Giáo trình Bảo dưỡng, sửa chữa hệ thống truyền lực

1

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH LÀO CAI

TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI

GIÁO TRÌNH

BẢO DƯỠNG, SỬA CHỮA HỆ THỐNG TRUYỀN LỰC

NGÀNH/NGHỀ: CƠ ĐIỆN NÔNG THÔN

Trình độ: Trung cấp

LƯU HÀNH NỘI BỘ

NĂM. 2017

2

LỜI NÓI ĐẦU

Nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và cung cấp giáo trình, tài liệu học tập của

nghề cơ điện để đáp ứng chương trình đào tạo của trường Cao đẳng Lào Cai. Tác giả

đã thực hiện việc biên soạn giáo trình Bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống truyền lực

dung cho trình độ trung cấp nghề .

Trong quá trình biên soạn giáo trình, người biên soạn đã bám sát chương

trình khung của nhà trường đã ban hành.

Bộ giáo trình này được viết với mục tiêu làm tài liệu giảng dạy cho học sinh –

sinh viên và giáo viên nghề cơ điện, góp phần đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong

đào tạo và thực tế sảnxuất.

Mặc dù đã rất nhiều cố gắng trong quá trình chuẩn bị và thực hiện biên soạn

tài liệu, song chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu xót. Người biên soạn rất

mong nhận được sự đóng góp của các bạn đồng nghiệp và bạn đọc để giáo trình này

ngày càng hoàn chỉnh hơn.

Xin chân trọng cảm ơn!

3

MỤC LỤC

Số TT

ĐỀ MỤC

Trang

2

1

2

3

Lời giới thiệu

Mục lục

3

Bài 1. Bộ ly hợp ma sát

4-12

4

5

Bài 2. Hộp số, hộp số phụ

13-23

Bài 3: Truyền động các đăng

24- 30

31- 35

36- 40

41- 48

Bài 4: Cầu sau máy kéo

Bài 5: Hệ thống chuyển hướng và truyền lực cuối cùng

Bài 6: Bán trục máy kéo bánh lốp

4

Bài 1: Bộ ly hợp ma sát

* Mꢀc tiêu:

- Trình bày được yêu cầu, nhiệm vụ và phân loại của bộ ly hợp;

- Giải thích được cấu tạo và nguyên lý hoạt động của bộ ly hợp;

- Tháo lắp, nhận dạng, kiểm tra và bảo dưỡng bộ ly hợp đảm bảo yêu cầu kỹ thuật;

- Rèn luyện tính cẩn thận trong công việc.

* Nꢁi dung:

Giới thiệu chung và các kiểu bố trí hệ thống truyền lực.

Hình 1.1: Hệ thống truyền lực

Hệ thống truyền lực hoàn chỉnh của một chiếc xe gồm có ly hợp, hộp số,

trục các đăng, cầu chủ động (vi sai và bán trục)

Công dụng của hệ thống truyền lực:

-

Truyền và biến đổi mô men xoắn từ động cơ đến bánh xe chủ động sao

cho phù hợp giữa chế độ làm việc của động cơ và mô men cản sinh ra trong quá

trình ô tô chuyển động.

-

Cắt dòng công suất trong thời gian ngắn hoặc dài.

Thực hiện đổi chiều chuyển động giúp ô tô chuyển động lùi.

-

Tạo khả năng chuyển động êm dịu và thay đổi tốc độ cần thiết trên đường

1. Nhiệm vụ, yêu cầu và phân loại ly hợp

1.1. Nhiệm vụ:

Truyền mô men quay từ động cơ đến hệ thống truyền lực, đóng ngắt êm dịu, nhằm

giảm tải trọng động và thực hiện trong thời gian ngắn nhất.

Khi chịu tải quá lớn, ly hợp đóng vai trò như là một cơ cấu an toàn nhằm tránh quá

-

tải cho hệ thống truyền lực và động cơ.

1.2. Yêu cầu:

-

Truyền được hết mômen quay lớn nhất của động cơ trong mọi điều kiện sử dụng.

5

-

Đóng ly hợp êm dịu, mômen quán tính phần bị động phải nhỏ để giảm hết tải

trọng va đập lên các bánh răng của hộp số khi sang số.

-

Điều khiển dễ dàng, lực tác dụng lên bàn đạp mở ly hợp phải nhỏ.

Kết cấu đơn giản, dễ bảo dưỡng sửa chữa.

1.3. Phân loại:

Dựa theo phương pháp truyền mômen chia ra:

+ Ly hợp ma sát : truyền mômen nhờ ma sát

+ Ly hợp thủy lực: Truyền mômen nhờ chất lỏng

+ Ly hợp điện từ : Truyền mômen nhờ lực

điện từ Dựa vào phương pháp dẫn động ly hợp

chia ra:

+ Ly hợp dẫn động cơ khí

+ Ly hợp dẫn động thủy lực

+ Ly hợp dẫn động khí nén

Dựa vào điều kiện làm việc

chia ra:

+ Ly hợp thường đóng (sử dụng trên ô tô)

+ Ly hợp thường mở (sử dụng trên máy kéo).

