LƯU HÀNH NỘI BỘ

NĂM 2017

1

LỜI NÓI ĐẦU

Bài giảng Vẽ kỹ thuật được biên soạn theo chương trình đào tạo Trung cấp và

Cao đẳng nghề Cắt gọt kim loại do Hiệu trưởng trường Cao đẳng Lào Cai ban hành.

Bài giảng được biên soạn với nội dung ngắn gọn, dễ hiểu, nhằm trang bị cho

người học những kiến thức cơ bản, cần thiết về Vẽ kỹ thuật trong cơ khí để phục vụ

cho việc tiếp thu kỹ thuật chuyên môn, rèn luyện tay nghề để áp dụng vào sản xuất.

Với mong muốn tổng hợp có hệ thống các thông tin tư liệu và những tiêu chuẩn

mới nhất về Vẽ kỹ thuật nhằm xây dựng một tài liệu học tập và nghiên cứu cho học

sinh, sinh viên nghề công nghệ ôtô. Trong quá trình thực hiện, tác giả đã cố gắng rất

nhiều, song do điều kiện về thời gian nên không tránh khỏi những thiếu sót nhất định.

Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp để bài giảng môn học Vẽ kỹ thuật ngày

càng được hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

Tác giả biên soạn: Tạ Thị Hoàng Thân

2

MỤC LỤC

Chương 1: Những kiến thức cơ bản về lập bản vẽ kỹ thuật

1. Các tiêu chuẩn về trình bày bản vẽ kỹ thuật

1.1. Khổ giấy

1.2. Khung vẽ, khung tên

1.3. Tꢀ lệ

1.4. Các nꢁt vẽ

1.5. Chữ viết trên bản vẽ

1.6. Các quy định ghi kích thước trên bản vẽ

2. Dựng hình cơ bản

2.1. Dựng đường thẳng song song

2.2. Dựng đường thẳng vuông góc

2.3. Chia đều một đoạn thẳng

2.4. Vẽ độ dốc và độ côn.

Chương 2: Vẽ hình học

*. Nội dung:

