Đề tài Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Môc lôc

LÒI NÓI ĐẦU……………………………………………………………………….........3

MỞ ĐẦU……………………………………………………………………........................4

CHƯƠNG1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÂY KIẾN

THỨC……………………………………………………………………………………....7

1.1. Các khái niệm cơ bản…………………………………………………….7

1.1.1. Phương pháp dạy học…………………………………………………..7

1.1.2. Đặc điểm của quá trình dạy học………………………………………..9

1.1.3. Phương pháp dạy học tích cực………………………………………..11

1.2. Phương pháp dạy học Cây kiến thức……………………………………15

1.2.1. Đặc điểm của phương pháp dạy học Cây kiến thức…………………..15

1.2.2. Các bước tiến hành phương pháp giảng dạy Cây kiến thức…………..18

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC VÀ VIỆC VẬN DỤNG

PHƯƠNG PHÁP CÂY KIẾN THỨC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN

LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MAC-LÊNIN…………………………………………20

2.1. Thực trạng dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-

Lênin hệ cao đẳng khóa 5……………………………………………………20

2.1.1. Quá trình dạy………………………………………………………….20

2.1.2. Quá trình học………………………………………………………….21

2.2. Tổ chức thực nghiệm phương pháp Cây kiến thức vào giảng dạy môn

Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin …………………..……23

2.2.1. Đặc điểm môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-

Lênin…………………………………………………………………………23

2.2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình vận dụng phương pháp Cây kiến

thức vào giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-

Lênin…………………………………………………………………………25

2.2.3. Tổ chức thực nghiệm………………………………………………….27

2.2.4. Đánh giá chung và vấn đề đặt ra……………………………………...38

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VẬN DỤNG

PHƯƠNG PHÁP CÂY KIẾN THỨC VÀO GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ

CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN……………………………………………...39

1

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

3.1. Nhóm giải pháp đối với giáo viên………………………………………39

3.2. Nhóm giải pháp đối với sinh viên………………………………………41

Kết luận và khuyến nghị…………………………………………………….43

Tài liệu tham khảo…………………………………………………………...44

2

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

LỜI NÓI ĐẦU.

Qua thực tế giảng dạy môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa

Mác- Lênin, chúng tôi có thể nói rằng việc gây được hứng thú cho học sinh

đối với môn học là vô cùng quan trọng vì: Nếu như các em có được hứng thú

đối với môn học thì các em mới nỗ lực phấn đấu hết mình để đạt được kết

quả cao trong học tập. Để làm được điều này thì việc đổi mới phương pháp

giảng dạy là vấn đề mấu chốt. Vì thế, chúng tôi đã sử dụng phương pháp cây

kiến thức- phương pháp dạy học tích cực trong quá trình giảng dạy của mình.

Đây là phương pháp dạy học phù hợp với hình thức dào tạo tín chỉ và có

nhiều điểm tương đồng với môn học. Đó là lý do chúng tôi mạnh dạn đưa ra

đề tài này để cùng thảo luận, chia sẻ và rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất

lượng giảng dạy. Với kinh nghiệm còn non nớt, chắc chắn đề tài còn nhiều

thiếu sót. Vì vậy, chúng tôi rất mong nhận được sự góp ý từ quý thầy cô để đề

tài được hoàn thiện hơn.

Nhóm tác giả

3

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Đại hội Đảng lần thứ VII xác định chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ

Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho mọi hành động. Theo chủ

trương đó, Bộ Giáo dục và đào tạo đã quy định môn Những nguyên lý cơ bản

của chủ nghĩa Mác-Lênin là môn học bắt buộc trong chương trình đào tạo cao

đẳng, đại học. Đây là môn học quan trọng nhằm trang bị cho sinh viên thế

giới quan đúng đắn, nhân sinh quan khoa học và phương pháp luận biện

chứng. Song lượng kiến thức rất lớn, thời lượng môn học ít (7,5 đơn vị học

trình) đòi hỏi sinh viên phải có sự chú ý và đầu óc tư duy cao nên việc học,

hiểu và nhớ các nguyên lý, quy luật, phạm trù, học thuyêt là rất khó khăn. Từ

đó đòi hỏi người giảng viên khi giảng dạy phải có sự cân nhắc kỹ lưỡng trong

việc lựa chọn phương pháp giảng dạy cho phù hợp, hiệu quả, thu hút sự chú ý

của sinh viên. Đây là yếu tố quyết định chất lượng dạy và học của các môn

học lý luận nói chung và môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-

Lênin nói riêng.