Dựa vào cơ cấu ép

+ Ép bằng lò xo trụ

+ Ép bằng lò xo

đĩa. Dựa vào số đĩa

ma sát:

+ Ly hợp một đĩa

+ Ly hợp nhiều đĩa.

2. Cấu tạo và hoạt động của ly hợp ma sát

2.1. Cấu tạo.

Bộ ly hợp ma sát gồm có 3 phần:

- Phần chủ động: Gồm bánh đà lắp cố định trên trục khuỷu, nắp ly hợp bắt chặt với

bánh đà bằng các bu lông, mâm ép lắp qua cần đẩy và giá đỡ trên nắp ly hợp. Mâm ép

cùng quay với nắp ly hợp và bánh đà.

- Phần bị động: Gồm đĩa ly hợp (đĩa ma sát) và trục bị động (trục sơ cấp của hộp

số). Đĩa ly hợp có moay ơ được lắp then hoa trên trục bị động để truyền mô men cho

trục bị động và có thể trượt dọc trên trục bị động trong quá trình ngắt và nối ly hợp

Cơ cấu điều khiển ngắt ly hợp gồm có 2 loại:

+ Loại cơ khí gồm có: bàn đạp, thanh kéo, càng cắt, vòng bi cắt ly hợp.

+ Loại thủy lực gồm có: bàn đạp, xy lanh chính, xy lanh con, càng cắt, vòng bi cắt

ly hợp.

6

Hình 1.6. Cấu tạo bộ ly hợp

1.2.1 Cấu tạo ly hợp một đĩa ma sát khô:

a. Cấu tạo: Kết cấu của ly hợp có thể chia làm ba phần: phần chủ động, phần bị động

và cơ cấu điều khiển

Phần chủ động: gồm bề mặt bánh đà, đĩa ép và vỏ ly hợp. Vỏ ly hợp bắt với bánh

đà bằng bulông. Giữa đĩa ép và vỏ ly hợp đặt các lò xo ép, được phân bố đều đối xứng

qua tâm. Số lượng lò xo có thể là: 3, 6, 9 hoặc 12 .

Phần bị động: gồm đĩa ma sát đặt giữa bánh đà và đĩa ép. Đĩa ma sát lắp với trục ly

hợp bằng then hoa. ꢀ ôtô trục ly hợp là trục chủ động của hộp số ( trục sơ cấp). Một

đầu trục ly hợp gối lên vòng bi đặt trong hốc ở đuôi trục khuỷu.

Cơ cấu điều khiển ly hợp gồm các đòn mở lắp bản lề với vỏ ly hợp và đĩa ép, vòng

bi tꢁ, bạc trượt, càng cua, bàn đạp ly hợp và bộ phận dẫn động cơ khí hay thuỷ

lực. ꢀ các xe có công suất lớn để tránh hiện tượng đĩa ép bị xoay với vỏ ly hợp, đĩa ép

được nối với vỏ ly hợp bằng lò xo lá hay lắp khớp bằng then trượt. Cả bộ ly hợp được

đặt trong vỏ bao ly hợp.

Hình1.7 Sơ đồ cấu tạo ly hợp một đĩa ma sát khô thường đóng

1.Vỏ ly hợp; 2. Đĩa ép; 3. Bánh đà; 4. Đĩa ma sát; 5. Chốt chống xoay; 6. Lò xo

ép; 7. Đòn mở; 8. Bi tỳ; 9. Càng cua; 10. Bàn đạp; 11. lò xo hồi vị; 12.Thanh kéo

7

Hình 1.8 Bộ ly hợp một đĩa ma sát khô thường đóng

B, Nguyên lý làm việc.

Khi chưa tác động vào bàn đạp ly hợp, dưới tác dụng của các lò xo, đĩa ép ép chặt

đĩa ma sát vào bề mặt làm việc của bánh đà. Ly hợp ở trạng thái truyền động lực. Mômen

quay của trục khuỷu qua bánh đà và đĩa ép truyền cho đĩa ma sát và trục ly hợp từ đó

truyền mômen quay cho bộ phận truyền lực phía sau. Khi đạp bàn đạp ly hợp, qua cơ cấu

dẫn động vòng bi tꢁ ép vào đầu đòn mở, kéo đĩa ép về phía sau. Đĩa ma sát dịch chuyển

trên trục ly hợp để tách khỏi bề mặt của đĩa ép và bánh đà. Ly hợp ở trạng thái mở cắt

truyền động giữa động cơ và hệ thống truyền lực. Khi nhả bàn đạp ly hợp các lò xo lại ép

đĩa ép, đĩa ma sát và bánh đà thành một khối và ly hợp lại truyền động lực. Như vậy ly

hợp có tác dụng cắt tạm thời truyền động giữa động cơ và hệ thống truyền lực để mỗi khi

cần ra vào số.