1. Chia đều đường tròn

1.1. Chia đường tròn ra 3 và 6 phần bằng nhau

1.2. Chia đường tròn ra 4 và 8 phần bằng nhau

1.3. Chia đường tròn ra 5 và 10 phần bằng nhau

1.4. Chia đường tròn ra 7 và 9 phần bằng nhau

1.5. Dựng đa giác đều nội tiếp bằng thước và êke.

2. Vẽ nối tiếp

2.1. Vẽ cung tròn nối tiếp với hai đường thẳng

2.2. Vẽ cung tròn nối tiếp, tiếp xꢂc với một đường thẳng và một cung tròn khác

2.3. Vẽ cung tròn nối tiếp, tiếp xꢂc với hai cung tròn khác

3. Vẽ đường elip

Chương 3: Các phép chiếu và hình chiếu cơ bản

1. Hình chiếu của điểm đường thẳng, mặt phẳng

1.1. Các phꢁp chiếu

1.2. Phương pháp các hình chiếu vuông góc

1.3. Hình chiếu của điểm, đường thẳng và mặt phẳng

2. Hình chiếu các khối hình học đơn giản

2.1. Hình chiếu của các khối đa diện

2.2. Hình chiếu của khối hộp

2.3. Hình chiếu của khối lăng trụ

3

2.4. Hình chiếu của khối chóp, chóp cụt đều

2.5. Hình chiếu của khối tròn

3. Giao tuyến của mặt phẳng với khối hình học

3.1. Giao tuyến của mặt phẳng với khối đa diện

3.2. Giao tuyến của mặt phẳng với hình trụ

3.3. Giao tuyến của mặt phẳng với hình nón tròn xoay

3.4. Giao tuyến của mặt phẳng với hình cầu

4. Giao tuyến của các khối hình học

4.2. Giao tuyến của hai khối đa diện

4.3. Giao tuyến của hai khối tròn

4.4. Giao tuyến của khối đa diện với khối tròn.

Chương 4: Biểu diễn vật thể trên bản vẽ kỹ thuật

1. Hình chiếu trục đo

1.1. Khái niệm về hình chiếu trục đo

1.2. Phân loại hình chiếu trục đo

1.3. Cách dựng hình chiếu trục đo

2. Hình chiếu của vật thể

2.1. Các loại hình chiếu

2.2. Cách vẽ hình chiếu của vật thể

2.3. Cách ghi kích thước của vật thể

3. Hình cắt và mặt cắt

3.1. Khái niệm chung về hình cắt và mặt cắt

3.2. Hình cắt

3.2.1. Phân loại hình cắt

3.2.2. Ký hiệu và quy ước về hình cắt

3.3. Mặt cắt

3.3.1. Phân loại mặt cắt

3.3.2. Ký hiệu và những quy ước về mặt cắt

3.4. Hình chích

4. Bản vẽ chi tiết

4.1. Khái niệ m về bản vẽ chi tiết

4.2. Các quy ước đơn giản trên bản vẽ chi tiết

4.3. Cách đọc bản vẽ chi tiết

Chương 5: Bản vẽ kỹ thuật

1. Biểu diễn quy ước

1.1. Cách vẽ quy ước ren

4

1.2. Các chi tiết ghꢁp có ren

1.3. Vẽ quy ước bánh răng, lò xo

2. Sơ đồ của một số hệ thống truyền động

2.1. Sơ đồ hệ thông truyền động cơ khí

2.2. Sơ đồ hệ thông truyền động khí nꢁn, thuꢀ lực

5

CHƯƠNG 1: NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ LẬP BẢN VẼ KỸ

THUẬT

* Mục tiêu

- Hoàn chꢃnh bản vẽ một chi tiêt máy đơn giản với đầy đủ nội dung theo yêu cầu của

tiêu chuẩn Việt Nam: Kꢄ khung bản vẽ, kꢄ khung tên, ghi nội dung khung tên, biểu diễn các

đường nꢁt, ghi kích thước... khi được cung cấp bản vẽ phác của chi tiết

- Dựng các đường thẳng song song, vuông góc với nhau; chia đều một đoạn thẳng

bằng thước và êke; bằng thước và compa

- Vẽ độ dốc và độ côn

- Tuân thủ đꢂng quy định, quy phạm về tiêu chuẩn trình bày bản vẽ kỹ thuật.

1- CꢀC TIÊU CHUẨN VỀ TRꢁNH BẦY BẢN VẼ KỸ THUẬT

1.1- TIÊU CHUẨN VỀ BẢN VẼ KỸ THUẬT

Những bản vẽ kỹ thuật dùng trong ngành chế tạo cơ khí gọi chung là bản vẽ cơ

khí. Bản vẽ cơ khí được vẽ theo những quy định thống nhất, các quy định này được

nhà nước thông qua và ban hành gọi là tiêu chuẩn nhà nước về bản vẽ kỹ thuật.

Tiêu chuẩn nhà nước được ký hiệu bằng các chữ TCVN kèm theo đó ghi số hiệu

tiêu chuẩn và năm ban hành tiêu chuẩn đó.

- Những tiêu chuẩn chung về trình bày bản vẽ của nước ta được in trong tập “Hệ

thống tài liệu thiết kế”

1.2- KHꢀI NIỆM VỀ TIÊU CHUẨN

Tiêu chuẩn là những điều khoản, chꢃ tiêu kỹ thuật áp dụng cho một hoặc một

nhóm đối tượng nhằm đảm bảo thỏa mãn các yêu cầu đã đề ra.

Tiêu chuẩn thường do một tổ chức có đủ khả năng về chuyên môn, kỹ thuật,

nghiệp vụ soạn thảo và đề xuất, sau đó phải được tổ chức cấp cao hơn xꢁt duyệt và

công bố.

Mỗi nước đều có hệ thống tiêu chuẩn riêng của mình.

Mỗi tiêu chuẩn dều mang tính pháp lý kỹ thuật, mọi cán bộ kỹ thuật phải nghiêm

tꢂc áp dụng.