Ở trường Đại học Sao Đỏ, công tác giáo dục chính trị cho học sinh,

sinh viên luôn được nhà trường chú trọng. Tuy nhiên, với đặc thù của một

trường kỹ thuật, đa số sinh viên học khối tự nhiên nên thường có tâm lý ngại

học các môn lý thuyết dẫn đến chất lượng và kết quả học tập của một số sinh

viên chưa cao. Một trong những điểm yếu hiện nay của việc dạy và học môn

học này đó là việc sử dụng và lựa chọn phương pháp còn nặng về truyền thụ

một chiều, ít phát huy tính chủ động, sáng tạo của sinh viên. Người thầy vẫn

giữ vị trí trung tâm trong các giờ học. Các phương pháp giảng dạy phát huy

tính tích cực của người học cũng đã được áp dụng như phương pháp thảo luận

nhóm, nêu vấn đề, đàm thoại, tự học... Tuy nhiên hiệu quả của việc sử dụng

các phương pháp này chưa cao, quá trình thực hiện chưa được như mong

muốn. Vấn đề cấp thiết là phải tìm ra một phương pháp mới vừa phát huy

được sự chủ động, tính tích cực của người học vừa phù hợp với đặc thù của

môn học lý luận chính trị. Đặc biệt trong thời gian tới chuyển sang hình thức

đào tạo tín chỉ, các phương pháp giảng dạy mới cũng đang được khuyến khích

đưa vào áp dụng. Để đáp ứng những đòi hỏi đó, chúng tôi đã đi khảo cứu

4

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau và nhận thấy Cây kiến thức là một

phương pháp rất phù hợp và hữu hiệu. Phương pháp này có nhiều ưu điểm là

làm cho kiến thức, thái độ, hành vi của học sinh được hình thành một cách tự

nhiên, vững chắc, khiến cho các bài học lý thuyết không trở thành những bài

thuyết giáo cứng nhắc, khô khan. Việc đánh giá kết quả học tập, lượng giá

kiến thức của sinh viên cũng chính xác hơn.

Trên cơ sở đó, chúng tôi lựa chọn vấn đề “Nghiên cứu và vận dụng

phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng

môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin” làm đề tài

nghiên cứu khoa học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu.

Đổi mới phương pháp dạy học là nhiệm vụ cơ bản để nâng cao chất

lượng giảng dạy. Vì thế vấn đề nghiên cứu, vận dụng các phương pháp giảng

dạy tích cực đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Tuy nhiên, các

công trình chỉ dừng lại ở việc hệ thống hóa các phương pháp hoặc nghiên cứu

với tính cách là một phương pháp bộ phận mà ít đi sâu vào từng phương pháp

giảng dạy.

Đối với phương pháp Cây kiến thức, trong nước mới có PGS.TS

Nguyễn Đăng Hải - Học viện Quản lý giáo dục nghiên cứu từ những tài liệu

tiếng Pháp nhưng chỉ dừng lại ở việc xem xét Cây kiến thức với tư cách là

một phương pháp giảng dạy cơ bản trong quá trình đào tạo theo học chế tín

chỉ, chưa đi sâu vào việc áp dụng vào một môn học nào.

Kế thừa những thành tựu đó chúng tôi tiếp tục phát triển theo hướng đi

sâu vào việc vận dụng phương pháp cây kiến thức vào giảng dạy môn học

Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin.

Ở trường Đại học Sao Đỏ chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập

đến vấn đề này.

3. Mục tiêu của đề tài.

- Làm rõ cơ sở lý luận về phương pháp giảng dạy cây kiến thức

- Đưa ra cách thức xây dựng và vận dụng hợp lý phương pháp cây

kiến thức trong giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực của sinh viên, nâng cao

chất lượng dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-

Lênin.

5

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Phương pháp cây kiến thức và việc vận dụng phương pháp cây kiến

thức vào giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin

4.2. Phạm vi nghiên cứu.

Nghiên cứu về phương pháp Cây kiến thức và quá trình vận dụng

phương pháp cây kiến thức vào giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của

chủ nghĩa Mác-Lênin, tại Trường Đại học Sao Đỏ.

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài.

5.1.Ý nghĩa lý luận của đề tài.

Đề tài góp phần bổ sung, phát triển lý luận về phương pháp Cây kiến

thức, làm phong phú thêm lý luận về phương pháp giảng dạy. Xây dựng kỹ

năng sử dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy của giảng viên.

Đề tài hoàn thành là nguồn tài liệu thiết thực cho những ai quan tâm

đến vấn đề nâng cao chất lượng giáo dục, dạy học hiện nay.

5.2. Ý nghĩa thực tiễn.

Đề tài góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Những

nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin ở trường Đại học Sao Đỏ nói

riêng và các trường cao đẳng, đại học nói chung.