1.2.2. Cấu tạo và hoạt động của ly hợp hai đĩa ma sát khô:

Khi ly hợp cần truyền một công suất lớn nhưng do giới hạn và không gian không

thể chế tạo ly hợp có đường kính lớn, người ta sử dụng ly hợp hai đĩa ma sát

Hình 1.9 Cấu tạo ly hợp ma sát hai đĩa khô thường đóng

Ly hợp hai đĩa ma sát có cấu tạo tương tự như loại một đĩa ma sát nhưng có thêm

8

một đĩa ma sát và một đĩa ép. Phần chủ động có hai đĩa ép, đĩa ép phía trước còn gọi là

đĩa ép trung gian (13), đặt giữa hai đĩa ma sát. Để chống dính giữa đĩa ma sát trước với

bánh đà và đĩa ép trung gian ở lưng bánh đà có 3 lò xo tách đĩa ép trung gian. Độ

chuyển dịch của đĩa ép trung gian được giới hạn bởi ba vít bắt trên vỏ ly hợp. Hai đĩa ép

được chống xoay bằng cách lồng trong bulông (15) bắt vỏ ly hợp hoặc ở trong lòng

bánh đà có các gân ăn khớp với các rãnh của đĩa ép và dùng các vít chống xoay.Phần bị

động gồm hai đĩa ma sát (1), (2) đặt giữa bánh đà và các đĩa ép. Hai đĩa ma sát lắp với

trục ly hợp bằng rãnh then hoa. Cơ cấu điều khiển như ở ma sát một đĩa

 Nguyên lý làm việc

Bình thường ly hợp ở trạng thái đóng truyền mômen quay giữa động cơ với hệ

thống truyền lực. Các lò xo ép chặt các đĩa ép, đĩa ma sát và bánh đà thành một khối.

Mômen quay từ động cơ qua bánh đà, hai đĩa ép truyền cho đĩa ma sát và trục ly hợp.

3. Bảo dưỡng và sửa chữa ly hợp

3.1. Quy trình tháo lắp, kiểm tra bảo dưỡng ly hợp

a. Quy trình tháo

* Tháo từ trên xe xuống:

-

Tháo trục Các Đăng, phanh tay, dây công tơ mét, dây nối công tắc đèn phanh và

các bộ phận có lyên quan. Tháo hộp số, cơ cấu điều khiển, đĩa ép và đĩa ma sát.

* Tháo rời các chi tiết:

-

Tháo đai ốc điều chỉnh cần bẩy ly hợp, lấy vỏ đĩa ép ra, lò xo ép.

Tháo các chốt cần bẩy.

Tháo và nhận dạng bộ phận. cần bẩy ly hợp, đĩa ép, đĩa ma sát, cơ cấu điều khiển.

Làm sạch và vô mỡ các lỗ, chốt cần bẩy, cơ cấu điều khiển cơ khí.

Lắp, vặn chặt các bộ phận:

b.Quy trình lắp: ngược lại với quy trình tháo

3.2. Thực hành bảo dưỡng

* Hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng các chi tiết của bộ ly hợp:

Khi ly hợp cần truyền một công suất lớn nhưng do giới hạn và không gian

không

a. Đĩa ma sát: Bố ma sát bị mòn gần đến đinh tán, lỏng đinh tán, đĩa bị vênh, có vết

nứt trên bề mặt. Tấm lò xo sườn bị nứt, yếu không còn độ gợn sóng. Lò xo giảm xoắn

lỏng, xục xịch, mất tính đàn hồi. Moay-ơ bị mòn rãnh then hoa.

b. Đĩa ép: Có vết xướt trên bề mặt mân ép, bị vênh, nứt. Lò xo ép bị cháy do nhiệt

độ, có mầu xanh sậm. Cần bẩy mở ly hợp bị mòn, gãy, chiều cao không đồng nhất.

Vòng bi T: Bị rơ lỏng, quay có tiếng kêu

c. Cơ cấu điều khiển: Bị khô mỡ ở các vị trí giá đỡ xoay, bị cong vênh, mòn khuyết

các vị trí nối.

* Bảo dưỡng, sửa chữa ly hợp:

Các phương pháp xác định trạng thái trượt:

*. Gài số cao, đꢂng ly hợp

Chọn một đoạn đường bằng, cho xe đứng yên tại chỗ, nổ máy, gài số tiến ở số cao

9

nhất (số 4 hay số 5), đạp và giữ phanh chân, cho động cơ hoạt động ở chế độ

tải lớn

bằng tay ga, từ từ nhả bàn đạp ly hợp. Nếu động cơ bị chết máy chứng tỏ ly hợp làm việc

tốt, nếu động cơ không tắt máy chứng tỏ ly hợp đã trượt lớn.

*. Giữ trên dốc

Chọn đoạn đường phẳng và tốt có độ dốc (8-10) độ. Xe đứng bằng phanh trên mặt

dốc, đầu xe theo chiều xuống dốc, tắt động cơ, tay số để ở số thấp nhất, từ từ nhả bàn đạp

phanh, bánh xe không bị lăn xuống dốc chứng tỏ ly hợp tốt, còn nếu bánh xe lăn chứng tỏ

ly hợp trượt.