1.3- KHỔ GIẤY

Mỗi bản vẽ được thực hiện trên khổ giấy nhỏ nhất đảm bảo độ chính xác cần

thiết. Ký hiệu và kích thước của tờ giấy đã xꢁn và chưa xꢁn lấy theo dẫy chính ISO - A

(1)

của TCVN 7285 : 2003 cho trong bảng 1.1. Các khổ giấy này gồm khổ A0 có diện

tích bằng 1 m²và các khổ giấy được chia ra từ khổ A0.

Bảng 1.1 - Kích thước của các tờ giấy đã xén, chưa xén và vùng vẽ.

⁽¹⁾TCVN 7285 : 2003 thay thế TCVN 2 - 74.

6

Giấy đã xén

Khung vẽ

a₂ 0,5 b₂ 0,5

Giấy chưa xén

a₃ 2 b₃ 2

1230

Ký hiệu Hình vẽ

a₁

b₁

A0

A1

A2

A3

A4

2.1

2.2

841

594

420

297

210

1189

841

594

420

297

821

574

400

277

180

1159

811

564

390

277

880

625

450

330

240

880

625

450

330

Khổ giấy được xác định bằng các kích thước mꢁp ngoài của bản vẽ. Các khổ giấy

được phân ra các khổ giấy chính và các khổ giấy phụ. Ký hiệu và kích thước của các

khổ giấy chính quy định như trong bảng 1 – 2

(Bảng 1 - 2)

Ký hiệu các khổ giấy

44

24

22

12

11

Kích thước các khổ 1189x 841 594 x 841 594 x 297 x 420 297 x 210

giấy tính bằng mm

Ký hiệu tương ứng

với các khổ giấy

420

AO

A1

A2

A3

A4

1.4. KHUNG VẼ, KHUNG TÊN

Mỗi bản vẽ phải có khung vẽ và khung tên riêng và được vẽ theo tiêu chuẩn

TCVN 3821-83.

Khung vẽ kꢄ bằng nꢁt cơ bản cách các mꢁp khổ giấy một khoảng bằng 5 mm.

Nếu bản vẽ đóng thành tập thì cạnh trái của khung vẽ kꢄ cách mꢁp trái khổ giấy

một khoảng bằng 25 mm.

Khung tª n

25

5

Hình 1.4.1 - Khung vẽ và khung tên

7

Khung tên phải bố trí ở góc phải phía dưới bản vẽ. Trên khổ A4, khung tên được

đặt theo cạnh ngắn trên các khổ giấy khác, khung tên có thể đặt theo cạnh dài hay cạnh

ngắn của khổ giấy.

TCVN 7285 : 2003 (ISO 5457 : 1999) chuyển đổi từ Tiêu chuẩn Quốc tế ISO

5457 : 1999.

Hình 1.4.2 - Khung vẽ và khung tên trong nhà trường

(1): Đầu đề bài tập hay tên gọi của chi tiết

(3): Tỉ lệ bản vẽ

(2): Vật liệu của chi tiết

(4): Ký hiệu bài tập bản vẽ

(6): Ngày lập bản vẽ

(5): Họ và tên người vẽ

(7): Chữ kí của giáo viên

(9): Tên trường, lớp

(8): Ngày kiểm tra bản vẽ.

Chú thích: Khung tên này dùng cho các bản vẽ ở trong nhà trường, trong ô (1)

viết chữ hoa khổ 5 hoặc khổ 7, các ô khác viết chữ thường khổ 3,5.

1.5. TỶ LỆ

Trên các bản vẽ kỹ thuật, tuỳ theo độ lớn và mức độ phức tạp của vật thể mà hình

vẽ của vật thể được phóng to hay thu nhỏ theo một tꢃ lệ nhất định.

Tꢃ lệ là tꢃ số giữa kích thước dài đo được trên hình biểu diễn của bản vẽ với kích

thước dài thực tương ứng đo được trên vật thể.

Hình 2.5.1 - Tỉ lệ hình vẽ

8

Trị số kích thước ghi trên hình biểu diễn không phụ thuộc vào tꢃ lệ của hình biểu

diễn đó. Trị số kích thước chꢃ giá trị thực của kích thước vật thể (Hình 2.5.1).

Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật TCVN 7286 : 2003 (ISO 5455 : 1979) ⁽¹⁾quy định các

tꢃ lệ và ký hiệu của tꢃ lệ dùng trên bản vẽ kỹ thuật.

Các tꢃ lệ ưu tiên sử dụng được quy định trong bảng 1.5.

Bảng 1.5 - Các tỉ lệ ưu tiên sử dụng

Tꢃ lệ phóng to

Tꢃ lệ nguyên

50 : 1

1 : 1

20 : 1

10 : 1

hình

1 : 2

1 : 5

1 : 10

1 : 20

1 : 50

1 : 100

1 : 1000

1 : 10000

Tꢃ lệ thu nhỏ

1 : 200

1 : 2000

1 : 500

1 : 5000

Chú thích: Trong trường hợp cần thiết cho phꢁp dùng tꢃ lệ mở rộng bằng cách lấy

một tꢃ lệ quy định ở bảng 1.2 nhân với 10 mũ nguyên. Ký hiệu của tꢃ lệ dùng trên bản

vẽ được ghi trong khung tên của bản vẽ đó. Ký hiệu đầy đủ ghi từ "tꢃ lệ" và tꢃ số kèm

theo. Ví dụ: Tꢃ lệ 1:1, Tꢃ lệ X:1, Tꢃ lệ 1:X

Nếu không thể gây ra hiểu lầm, cho phꢁp không ghi từ "tꢃ lệ". TCVN 7286 : 2003

chuyển đổi từ ISO 5455 : 1979.

1.6. CꢀC NÉT VẼ

Để biểu diễn vật thể, trên các bản vẽ kỹ thuật dùng các loại nꢁt vẽ có hình dạng

và kích thước khác nhau.

Tiêu chuẩn bản vẽ kỹ thuật TCVN 8 : 2002⁽¹⁾quy định các loại nꢁt vẽ và ứng

dụng của chꢂng như hình 1.6.1 và bảng 1.6

Hình 1.6.1 - Ứng dụng các nét vẽ

⁽¹⁾TCVN 7286 : 2003 thay thế TCVN 3 -74.

⁽¹⁾TCVN 8 : 2002 thay thế cho TCVN 8 : 1993

9

Bảng 1.6 - Các nét vẽ và ứng dụng

Nét vẽ

Tên gọi

Ứng dụng tổng quát

- Nꢁt liền

A1 Cạnh thấy, đường bao

đậm

thấy

A2 Đường ren thấy, đường

đꢃnh răng thấy.

- Nꢁt liền

B1 Giao tuyến tưởng tượng

mảnh

B2 Đường kích thước

B3 Đường dẫn, đường gióng

kích thước.

B4 Đường gạch gạch trên

mặt cắt.

B5 Đường bao mặt cắt chập

B6 Đường chân ren thấy.

- Nꢁt lượn

C1 Đường giới hạn hình cắt

hoặc hình chiếu khi không dùng

đường trục làm đường giới hạn

sóng

D1 Đường giới hạn hình cắt

hoặc hình chiếu.

(1)

- Nét dích

dắc ⁽¹⁾

- Nꢁt đứt

đậm ⁽²⁾

E1 Đường bao khuất, cạnh

khuất

- Nꢁt đứt

mảnh

F1 Đường bao khuất, cạnh

khuất⁽²⁾

- Nꢁt gạch

chấm mảnh

G1 Đường tâm

G2 Đường trục

- Nꢁt cắt

H1 Vết của mặt phẳng cắt.

- Nꢁt gạch

chấm đậm

J1 Chꢃ dẫn các đường hoặc

mặt cần có xử lý riêng.

10

- Nꢁt gạch

K1 Đường bao của chi tiết

lân cận

hai chấm mảnh

K2 Các vị trí đầu, cuối và

trung gian của chi tiết di động.

K3 Đường bao của chi tiết

trước khi hình thành.

K4 Bộ phận của chi tiết nằm

ở phía trước mặt phẳng cắt.

(1) Thích hợp khi sử dụng máy vẽ

(2) Chꢃ được dùng một trong hai loại trên cùng một bản vẽ.