6. Phương pháp nghiên cứu.

- Phương pháp khảo sát

- Phương pháp so sánh

- Phương pháp phân tích, tổng hợp

- Phương pháp thực nghiệm

7. Kết cấu đề tài

Đề tài gồm: Lời nói đầu, mở đầu, ba chương: Chương 1- Cơ sở

lý luận về phương pháp dạy học Cây kiến thức; chương 2- Thực trạng quá

trình dạy học và việc vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy

môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin; chương 3- Một số

giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp Cây kiến thức vào

giảng dạy môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và phần

kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo.

6

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÂY KIẾN THỨC

1.1. Các khái niệm cơ bản.

1.1.1. Phương pháp dạy học.

Phương pháp dạy học là một trong những yếu tố cơ bản của quá trình

dạy học. Các yếu tố này tương tác với nhau tạo thành một chỉnh thể không

tách rời trong quá trình giáo dục, đào tạo. Trong đó mối quan hệ giữa mục

tiêu, nội dung và phương pháp dạy học là quan trọng nhất. Phương pháp dạy

học không những phải phù hợp với mục tiêu, nội dung mà còn ảnh hưởng rất

nhiều đến việc thực hiện nội dung và mục tiêu chương trình dạy học.

Trước khi đề cập đến khái niệm phương pháp dạy học, chúng ta cần

hiểu thế nào là phương pháp? Trong tác phẩm “ Bút kí triết học”, Lênin đã

nêu lại định nghĩa của Hêghen về phương pháp: “ Phương pháp là ý thức về

hình thức của sự tự vận động bên trong của nội dung”. Định nghĩa đó đã

khẳng định giữa nội dung dạy học và phương pháp có sự thống nhất với nhau,

không thể tách rời. Thuật ngữ phương pháp theo tiếng Hi Lạp là “ Methodos”,

có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động, nhằm đạt được mục đích nhất

định. Vì vậy, phương pháp là hệ thống những hành động tự giác, tuần tự

nhằm đạt được những kết quả nhất định. Từ đó phương pháp là cấu trúc bao

gồm mục đích được đề ra, hệ thống những hành động (hoạt động), những

phương tiện cần thiết (phương tiện vật chất, phương tiện thực hành, phương

tiện trí tuệ), quá trình làm biến đổi đối tượng, kết quả sử dụng phương pháp

(mục đích đạt được).

Theo các nhà lý luận dạy học, phương pháp dạy học là cách thức, là

con đường đi tới nhận thức sự vật hiện tượng khách quan hay là sự tập hợp

các phương tiện để đạt đến mục đích đề ra. Cũng có các ý kiến cho rằng

“phương pháp dạy học là tổ hợp các cách thức phối hợp hoạt động thống nhất

của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học được tiến hành dưới vai trò

chủ đạo của giáo viên nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học”. Như vậy,

khi bàn đến phương pháp dạy học, tuy có nhiều cách hiểu khác nhau song tất

cả đều hướng đến tính mục tiêu của quá trình dạy học và vai trò của giáo viên

và học sinh trong quá trình dạy học.

7

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Phương pháp dạy học có những đặc trưng riêng, khác với các phương

pháp nói chung: trong phương pháp dạy học, chủ thể tác động - người thầy

giáo và đối tượng bị tác động của mình - học sinh, còn học sinh lại là chủ thể

tác động vào đối tượng của mình là nội dung dạy học. Vì vậy, người thầy giáo

phải nắm vững những quy luật khách quan chi phối đối tượng tác động của

mình vào học sinh và nội dung dạy học thì mới đề ra những biện pháp tác

động phối hợp. Từ đó có thể nhận thấy đặc trưng của phương pháp dạy học,

đó là người học là đối tượng tác động của giáo viên đồng thời là chủ thể, là

nhân cách mà hoạt động của họ tương ứng với sự tác động của giáo viên phụ

thuộc vào hứng thú, nhu cầu, ý chí của họ. Nếu giáo viên không gây cho học

sinh có mục đích tương ứng với mục đích của mình thì không diễn ra hoạt

động dạy và hoạt động học và phương pháp tác động không đạt kết quả mong

muốn.

Về cấu trúc của phương pháp dạy học: trước tiên là mục đích của người

giáo viên đề ra và tiến hành một hệ thống hành động với những phương tiện

mà họ có. Dưới tác động của người giáo viên làm cho người học đề ra mục

đích của mình và thực hiện hệ thống hành động với những phương tiện mà họ

có nhằm lĩnh hội nội dung học tập.

Mỗi phương pháp dạy học luôn cấu thành từ 3 thành phần:

- Phương pháp luận dạy học - tức là lý thuyết phương pháp dạy học,

mô hình lý thuyết của phương pháp dạy học, triết lý hay nguyên tắc lý luận

nào đó, được mô tả, giải thích trong sách báo khoa học. Đây là mô hình lý

luận của phương pháp dạy học, nó xác định bản chất của phương pháp dạy

học, làm cho phương pháp dạy học này khác phương pháp dạy học kia.