Đẩy xe

Chọn một đoạn đường bằng, cho xe đứng yên tại chỗ, không nổ máy, gài số tiến ở

số thấp nhất (số 1), đẩy xe. Xe không chuyển động chứng tỏ ly hợp tốt, nếu xe

chuyển động chứng tỏ ly hợp bị trượt. Phương pháp này chỉ dùng cho ô tô con, với lực đẩy

của 3 đến 4 người.

*. Xác định ly hợp bị trượt qua mùi khét

Xác định ly hợp bị trượt qua mùi khét đặc trưng khi ô tô thường xuyên làm việc ở

chế độ đầy tải. Cảm nhận mùi khét chỉ khi ly hợp bị trượt nhiều, tức là ly hợp đã cần tiến

hành thay đĩa bị động hay các thông số điều chỉnh đã bị thay đổi.

* Ly hợp ngắt không hoàn toàn:

Biểu hiện sang số khó, gây va đập ở hộp số.

 Gài số thꢃp, mở ly hợpÔ tô đứng trên mặt đường phẳng, tốt, nổ máy, đạp bàn đạp

ly hợp hết hành trình và giữ nguyên vị trí, gài số thấp nhất, tăng ga. Nếu chuyển

động chứng tỏ ly hợp ngắt không hoàn toàn, nếu vẫn đứng yên chứng tỏ ly hợp

ngắt hoàn toàn.

 Nghe tiếng va chạm đꢄu răng trong hꢁp số khi chuyển số

Khi chuyển động thực hiện chuyển số hay gài số. Nếu ly hợp ngắt không hoàn toàn, có

thể không cài được số, hay có va chạm mạnh trong hộp số. Hiện tượng xuất hiện ở mọi

trạng thái khi chuyển các số khác nhau.

* Ly hợp đóng đột ngột:

Đứng trên mặt đường phẳng, tốt, nổ máy, đạp bàn đạp ly hợp hết hành trình và giữ

nguyên vị trí, gài số thấp nhất, tăng ga, nhã bàn đạp ly hợp từ từ . Nếu tốc độ chuyển động

tăng vọt (xe giật) là ly hợp bị đóng đột ngột.

* Ly hợp phát ra tiếng kêu: Lắng nghe tiếng kêu, hoặc dùng ống nghe.

Nếu có tiếng gõ lớn: rơ lỏng bánh đà, bàn ép, hỏng bi đầu trục.

Khi thay đổi đột ngột vòng quay động cơ có tiếng va kim loại chứng tỏ khe hở bên

then hoa quá lớn (then hoa bị rơ)

Nếu có tiếng trượt mạnh theo chu kꢁ: đĩa bị động bị cong vênh.

ꢀ trạng thái làm việc ổn định (ly hợp đóng hoàn toàn) có tiếng va nhꢂ chứng tỏ bị va

nhꢂ của đầu đòn mở với bạc.

3.3. Thực hành sửa chữa

3.3.1. Sửa chữa cơ cấu điều khiển

Các cần, thanh dẫn động. bị mòn, cong vênh.

10

Đối với lọai dẫn động thuỷ lực.

-

Xi lanh chính bị mòn, xước phải thay thế hoặc đóng ống lót sơ mi.

Cupen bị mòn, rách, thay thế cupen mới.

Ống dãn dầu bị nứt vở bị tắc phải thay thế.

3.3.2. Sửa chữa bộ ly hợp

-Tấm ma sát nứt, mòn

quá giới hạn cho phép

phải thay mới. Thay tấm

ma sát và tán các đinh

tán.

Đồng hồ so

Cần nắn

-

Đĩa ly hợp bị cong,

vênh quá giới hạn cho

phép có thể nắn hết

vênh bằng dụng cụ

chuyên dùng (hình 3.9).

-

Đĩa ly hợp bị nứt,

mòn phần then hoa quá

giới hạn cho phép phải

thay mới cả bộ ly hợp.

Hình 3.9. Sửa chữa đĩa ly hợp bị vênh

*. Sửa chữa đĩa ép và bề mặt phẳng bánh đà.

Bề mặt phẳng của bánh đà bị vênh quá giới hạn cho phép tiến hành tiện

hoặc mài phẳng hết vênh, các lỗ ren nưt chờn hỏng có thể hàn đắp và tarô ren

mới.

Đĩa ép mòn vênh bề mặt quá giới hạn cho phép tiến hành tiện hoặc mài

phẳng hết vênh, đĩa ép mòn và nứt nhiều càn phải thay thế.

Sửa chữa đòn mở (loại ly hợp lò xo trụ)

-

Đòn mở bị nứt, mòn lỗ quá giới hạn cho phép cần được thay mới.

Đòn mở bị mòn ổ bi kim và chốt có thể thay ổ bi và chốt mới, chờn hỏng ren

bulông và đai ốc điều chỉnh và bị mòn đầu tiếp xúc với ổ bi tꢁ quá giới hạn cho

phép tiến hành hàn đắp, sửa nguội phẳng và ta rô lại ren.