* Chiều rộng của nꢁt vẽ: Các chiều rộng của nꢁt vẽ cần chọn sao cho phù hợp với

kích thước, loại bản vẽ và lấy trong dãy kích thước sau:

0,13; 0,18; 0,25; 0,35; 0,5; 0,7; 1 ; 1,4 và 2 mm.

Quy định dùng hai chiều rộng của nꢁt vẽ trên cùng bản vẽ, tꢃ số chiều rộng của

nꢁt đậm và nꢁt mảnh không được nhỏ hơn 2 : 1.

* Quy tắc vẽ: Khi hai hay nhiều nꢁt vẽ khác loại trùng nhau thì theo thứ tự ưu tiên

sau:

Nꢁt liền đậm - nꢁt đứt - nꢁt gạch chấm mảnh - nꢁt gạch hai chấm mảnh - nꢁt liền

mảnh.

- Khe hở trong nꢁt đứt, nꢁt gạch chấm mảnh trong khoảng 3d (d là chiều rộng của

nét);

- Các gạch ngắn trong nꢁt đứt khoảng 6d;

- Các chấm trong nꢁt gạch chấm mảnh < 0,5;

- Các gạch trong nꢁt gạch chấm mảnh khoảng 12d với đường trục ngắn và

khoảng 24d với đường trục dài.

- Các nꢁt gạch chấm và gạch hai chấm phải được bắt đầu và kết thꢂc bằng các

gạch và kꢄ quá đường bao một đoạn bằng 2d.

Hai trục vuông góc của đường tròn được vẽ bằng nꢁt gạch chấm mảnh. Trong

mọi trường hợp, tâm đường tròn được xác định bằng hai nꢁt gạch (Hình 2.6.2).

Nếu nꢁt đứt nằm trên đường kꢁo dài của nꢁt liền thì chỗ nối tiếp để hở, các

trường hợp khác, các đường nꢁt cắt nhau cần vẽ chạm vào nhau (Hình 2.6.3).

TCVN 8 - 20 : 2002 (ISO 128 - 20 : 1996) Bản vẽ kỹ thuật - Nguyên tắc chung

về biểu diễn

Quy ước có bản của đường nꢁt

TCVN 8 - 20 : 2002 (ISO 128 - 24 : 1999) Phần 24: Nꢁt vẽ trên bản vẽ cơ khí.

11

Hình 1.6.2 - Đường tâm của đường tròn

Hình 1.6.3 - Cách vẽ các đường nét

1.7. CHỮ VIẾT TRÊN BẢN VẼ

Trên bản vẽ kỹ thuật ngoài hình vẽ, còn có những con số kích thước những ký

hiệu bằng chữ, những ghi chꢂ bằng lời văn khác... Chữ và chữ số đó phải được viết rõ

ràng, thống nhất dễ đọc và không gây ra nhầm lẫn.

TCVN 7284 - 2: 2003 (ISO 3098 - 2 : 2000)⁽¹⁾quy định bảng chữ cái Latinh gồm

chữ, số và dấu dùng trên các bản vẽ và tài liệu kỹ thuật.

1.7.1- Khổ chữ:

Khổ chữ (h) là giá trị được xác định bằng chiều cao của chữ hoa tính bằng

milimet, có các khổ chữ sau: 1,8; 2,5 ; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20mm.

Chiều rộng của nꢁt chữ (d) phụ thuộc vào kiểu chữ và chiều cao của chữ.

Có thể giảm khoảng cách a giữa các chữ và số có nꢁt kề nhau không song song

với nhau, ví dụ: L, A, V, T...

TCVN 7284 - 2 : 2003 chuyển đổi từ ISO 3098 - 2 : 2000

1.7.2- Kiểu chữ:

Có nhiều kiểu chữ:

- Kiểu A đứng và kiểu A nghiêng với d = 1/14 h;

- Kiểu B đứng với d = 1/10 ưu tiên áp dụng (Hình 6.1);

- Kiểu B nghiêng với d = 1/10h (Hình 6.2).