- Hệ thống khái niệm phù hợp để thực hiện phương pháp luận này trong

bài học với nội dung học vấn đặc trưng của lĩnh vực học tập đó (bài học Toán,

Khoa học, Thể dục,… khác nhau thì phương pháp luận đó đòi hỏi những khái

niệm khác nhau) – chúng xác định với khả năng hành động thế nào và bằng

cách nào giáo viên có thể biến phương pháp luận đã chọn thành phương thức

tác động thật sự đến người học và quá trình học tập.

- Những kỹ thuật, công cụ, phương tiện,… được sử dụng để thực hiện

các khái niệm (thiếu chúng thì các khái niệm không được thực thi) và được tổ

8

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

chức theo phương pháp luận đã chọn – phương pháp dạy học có thực sự là

phương pháp dạy học hay không là do phần vật chất này quyết định, vì chỉ có

phần này của phương pháp dạy học mới tác động đến người học và quá trình

học tập. Đây là hình thức vật chất của phương pháp dạy học, chẳng hạn lời

nói, chữ viết, tranh, ảnh, dụng cụ thí nghiệm, tài liệu media, hành vi giao

tiếp,...

Sự tổ chức thống nhất của 3 phần này trong tư duy và trong hoạt động

vật chất mới tạo nên một phương pháp dạy học cụ thể. Riêng phần 1 chỉ là

phương pháp luận, phần 2 chỉ là khái niệm dạy học, còn phần 3 chỉ là phương

tiện và kĩ thuật dạy học. Gộp cả 3 phàn lại một cách tùy tiện thì không thành

phương pháp dạy học nào rõ ràng, mà phải tổ chức chúng theo một logic nhất

định, trước hết là logic trình bày nội dung bài học.

Trên cơ sở đó, có thể hiểu phương pháp dạy học là cách thức hoạt động có

trình tự, phối hợp, tương tác với nhau của giáo viên và của học sinh nhằm đạt

được mục đích dạy học. Nói cách khác, phương pháp dạy học là hệ thống

những hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của giáo viên nhằm

tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh nhằm đảm

bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy học và chính như vậy mà đạt được mục đích

dạy học.

Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học

với sự tương tác lẫn nhau. Trong đó phương pháp dạy đóng vai trò chủ đạo

còn phương pháp học có tính chất độc lập tương đối, chịu sự chi phối của

phương pháp dạy. Song nó cũng ảnh hưởng trở lại phương pháp dạy. Đương

nhiên phải thừa nhận phương pháp dạy học tồn tại hiện thực trên lớp học,

trong quá trình dạy học thực tế, chứ không phải trên giấy, trên sách báo và bài

giảng ở trường sư phạm. Các phương pháp dạy học xuất hiện ở mỗi bài học,

trong sự tương tác giữa giáo viên và người học, giữa họ và các yếu tố của môi

trường dạy học lúc đó.

1.1.2. Đặc điểm của quá trình dạy học.

Quá trình dạy học là quá trình truyền thụ và lĩnh hội những kĩ năng, kĩ

xảo và phương pháp nhận thức của con người. Dạy học là quá trình hoạt động

9

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

kép có hai hoạt động chức năng khác nhau đan xen, tương tác lẫn nhau, trong

đó giáo viên là chủ thể của hoạt động dạy, học sinh là chủ thể của hoạt động

học thực hiện các mục đích dạy học. Nhiệm vụ dạy học trong nhà trường

không chỉ đảm bảo một trình độ học vấn nhất định mà còn góp phần hình

thành nhân cách con người của xã hội. Quá trình dạy học phản ánh tính chất

hai mặt của quá trình dạy học: Quá trình dạy của giáo viên và quá trình học

của học sinh. Hai quá trình này không tách rời nhau mà là một quá trình hoạt

động chung nhằm hình thành nhân cách của con người mới đáp ứng yêu cầu

của thời đại.

Quá trình dạy học có những đặc điểm cơ bản sau:

- Mục đích của quá trình dạy học:

Mục đích của quá trình dạy học là giáo dục thế hệ trẻ một cách toàn diện và

hài hòa, chuẩn bị cho học sinh những phẩm chất và năng lực cần thiết để đáp

ứng nhu cầu của xã hội trong những điều kiện lịch sử cụ thể. Như vậy dạy

học, lao động sư phạm có giá trị như là một nhân tố xã hội quan trọng góp

phần “sáng tạo ra con người”, góp phần tái sản xuất sức lao động xã hội.