*. Sửa chữa vỏ ly hợp và lꢀ xo ép

- Vỏ bị nứt có thể hàn đắp vá sửa nguội.

-

Các lò xo ép và đệm cáh nhiệt mòn, yếu quá giới hạn cho phép đều được thay thế.

3.3.3. Điều chỉnh bộ ly hợp

a) Kiểm tra (khi đã tháo rời ly hợp ra ngoài

Dùng thước đo chiều sâu để đo khoảng cách từ bề mặt phẳng tiếp xúc với đĩa ép đến

đầu đòn mở (đầu tiếp xúc với ổ bi tꢁ). Sau đó so với tiêu chuẩn kỹ thuật của từng loại để

điều chỉnh.

- Đối với ly hợp đang lắp trên xe, dùng căn lá để đo khe hở giữa đầu đòn mở với ổ bi

tꢁ và so sánh với tiêu chuẩn cho phép.

11

b) Điều chỉnh

Dùng cờ lê hoặc tuýp xoay đai ốc trên vỏ ly hợp để cho khoảng cách đến các đầu đòn

mở như nhau và có khe hở đầu đòn mở đúng tiêu chuẩn quy định.

 Kiểm tra và điều chỉnh hành trình của bàn đạp ly hợp

Hành trình tự do và hành trình cắt ly hợp (hình 3.1 và 3.2) của bàn đạp tương ứng với

khe hở đầu các đòn mở và ổ bi tꢁ, để đảm bảo đóng, mở ly hợp an toàn và dứt khoát.

- Kiểm tra và điều chỉnh hành trình tự do của bàn đạp (hình 3.1)

- Kiểm tra: dùng thước dài đo khoảng cách từ vị trí bàn đạp chưa tác dụng lực cho đến

vị trí ấn bàn đạp bằng tay cho đến khi có lực cản lại (hơi nặng), sau đó ghi kết quả và so

sánh với tiêu chuẩn kỹ thuật của loại ô tô để điều chỉnh.

Hình 3.1. Kiểm tra và điều chỉnh hành trình tự do của bàn đạp ly hợp

a. Kiểm tra; b. Điều chỉnh

- Điều chỉnh

Dùng cờ lê xoay đai ốc điều chỉnh đầu thanh kéo (hoặc đầu con đội loại thuỷ

lực) để thay đổi chiều dài thanh kéo (hình.3.1) đạt hành trình đúng tiêu chuẩn.

Kiểm tra và điều chỉnh hành trình công tác (hình.3.2)

Bàn đạp ly hợp

12

- Kiểm tra

Dùng thước kiểm tra đo khoảng cách từ vị trí bàn đạp có lực cản (hết hành trình tự do)

đến vị trí bàn đạp có lực cản lớn (ly hợp mở hoàn toàn) sau đó ghi kết quả và so sánh với

tiêu chuẩn kỹ thuật của loại ô tô để điều chỉnh.

- Điều chỉnh

Tiến hành điều chỉnh độ cao đầu các đòn mở và kết hợp điều chỉnh đai ốc đầu thanh

kéo để thay đổi chiều sau đó kéo phanh tay, tăng ga nhꢂ và đóng ly hợp từ từ. Nếu động cơ

hoạt động bình thường là tốt, nếu động cơ chết máy là do ly hợp mở chưa dứt khoát phải

điều chỉnh lại.

Hành trình tự do của loại dẫn động cơ khí lớn hơn loại dẫn động bằng thuỷ lực, hành

trình tự do của bàn đạp ly hợp một số loại xe thông dụng được cho trong bảng dưới đây:

Hình 3.3. Kiểm tra và điều chỉnh hành trình bàn đạp

a: Kiểm tra hành trꢅnh bàn đạp; b,c,d : Vị

CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Trình bày các hiện tượng hư hỏng của các chi tiết trong bộ ly hợp?

2. Trình bày phương pháp kiểm tra và sửa chữa ly hợp?

13

BÀI 2: HỘP SỐ, HỘP SỐ PHỤ

* Mꢀc tiêu:

- Trình bày được yêu cầu, nhiệm vụ và phân loại hộp số, hộp số phụ;

- Giải thích được cấu tạo và nguyên lý hoạt động của hộp số, hộp số phụ;

- Trình bày được các hiện tượng, nguyên nhân hư hỏng của hộp số, hộp số phụ;

- Tháo lắp, nhận dạng và bảo dưỡng được hộp số, hộp số phụ đúng yêu cầu kỹ thuật;

- Rèn luyện tính cẩn thận trong công việc.

* Nꢁi dung:

1. Nhiệm vụ, yêu cầu và phân loại hộp số

1.1. Nhiệm vụ

Thay đổi mô men quay của động cơ, tăng lực kéo ở bánh xe chủ động Thay đổi chiều

quay của bánh xe chủ động tiến hoặc lùi.

Truyền và cắt mô men từ động cơ tới bánh xe chủ động để khi xe dừng mà máy vẫn

hoạt động.