⁽¹⁾TCVN 2 : 2000 thay thế cho TCVN 2 : 2003

12

Hình 1.7.1 - Chữ kiểu B đứng, ưu tiên áp dụng

Hình 1.7.2 - Chữ kiểu B nghiêng

1.8. CÁC QUY ĐỊNH GHI KÍCH THƯỚC TRÊN BẢN VẼ

1.8.1- Quy định chung

- Cơ sở để xác định độ lớn và vị trí tương đối giữa các phần tử được biểu diễn là

các kích thước, các kích thước đó không phụ thuộc vào tꢃ lệ hình biểu diễn.

- Dùng milimet làm đơn vị đo kích thước dài và sai lệch giới hạn của nó. Trên

bản vẽ không cần ghi đơn vị đo.

- Nếu dùng đơn vị độ dài khác như centimꢁt, mꢁt... thì đơn vị đo được ghi ngay

sau chữ số kích thước hoặc ghi trong phần ghi chꢂ của bản vẽ.

- Dùng độ, phꢂt, giây làm đơn vị đo góc và sai lệch giới hạn của nó.

13

1.8.2- Đường kích thước và đường gióng

Đường kích thước xác định phần từ ghi kích thước. Đường kích thước của phần

tử là đoạn thẳng được kꢄ song song với đoạn thẳng đó( Hình 3.2.1a). Đường kích

thước của độ dài cung tròn là cung tròn đồng tâm; đường kích thước của góc là cung

tròn có tâm ở đꢃnh góc (Hình 3.2.1b. Đường kích thước được vẽ bằng nꢁt liền mảnh.

Hình 3.2.1 - Cách ghi kích thước

Không dùng bất kỳ đường nào của hình vẽ thay thế đường kích thước.

Đường kích thước vẽ bằng nꢁt liền mảnh, ở hai đầu có mũi tên được vẽ như hình

3.2.1, độ lớn của mũi tên phụ thuộc vào bề rộng d của nꢁt liền đậm.

Trường hợp nếu đường kích thước ngắn quá thì mũi tên được vẽ ở phía ngoài hai

đường gióng

Trường hợp nếu các đường kích thước nối tiếp nhau mà không đủ chỗ để vẽ mũi

tên, thì dùng dấu chấm hay gạch xiên thay thế cho mũi tên.

Hình 1.8.2 - Mũi tên

Hình 1.8.3- Mũi tên ở ngoài

14

Hình 1.8.4- Dấu chấm và gạch xiên Hình 1.8.5 - Kích thước hình đối xứng

Trong trường hợp hình vẽ đối xứng, nhưng vẽ không hoàn toàn, hoặc hình vẽ có

một nửa là hình chiếu và một nửa là hình cắt kết hợp thì đường kích thước của phần

tử đối xứng được vẽ không hoàn toàn .

Đường gióng kích thước giới hạn phần tử được ghi kích thước, đường gióng vẽ

bằng nꢁt liền mảnh và vạch quá đường kích thước một đoạn ngắn.

Hình 1.8.6- Đường gióng kẻ xiên

Hình 1.8.7 - Đường gióng ở cung

lượn

Đường gióng của kích thước độ dài kꢄ vuông góc với đường kích thước, trường

hợp đặc biệt cho phꢁp kꢄ xiên góc

Cho phép dùng các đường trục, đường tâm, đường bao, đường kích thước làm

đường gióng kích thước

Hình 1.8.8 - Đường tâm làm đường gióng

1.8.3- Chữ số kích thước

Chữ số kích thước chꢃ số đo kích thước, đơn vị là milimꢁt.

Chữ số kích thước phải được viết rõ ràng, chính xác ở trên đường kích thước.

- Chiều chữ số kích thước độ dài phụ thuộc vào độ nghiêng của đường kích

thước so với đường bằng của bản vẽ, cách ghi như hình vẽ

15

Hình 1.8.9- Chiều chữ số kích thước độ dài Hình 1.8.10- Kích thước ghi trên giá ngang

Nếu đường kích thước có độ nghiêng quá lớn thì chữ số kích thước được ghi trên

giá ngang như hình 3.2.9.