- Đối tượng của quá trình dạy học:

Ứng với mục đích nêu trên, quá trình dạy học có đối tượng tác động là

con người (chủ yếu là thế hệ trẻ) mang trong mình những nhân cách xác định,

tồn tại và phát triển như một thực thể xã hội, có ý thức chủ động tiếp thu sự

giáo dục. Với một đối tượng như vậy, kết quả lao động của người giáo viên

không chỉ phụ thuộc vào năng lực, tài năng sư phạm của bản thân giáo viên

mà còn phụ thuộc vào đặc điểm nhân cách của học sinh, vào thái độ của học

sinh trong việc tiếp thu sự giáo dục và quan hệ của học sinh với giáo viên.

Việc nắm bắt đối tượng giáo dục của mình một cách cụ thể, toàn diện làm cơ

sở cho sự thành công trong quá trình lao động sư phạm của người giáo viên.

K.Đ. Usinxki đã khẳng định: “Muốn giáo dục con người về mọi phương diện

thì trước hết phải hiểu con người về mọi phương diện”.

- Công cụ thực hiện quá trình dạy học:

10

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Với đối tượng lao động đặc biệt là những con người, công cụ lao động

của quá trình dạy học cũng cần thiết phải được tương ứng một cách đặc biệt,

đó là:

+ Hệ thống tri thức mà giáo viên sẽ truyền đạt cho học sinh.

+ Hệ thống các dạng hoạt động được tổ chức theo những mục đích sư

phạm nhất định.

+ Nhân cách của chính bản thân người giáo viên.

+ Những phương tiện và đồ dùng dạy học.

Có thể nói rằng, nếu trong lĩnh vực sản xuất vật chất, công cụ lao động

là những đồ vật cụ thể mà người lao động dùng chúng tác động lên đối tượng

lao động của mình, thì trong nghề dạy học phần lớn công cụ của giáo viên lại

chính là bộ phận hữu cơ gắn bó với bản thân họ.

- Sản phẩm của quá trình dạy học:

Sản phẩm chính của quá trình dạy học là những con người được trang

bị một cách toàn diện để đi vào cuộc sống theo những chuẩn mực xã hội quy

định. Đó là những sự biến đổi về chất so với thời điểm xuất xứ của học sinh

tính về mặt nhân cách. Với sản phẩm quý báu này, với quan điểm kinh tế, nó

đứng hàng thứ hai sau lao động khoa học, nó là một dạng lao động sản xuất

đặc thù- lao động sản xuất phi vật chất.

1.1.3. Phương pháp dạy học tích cực.

Trong các yếu tố cấu thành quá trình giáo dục, dạy học thì phương

pháp bao giờ cũng là yếu tố năng động và trực tiếp quyết định kết quả của quá

trình. Sự lựa chọn, ra đời của mỗi phương pháp giáo dục, dạy học phụ thuộc

vào mục đích giáo dục của mỗi thời đại, vào trình độ, phương thức của mỗi

nền sản xuất. Mục tiêu của phương pháp dạy học tích cực do thời đại đòi hỏi

thì đã rõ. Song, nội dung cụ thể và đặc biệt là lộ trình của phương pháp đó

như thế nào thì các nhà lý luận dạy học hiện nay, kể cả trong và ngoài nước

chưa khám phá được đầy đủ, chưa xây dựng được.

11

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Trong thực tiễn lập kế hoạch và tiến hành dạy học, người thầy giáo

thường xuyên đối diện với câu hỏi: làm thế nào để lựa chọn phương pháp dạy

học phù hợp và có hiệu quả ? Các nhà lí luận dạy học, các nhà giáo học pháp

bộ môn thường đưa ra lời khuyên: Mỗi phương pháp dạy học có một giá trị

riêng, không có phương pháp dạy học nào là vạn năng, giữ vị trí độc tôn trong

dạy học, cần phối hợp sử dụng các phương pháp dạy học…Lời khuyên này

không sai nhưng gần như không có tác dụng thao tác hoá; giá trị giúp đỡ đối

với giáo viên quá ít nếu như không chỉ ra được các yếu tố ảnh hưởng đến việc

lựa chọn phương pháp dạy học. Đặc biệt trong bối cảnh đang có sự đấu tranh

(lúc công khai, lúc ngấm ngầm) giữa xu hướng muốn giữ nguyên trạng thái

dạy học truyền thụ một chiều hiện hành, với xu hướng chủ trương đổi mới thì

lời khuyên chung chung ở trên là một vị thuốc an thần, an ủi những người giữ

nguyên lối dạy học truyền thống. Như vậy, cần phải góp phần trả lời câu hỏi:

Việc lựa chọn phương pháp dạy học được tiến hành một cách tuỳ tiện, bất kì,

hay bị ràng buộc bởi những tiêu chuẩn khoa học nào?

Câu trả lời cần được tìm kiếm ở các mối quan hệ của phương pháp dạy

học (hiểu theo cả 3 tầng nghĩa của nó) với các yếu tố liên quan, đó là: Với

mục tiêu dạy học; với nội dung dạy học; với nhu cầu, hứng thú, thói quen học

tập của học sinh; năng lực, sở trường, kinh nghiệm sư phạm của giáo viên;

với điều kiện giảng dạy và học tập.