1.2. Yêu cầu

-

Phải có tỷ số truyền thích hợp đảm bảo tính năng động lực và tính kinh tế nhiên lyệu.

Không sinh ra các lực va đập lên hệ thống truyền lực.

Điều khiển dễ dàng, hiệu suất cao.

Dễ tháo lắp bảo dưỡng và sửa chữa.

1.3. Phân loại

+ Phân theo đặc điểm cấu tạo

-

Hộp số có trục cố định : Hộp số 2 trục, Hộp số 3 trục

Hộp số có trục di động(hộp số hành tinh) : hộp số có 1,2, bộ truyền hành tinh

+ Phân loại theo cấp truyền

-

Hộp số có cấp : Hộp số 3,4,5,6 cấp; hộp số nhiều cấp.

Hộp số vô cấp : - Biến mô thuỷ lực(hộp số thuỷ lực); Hộp số thủycơ

+ Phân loại phương pháp điều khiển

-

Điều khiển bằng tay,

Điều khiển bán tự động.

Điều khiển tự động.

2. Cấu tạo và hoạt động của hộp số

2.1. Cấu tạo

14

a. Cấu tạo

Hình 1.24. Cấu tạo hộp số hai trục

Bên trong hộp số bao gồm:

Trục sơ cấp được truyền chuyển động từ trục khuỷu của động cơ khi ly hợp ở trạng

thái hợp. Trên trục sơ cấp hộp số có lắp các bánh răng số 1, số 2, số 3, số 4, số 5 và

bánh răng số lùi.

Bánh răng chủ động số 1, 2 và số lùi được kết nối cứng với trục sơ cấp của hộp số.

Bánh răng chủ động số 3, 4 và 5 chuyển động quay trơn trên trục sơ cấp của hộp số.

Trục thứ cấp của hộp số dùng để truyền chuyển động đến bộ truyền lực chính và bộ

vi sai. Từ bộ vi sai, chuyển động được truyền đến bán trục để kéo hai bánh xe chủ động

trước chuyển động.

Bánh răng bị động số 1, 2 và số lùi quay trơn trên trục thứ cấp hộp số. Bánh răng bị

động số 3, 4 và 5 được kết nối cứng trên trục thứ cấp.

Các ống trượt gài số được bố trí trên trục sơ cấp và trục thứ cấp.

Truyền lực chính và bộ vi sai được bố trí bên trong hộp số.

Trục sơ cấp, thứ cấp và bộ vi sai chuyển động trên các vòng bi.

Khi gài số thì các ống trượt sẽ trượt trên then hoa của trục sơ và thứ để kết nối

chuyển động từ trục sơ cấp đến trục thứ cấp.

2.2. Nguyên lý hoạt động.

* Tay số trung gian:

ꢀ tay số trung gian (Số 0) chuyển động từ trục khuỷu qua ly hợp sẽ làm cho trục sơ

cấp hộp số chuyển động làm bánh răng chủ động số 1 và số 2 chuyển động theo.Do bánh

răng bị động quay trơn trên trục thứ cấp hộp số. Vì thế không có mô men truyền cho

truyền lực chính nên xe sẽ đứng yên khi động cơ đang nổ máy.

15

Bộ vi sai

Hình 1.25: Hoạt động ở tay số trung gian

Trục sơ cấp kéo bánh răng chủ

động số 1 và 2 chuyển động

Bánh răng bị động 1 và 2 quay

trơn trên trục thứ cấp

* Chuyển sang số 1

Hình 1.26: Hoạt động ở tay số 1

Khi tay số được chuyển sang số 1 thì ống trượt trên trục thứ cấp được đẩy sang phải

để liên kết với bánh răng bị động số 1.Chuyển động từ trục sơ cấp hộp số làm cho

bánh răng chủ động số 1 kéo bánh răng bị động số 1. Bánh răng bị động số 1 truyền

16

chuyển động cho ống trượt làm cho trục thứ cấp của hộp số chuyển động

Trụcsơcấpkéo

bánh răngchủ

độ

ng s

ố

1

Bánh răng bị

động số 1

Ốngtrượt, trụcthứ

cấp hộp số

b. Chuyển sang số 2

Nguyên lý làm việc tương tự số 1 nhưng ở trường hợp này ống trượt trên

trục thứ cấp hộp số được đẩy sang trái ăn khớp với bánh răng bị động số 2.

Trụcsơcấp hộp số

kéo bánhrăngchủđộng

Ốngtrượt, trục thứ

cấp hộp số.

Bánh răng bị

động số 2

s

ố

2

.

* Chuyển sang số 3

Khi nguời lái xe chuyển sang tay số thứ 3, thì ống trượt giữa trên trục sơ

cấp của hộp số được đẩy sang bên phải để kết nối với bánh răng chủ động số 3.