- Chiều chữ số kích thước góc phục thuộc vào độ nghiêng của đường thẳng

vuông góc với đường phân giác của góc đó, cách ghi như hình 3.2.10

Không cho phꢁp bất kỳ đường nꢁt nào của bản vẽ kꢄ chồng lên chữ số kích

thước, trong trường hợp đó các đường nꢁt được vẽ ngắt đoạn (Hình 3.2.11).

Hình 1.8.11 - Chiều chữ số kích thước Hình 1.8.12- Nét vẽ không cắt chữ số kích thước

góc

Đối với những kích thước quá bꢁ, không đủ chỗ để ghi thì chữ số kích thước

được viết trên đường kꢁo dài của đường kích thước hay viết trên giá ngang

Hình 1.8.13- Cách ghi các kích thước bé Hình 1.8.14- Cách ghi các kích thước song song

Khi có nhiều đường kích thước của đường hay đồng tâm thì kích thước lớn ở ngoài,

kích thước bꢁ ở trong và chữ số của các kích thước đó viết so le nhau như hình vẽ

1.8.4. Các ký hiệu

16

Đường kính: Trong mọi trường hợp trước chữ số kích thước của đường kính ghi

ký hiệu . Chiều cao của kí hiệu bằng chiều cao chữ số kích thước. Đường kích thước

của đường kính kꢄ qua tâm đường tròn (Hình 3.3.1).

Hình 1.8.15 - Ký hiệu  của đường kính

Bán kính: Trong mọi trường hợp, trước chữ số kích thước của bán kính ghi kí

hiệu R (chữ hoa), đường kích thước của bán kính kꢄ qua tâm cung tròn (Hình 3.3.2).

Hình 1.8.16- Ký hiệu R của bán kính

Đối với cung tròn của bán kính quá lớn thì cho phꢁp đặt tâm ở gần cung tròn, khi

đó đường kích thước được kꢄ gấp khꢂc

Đối với các cung tròn quá bꢁ không đủ chỗ ghi chữ số kích thước hay không đủ

chỗ bẽ mũi tên thì chữ số hay mũi tên được ghi hay vẽ ở ngoài

Hình 1.8.17- Cách ghi kích thước cung

Hình 1.8.18- Cách ghi đường kính hình

tròn bé

cầu

Hình cầu: Trước chữ số kích thước đường kính hay bán kính của hình cầu ghi

chữ "cầu" và dấu  hay R

Hình vuông: Trước chữ số kích thước cạnh của hình vuông ghi dấu . Để phân

biệt phần mặt với mặt cong, thường dùng nꢁt liền mảnh gạch chꢁo phần mặt phẳng

17

Hình 1.8.19- Ký hiệu  của hình vuông

Hình 1.8.20-Ký hiệu  của cung tròn

Độ dài cung tròn: Phía trên con số kích thước độ dài cung tròn ghi dấu , đường

kích thước là cung tròn đồng tâm, đường gióng kꢄ song song với đường phân giác của

góc chắn cung đó.

2- DỰNG HꢁNH CƠ BẢN

2.1 – DỰNG ĐƯỜNG THẲNG SONG SONG

Cho một đường thẳng a và một điểm C ở ngoài đường thẳng a. Hãy vạch qua C

đường thẳng b song song với đường thẳng a.

* Cách dựng bằng thước và compa. Cách dựng như sau

- Trên đường thẳng a lấy một điểm B tuỳ ý làm tâm, vẽ cung tròn bán kính bằng

đoạn CB, cung tròn này cắt đường thẳng a tại điểm A.

- Vẽ cung tròn tâm C, bán kính CB và cung tròn tâm B, bán kính CA, hai cung

tròn này cắt nhau tại D.

- Nối CD, đó là đường thẳng b song song với đường thẳng a.

Hình 2.1.1 - Dựng đường thẳng song song bằng compa

* Cách dựng bằng thước và êke: Áp dụng tính chất các góc đồng vị bằng nhau

của các đường thẳng song song bằng cách dùng êke trượt lên thước (hoặc 2 êke trượt

lên nhau) để dựng các đường thẳng song song với nhau. Cách dựng như sau

- Đặt một cạnh của êke trùng với đường thẳng a đã cho và áp sát cạnh của thước

vào một cạnh khác của êke.