Tạo hứng thú cho người học luôn là một vấn đề quan trọng trong hoạt

động dạy- học. Bởi vì, như chúng ta biết, dạy - học là một hoạt động phức tạp,

trong đó chất lượng, hiệu quả phụ thuộc rất lớn vào chủ thể nhận thức - người

học. Và điều này lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: năng lực nhận thức,

động cơ học tập, sự quyết tâm, môi trường học tập, người tổ chức quá trình

dạy học và phụ thuộc rất lớn vào sự hứng thú trong học tập. Vì vậy, trong

hoạt động dạy học cần phải lưu ý một cách nghiêm túc với vấn đề taọ hứng

thú học tập của học sinh nhằm kích thích tư duy độc lập của học sinh, thúc

đẩy các em tìm tòi chân lý, là cơ sở vững chắc để việc học tập của học sinh có

hiệu quả.

Trước hết, để hiểu về phương pháp dạy học tích cực, chúng ta cần tìm

hiểu thế nào là tính tích cực học tập? Tính tích cực là một phẩm chất vốn có

12

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con người luôn phải chủ động,

tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, hình thành và

phát triển tính tích cực xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo

dục.

Tính tích cực học tập - về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc

trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực cao trong qúa trình

chiếm lĩnh tri thức. Tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan

trước hết với động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền

đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính

tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng

tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự

giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở

những dấu hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các

câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay

nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động

vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý

vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản trước những

tình huống khó khăn…

Tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp lên cao như:

- Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…

- Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết

khác nhau về một số vấn đề.

- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu.

Từ việc nghiên cứu tính tích cực học tập, chúng ta có thể đưa ra khái

niệm về phương pháp dạy học tích cực như sau:

Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở

nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy

tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.

Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực

hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính

tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực

của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên

phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động.

13

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách

học, nhưng ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy

của thầy. Có trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng

giáo viên chưa đáp ứng được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng

phương pháp dạy học tích cực nhưng không thành công vì học sinh chưa thích

ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải kiên trì dùng

cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp học tập

chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới phương pháp dạy

học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động

dạy với hoạt động học thì mới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ

"Dạy và học tích cực" để phân biệt với "Dạy và học thụ động".

Có thể so sánh đặc trưng của dạy học cổ truyền và dạy học mới như sau:

Dạy học truyền thống

Các mô hình dạy học mới

Học là qúa trình kiến

Quan niệm

Học là qúa trình tiếp thu

và lĩnh hội, qua đó hình thành tạo; học sinh tìm tòi, khám

kiến thức, kĩ năng, tư tưởng, phá, phát hiện, luyện tập, khai

tình cảm.

thác và xử lý thông tin,… tự

hình thành hiểu biết, năng lực

và phẩm chất.

Bản chất

Truyền thụ tri thức,

Tổ chức hoạt động nhận

truyền thụ và chứng minh chân thức cho học sinh. Dạy học

lí của giáo viên. sinh cách tìm ra chân lí.

Chú trọng cung cấp tri Chú trọng hình thành

Mục tiêu

thức, kĩ năng, kĩ xảo. Học để các năng lực (sáng tạo, hợp

đối phó với thi cử. Sau khi thi tác,…) dạy phương pháp và kĩ

xong những điều đã học thuật lao động khoa học, dạy

thường bị bỏ quên hoặc ít dùng cách học. Học để đáp ứng

đến.

những yêu cầu của cuộc sống

hiện tại và tương lai. Những

điều đã học cần thiết, bổ ích

cho bản thân học sinh và cho

sự phát triển xã hội.

14

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

Nội dung

Từ sách giáo khoa và giáo viên Từ nhiều nguồn khác nhau:

Sách giáo khoa, giáo viên, các

tài liệu khoa học phù hợp, thí

nghiệm, bảo tàng, thực tế…

gắn với:

- Vốn hiểu biết, kinh nghiệm

và nhu cầu của học sinh.

- Tình huống thực tế, bối cảnh

và môi trường địa phương

- Những vấn đề học sinh quan

tâm.

Phương

Các phương pháp diễn giảng, Các phương pháp tìm tòi, điều

truyền thụ kiến thức một tra, giải quyết vấn đề; dạy học

pháp

chiều.

tương tác.

Cơ động, linh hoạt: Học ở lớp,

Hình thức Cố định: Giới hạn trong 4 bức ở phòng thí nghiệm, ở hiện

tổ chức tường của lớp học, giáo viên trường, trong thực tế…, học cá

đối diện với cả lớp.

nhân, học đôi bạn, học theo cả

nhóm, cả lớp đối diện với giáo

viên.