Chuyển động từ trục sơ cấp hộp số truyền đến ống trượt. Ống trượt kéo

bánh răng chủ động số 3 làm bánh răng bị động số 3 quay theo. Do bánh răng bị

động số 3 được kết nối cứng trên trục thứ cấp hộp số nên trục thứ cấp sẽ truyền

chuyển động đến truyền lực chính, vi sai, các trục dẫn động và làm cho các bánh

xe chủ động quay.

Trụcsơcấp

kéo ốngtrượtở

gi

ữ

a

Trục thứ

cấp hộp

s

ố

.

Bánhrăngchủ

động số 3

Bánh răng bị

động số 3

Hình 1.27: Hoạt động ở tay số 3

* Chuyển sang số 4

Khi tay số được chuyển sang số 4 thì ống trượt giữa được chuyển sang bên

trái để kết nối với bánh răng bị động số 4.

Khi trục sơ cấp chuyển động làm cho ống trượt giữa chuyển động theo.

17

Ống trượt sẽ kéo bánh răng chủ động số 4 quay và bánh răng chủ động số 4 truyền

chuyển động đến bánh răng bị động số 4 làm cho trục thứ cấp của hộp số chuyển

động. Mô men từ trục thứ cấp hộp số được truyền đến các bánh xe qua trung gian

của truyền lực chính và bộ vi sai.

18

Quan sát trên hình vẽ chúng ta thấy kích thước của bánh răng chủ động và

bị động ở tay số 4 là như nhau. Do vậy ở trường hợp này tốc độ chuyển động của

Trụcsơcấp

kéo ốngtrượt

gi

ữ

a

Trục thứ

cấp hộp số

Bánh răng chủ

Bánh răng bị

động số 4

trục thứ cấp bằng với trục sơ cấp của hộp số hay còn gọi là tay số truyền thẳng.

* Chuyển sang số 5

Số răng của bánh răng chủ động nhiều hơn bánh răng bị động, do vậy khi

hộp số ở tay số 5 thì tốc độ của trục thứ cấp hộp số nhanh hơn tốc độ của trục sơ

cấp. Đây chính là tay số có tỉ số truyền tăng.

Khi chuyển sang số 5 thì ống trượt bố trí bên trái của trục sơ cấp được kết

nối với bánh răng chủ động số 5. Vì vậy, khi trục sơ cấp chuyển động thì ống trượt

sẽ chuyển động theo và nó sẽ kéo bánh răng chủ động quay. Bánh răng chủ động

số 5 sẽ truyền mô men đến bánh răng bị động số 5 để làm cho trục thứ cấp của hộp

số chuyển động.

Trục sơ cấp hộp

số kéo ống trượt

Bánh răng chủ

động số 5

Bánh răng bị

động số 5

Trục thứ cấp

hộp số

* Chuyển sang số lùi

Khi tay số ở vị trí số lùi thì bánh răng trung gian được đẩy ăn khớp với

bánh răng chủ động và bị động của tay số này. Do vậy, khi trục sơ cấp chuyển

động, qua bánh răng trung gian sẽ kéo bánh răng bị động làm trục thứ cấp quay

cùng chiều quay với trục sơ cấp hộp số và xe sẽ đổi chiều chuyển động.

Hình 1.28: Hoạt động ở vị trí tay số lùi

Trục sơ cấp hộp số kéo bánh

răng chủ động số lùi

Bánh răng

trung gian

Bánh răng bị

động số lùi

Trục thứ

cấp hộp số

19

1.1.1. Cấu tạo hộp số 3 trục

a. Cấu tạo

Hộp số 3 trục trong đó trục sơ cấp và thứ cấp được bố trí trên cùng một

đường tâm còn trục trung gian được bố trí ở bên dưới trục sơ cấp và thứ cấp.

Hình 1.29: Cấu tạo hộp số 3 trục

 Trục sơ cấp: Truyền chuyển động từ trục khuỷu động cơ thông qua bộ ly

hợp. Một đầu của trục sơ cấp được kết nối với đĩa ma sát của ly hợp và được gá

vào đuôi của trục khuỷu qua một vòng bi hoặc một bạc thau. Đầu còn lại được gá

vào hộp số trên một vòng bi. Một bánh răng chủ động được lắp cố định ở một đầu

của trục sơ cấp.

-

Trục trung gian: bố trí bên dưới trục sơ cấp và thứ cấp. Hai đầu trục được gá

trên hai vòng bi của vỏ hộp số. Một bánh răng được kết nối cứng với trục trung

gian và luôn ăn khớp với bánh răng chủ động trên trục sơ cấp hộp số.

-

Trục thứ cấp hộp số để truyền chuyển động đến các bánh xe chủ động. Một

đầu của trục thứ cấp được lồng vào một đầu của trục sơ cấp và đầu còn lại truyền

chuyển động ra bên ngoài. Trục thứ cấp chuyển động trên các vòng bi.

-

Chuyển động từ trục sơ cấp hộp số được truyền đến bánh răng chủ động để

kéo trục trung gian và trục trung gian sẽ truyền chuyển động đến trục thứ cấp hộp

số để truyền moment đến các bánh xe chủ động.