- Sau đó trượt êke dọc theo mꢁp thước đến vị trí cạnh của êke đi qua điểm C.

- Kꢄ đường thẳng theo cạnh của êke đi qua điểm C, ta được đường thẳng b.

Hình 2.1.2 - Dựng đường thẳng song song bằng thước và êke

18

2.2 – DỰNG ĐƯỜNG THẲNG VUÔNG GÓC

Cho một đường thẳng a và một điểm C ở ngoài đường thẳng a. Hãy vạch qua

điểm C một đường thẳng vuông góc với đường thẳng a.

* Cách dựng bằng thước và compa. Cách dựng như sau

- Lấy điểm C làm tâm, vẽ cung tròn có bán kính lớn hơn khoảng cách từ điểm C

đến đường thẳng a, cung tròn này cắt đường thẳng a tại hai điểm A và B.

AB

- Lần lượt lấy A và B làm tâm, vẽ cung tròn có bán kính lớn hơn

. Hai cung

2

tròn này cắt nhau tại điểm D.

- Nối C và D, CD là đường thẳng vuông góc với đường thẳng a.

Nếu điểm C nằm trên đường thẳng a thì cách vẽ cũng tương tự như trên.

Hình 2.2.1- Dựng đường thẳng vuông góc bằng thước và compa

* Cách dựng bằng thước và êke. Dùng hai cạnh vuông góc của êke để vẽ, cách vẽ

như sau

- Đặt một cạnh góc vuông của êke trùng với đường thẳng a đã cho và áp sát mꢁp

thước vào cạnh huyền của êke;

- Trượt êke đến vị trí sao cho cạnh kia của góc vuông của êke đi qua điểm C;

- Vạch qua C đường thẳng theo cạnh góc vuông đó của êke.

Hình 2.2.2- Dựng đường thẳng vuông góc bằng thước và êke

2.3. CHIA ĐỀU MỘT ĐOẠN THẲNG

2.3.1- Chia đôi một đoạn thẳng

19

Cách dựng bằng thước và compa

Để chia đôi một đoạn thẳng AB đã cho, ta dùng thước và compa vẽ đường trung

trực của đoạn thẳng đó. Cách dựng như hình 2.3.1

Cách dựng bằng thước và êke: Dùng êke dựng một tam giác cân, nhận đoạn AB làm

cạnh đáy, sau đó dựng đường cao của tam giác cân đó. Cách dựng như hình 2.3.2

Hình 2.3.1- Cách dựng một đoạn

Hình 2.3.2- Chia đôi một đoạn thẳng

bằng thước và êke

thẳng bằng thước và compa

2.3.2- Chia một đoạn thẳng ra nhiều phần bằng nhau

Áp dụng tính chất của các đường thẳng song song cách đều để chia một đoạn

thẳng ra nhiều phần bằng nhau. Ví dụ chia đoạn thẳng AB thành 4 phần bằng nhau.

Cách vẽ như sau (Hình 2.3.4):

Hình 2.3.4 - Chia một đoạn thẳng ra nhiều phần bằng nhau

- Từ đầu mꢂt A (hoặc B) vạch nửa đường thẳng Ax tuỳ ý. Dùng compa đo đặt

trên Ax, bắt đầu từ A bốn đoạn thẳng bằng nhau, chẳng hạn:

AC' = C'D' = D'E' = E'F'.

- Nối điểm cuối F' với điểm B, sau đó dùng thước và êke trượt lên nhau để kꢄ các

đường song song với đường F'B lần lượt đi qua các điểm E', D', C'; chꢂng cắt AB tại

các điểm E, D, C.

Theo tính chất của các đường song song và cách đều, đoạn thẳng AB cũng được

chia làm 4 phần bằng nhau: AC = CD = DE = EB.

2.4-VẼ ĐỘ DỐC VÀ ĐỘ CÔN

2.4.1. Vẽ độ dốc

20