1.2. Phương pháp dạy học Cây kiến thức

1.2.1. Đặc điểm của phương pháp dạy học Cây kiến thức

* Khái niệm: Cây kiến thức là phương pháp dạy học tích cực trong đó

người học giữ vị trí trung tâm còn người dạy có vai trò là người chỉ đường,

hướng dẫn người học tự tạo ra cho mình sản phẩm trí tuệ, chủ động thiết kế

kiến thức lý thuyết về dạng mô hình, sơ đồ.

* Đặc điểm:

- Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.

Trong phương pháp dạy học Cây kiến thức, người học - đối tượng của

hoạt động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" được cuốn hút vào

các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực

15

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những

tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời

sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải

quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ

năng mới, vừa nắm được phương pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, không

rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng

tạo.

Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ giản đơn truyền đạt tri thức

mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học

sinh biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động của

cộng đồng.

- Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.

Phương pháp dạy học Cây kiến thức xem việc rèn luyện phương pháp

học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học

mà còn là một mục tiêu dạy học.

Trong điều kiện xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh với sự bùng nổ

thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão thì không thể

nhồi nhét vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải

quan tâm dạy cho học sinh phương pháp học tự học. Nếu rèn luyện cho người

học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ

lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập

sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt

động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ

động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong trường

phổ thông, không chỉ tự học ở nhà, mà tự học cả trong tiết học có sự hướng

dẫn của giáo viên.

- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác.

Trong một lớp học trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể

đồng đều tuyệt đối nên khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp

nhận sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là

khi bài học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phương

pháp tích cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng

các phương tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu cầu cá

16

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

thể hóa hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh. Tuy

nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được hình

thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp

thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con

đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập

thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học

nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh

nghiệm sống của người thầy giáo.

Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp

nhóm, tổ, lớp hoặc trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động

hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học

tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự

nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt

động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại; tính cách năng lực của

mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh

thần tương trợ. Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học đường sẽ

làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã

hội. Trong nền kinh tế thị trường đã xuất hiện nhu cầu hợp tác xuyên quốc

gia, liên quốc gia; năng lực hợp tác phải trở thành một mục tiêu giáo dục mà

nhà trường phải chuẩn bị cho học sinh.

- Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.

Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận

định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều

kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây,

giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phương pháp Cây kiến

thức, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự

điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện

thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và

điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc

sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh.

Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con

người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh

giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã

17

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết

những tình huống thực tế. Với sự trợ giúp của các thiết bị kĩ thuật, kiểm tra

đánh giá sẽ không còn là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại

cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ

đạo hoạt động học.

Trong phương pháp Cây kiến thức, giáo viên không còn đóng vai trò

đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ

chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự

lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng,

thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính,

giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã

phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới

có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở, xúc tác, động viên, cố

vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi nổi của học

sinh. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm

lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều

khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên.

1.2.2. Các bước tiến hành phương pháp giảng dạy Cây kiến thức:

Bản chất của phương pháp dạy học Cây kiến thức là làm cho học sinh

chủ động tiếp thu, dễ hiểu, dễ nhớ kiến thức. Học sinh tiếp thu kiến thức

không phải chỉ thông qua kênh nghe, kênh nhìn mà còn phải được tham gia

thực hành ngay trên lớp hoặc được vận dụng, trao đổi thể hiện suy nghĩ, chính

kiến của mình. Từ xa xưa, người phương Đông đã có câu: “Tôi nghe thì tôi

quên, tôi nhìn thì tôi nhớ, tôi làm thì tôi hiểu”. Những kết quả nghiên cứu

khoa học hiện đại cũng đã cho thấy, học sinh chỉ có thể nhớ được 5% nội

dung kiến thức thông qua đọc tài liệu. Nếu ngồi thụ động nghe thầy giảng thì

nhớ được 15% nội dung kiến thức; nếu quan sát có thể nhớ 20%; kết hợp

nghe và nhìn thì nhớ được 25%. Thông qua thảo luận với nhau, học sinh có

thể nhớ được 55%. Nhưng nếu học sinh được trực tiếp tham gia vào các hoạt

động để qua đó tiếp thu kiến thức thì có khả năng nhớ tới 75%. Còn nếu giảng

lại cho người khác thì có thể nhớ tới được 90%. Trên cơ sở đó, phương pháp

dạy học Cây kiến thức mà chúng tôi xây dựng, áp dụng sẽ phát huy được tính

tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập. Trong đó,

18

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

sinh viên không những được thảo luận, được chủ động tham gia vào hoạt

động xây dựng kiến thức cho mình mà còn rèn luyện được khả năng diễn đạt,

giảng giải cho người khác hiểu được sản phẩm của mình. Qua đó, vừa củng

cố kiến thức cho bản thân vừa hình thành kĩ năng giao tiếp, diễn đạt. Đây

cũng là ưu điểm lớn nhất của phương pháp Cây kiến thức.