3. Phương pháp kiểm, bảo dưỡng hộp số, hộp số phụ

3.1. Hiện tượng nguyên nhân hư hỏng

- Sang sꢀ khó, vào sꢀ nꢁng: thanh trượt cong, mòn, khớp cầu mòn, bộ đồng tốc mòn

nhiều (rãnh côn ma sát bị mòn khuyết, hốc hãm bị mòn nhiều). Răng đồng tốc mòn,

càng cua mòn, ổ bi trục sơ cấp mòn gây sà trục. Các khớp dẫn động trung gian cần số

bị rơ, cong.

- Tꢂ động nhꢃy sꢀ: bi, hốc hãm mất tác dụng (do mòn nhiều), lò xo bị yếu hoặc

gãy. Rơ dọc trục thứ cấp.

- Có tiếng va đập mꢄnh: bánh răng bị mòn, ổ bị mòn, dầu bôi trơn thiếu, không đúng

loại. Khi vào số có tiếng va đập do hốc hãm đồng tốc mòn quá giới hạn làm mất tác

dụng của đồng tốc. Bạc bánh răng lồng không bị mòn gây tiếng rít

20

- Dꢅu bꢆ rò rỉ: gioăng đệm các te hộp số bị lyệt hỏng, các phớt chắn dầu bị mòn,

hở, vỏ hộp số bị nức vỡ.

- Hộp số khi bị trục trặc hoặc có hỏng hóc bên trong sẽ hoạt động không bình

thường, thể hiện qua một số hiện tượng như gài số khó khăn, hộp kêu trong quá trình

làm việc hoặc không truyền động được. Nguyên nhân do hỏng hóc cơ học của hộp số

như biến dạng cơ điều khiển gài số, mòn các bánh răng và bộ đồng tốc, mòn các cổ trục

và các ổ bi, gây độ rơ lớn. Một số hư hỏng đặc biệt có thể là sự biến dạng, nứt vỡ vỏ

hộp số do va đập, do kꢂt hoặc quá tải gây ra.

* Bánh răng số: Thường bị mài mòn, bị tà đầu răng hay sứt mẻ, mòn rãnh then.

Do quá trình làm việc hộp ở tình trạng thiếu dầu bôi trơn hoặc dầu bôi trơn không

đúng chủng loại hoặc do điều kiện làm việc quá tải hay ly hợp cắt truyền động không

hoàn toàn…

* Trục số: Bị nứt gãy, bị cong, xoắn hay mòn ở các vị trí lắp bánh răng hoặc ổ bi

đỡ đầu trục.

* Nắp và vỏ hộp số:

Nắp hộp số bị nứt, cong bề mặt lắp ghép. Bị mòn các lỗ lắp trục càng gạt số. Vỏ

hộp số bị nứt bể, bị rò rĩ dầu bôi trơn, bị mòn các vị trí lắp ổ bi đỡ trục số.

Do va đập, do kꢂt hoặc quá tải gây ra. Hoặc do quá trình tháo lắp không đúng yêu

cầu kỹ thuật

 Càng đi số và thanh trượt:

Càng đi số bị mòn bề mặt tiếp xúc với rãnh bánh rằng hoặc bộ đồng tốc, bị nứt gẫy.

Thanh trượt bị mòn, cong hoặc gẫy, lỏng trên lỗ dẫn hướng, bị mòn loét các khấc bi định

vị. Cơ cấu hãm thanh trượt bị mòn, bể, lò xo yếu, gẫy.

 Bộ đồng tốc:

Bị mòn răng, xước mặt răng và rãnh then hoa của moay-ơ và ống răng, bị mòn các

vành răng đồng tốc, bị mòn rãnh càng gạt số. Thanh trượt của bộ đồng tốc bị nứt vở.

Trục hộp số: Bị biến dạng, mài mòn các cổ trục, mòn hỏng rãnh then hoa.

Ổ bi hộp số: bị xước nứt mẻ, tróc rỗ, mòn vệt trên đường lăn của vòng trong, vòng

ngoài, viên bi lăn hoặc vòng cách. Đối với bi cầu có độ rơ trọc hoặc ngang lớn, khi lắc

cảm giác được rõ ràng.

3.2. Phương pháp kiểm tra

3.2.1. Kiểm tra chung hộp số

* Kiểm tra khi sang số

Điều khiển cần sang số hộp số nhꢂ nhàng và êm

- Kiểm tra: điều khiển cần sang số vào đủ các số khi động cơ chưa hoạt và khi

động cơ hoạt động. Nếu khi sang số khó, bị kꢂt, có tiếng kêu khác hoặc hộp số làm việc

không êm, có tiếng kêu cần kiểm tra và sửa chữa kịp thời.

* Kiểm tra bên ngoài hộp số

- Kiểm tra: dùng kính phóng đại để quan sát các vết nứt bên ngoài vỏ và nắp hộp

số.

3.2.2. Hư hỏng và phương pháp kiểm tra hộp số

Giáo trình Bảo dưỡng, sửa chữa hệ thống truyền lực - Ngành/nghề: Cơ điện nông thôn