Phương pháp Cây kiến thức được tiến hành theo năm bước cơ bản:

Bước một, công tác chuẩn bị của giáo viên: Trước khi lên lớp, giáo viên

phải xác định kiến thức cần truyền đạt và cấu trúc hóa nội dung bài học, tức

phải xác định rõ trọng số của nội dung dạy học thành N1, N2, N3.

N1- Nội dung cốt lõi học sinh phải biết.

N2- Nội dung quan trọng mà học sinh nên biết.

N3- Nội dung mở rộng, học sinh có thể biết.

Trong công đoạn này đòi hỏi người giáo viên phải nắm thật chắc

các kiến thức của bài giảng và các kiến thức liên quan, đồng thời phải biết

lượng giá và xác định trọng số cho phù hợp với nội dung của từng bài và đối

tượng học sinh.

Bước hai, giáo viên khởi đầu hoạt động dạy học bằng việc chỉ

cho người học cách vẽ cây kiến thức.

Bước ba, tập trung thời lượng lên lớp để vẽ mẫu cho người học

thân, gốc sau đó người học hoàn thành.

Bước bốn, chỉ địa chỉ kiến thức “nhánh, lá” và yêu cầu người học

về nhà cùng thảo luận theo nhóm và vẽ tiếp cây kiến thức. Đầu buổi học sau

người học trình bày “sản phẩm trí tuệ” của mình.

Bước năm, Giáo viên đánh giá sản phẩm của từng nhóm. Sau

bước thứ tư, giáo viên có thể đánh giá được nhận thức của từng học sinh

thông qua cây kiến thức mà học sinh xây dựng “ tươi tốt, sum suê” hay “còi

cọc”. Từ đó đánh giá được khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh, hơn nữa

sẽ phân hóa được đối tượng học sinh để có cách thức tác động, giảng dạy cho

phù hợp.

19

Khoa GDCT&TC – Đề tài NCKH cấp cơ sở năm học 2010-2011.

“Nghiên cứu và vận dụng phương pháp Cây kiến thức trong giảng dạy nhằm nâng cao

chất lượng môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-lênin”

CHƯƠNG 2

THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC VÀ VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG

PHÁP CÂY KIẾN THỨC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ

BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MAC- LÊNIN.

2.1. Thực trạng dạy và học môn Những nguyên lý cơ bản của chủ

nghĩa Mác- Lênin hệ cao đẳng khóa 5

2.1.1. Quá trình dạy

Môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin là môn học

lý luận chính trị, mang tính khái quát và trừu tượng cao nên đòi hỏi giáo viên

cần có nghệ thuật giảng dạy cho phù hợp, mà mấu chốt của nghệ thuật ấy là

vấn đề sử dụng phương pháp giảng dạy.

Đội ngũ giáo viên: Đội ngũ giáo viên giảng dạy môn Những nguyên lý

cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin của khoa chiếm tới 50% số lượng giáo viên

trong khoa, các giáo viên đều có trình độ đại học và trên đại học; hầu hết các

giáo viên đều được đào tạo trong các trường sư phạm bước đầu đã có nền tảng

về phương pháp giảng dạy và nghiệp vụ sư phạm nên việc khai thác, sử dụng

và đổi mới phương pháp giảng dạy đã và đang được đặc biệt quan tâm.

Về phương pháp: Các phương pháp sử dụng chủ yếu trong giảng dạy

môn học là thuyết trình, đàm thoại, nêu vấn đề, trực quan, thảo luận nhóm.

Đây là các phương pháp phổ biến và phù hợp với đặc thù của môn học, trong

thời gian qua đã được giáo viên sử dụng khá phổ biến. Tuy nhiên, hiệu quả

của một số phương pháp, đặc biệt là những phương pháp phát huy tính tích

cực của sinh viên chưa thực cao. Vì thế, khi được hỏi giáo viên đã thực sự hài

lòng với việc sử dụng phương pháp dạy học của mình chưa? Thì có tới 61%

(6/10) trả lời chưa thực sự hài lòng. Khi cho sinh viên đánh giá về việc sử

dụng phương pháp giảng dạy của giáo viên qua các tiết giảng có: 25% (8/113)

tiết giảng đánh giá ở mức độ tốt; 36,4%(41/113) đánh giá ở mức độ khá;

38,6%(44/113) ở mức độ trung bình. Từ đó cho thấy mặc dù giáo viên đã cố

gắng không ngừng đổi mới phương pháp giảng dạy song hiệu quả còn chưa

được cao. Khi được hỏi có cần thiết phải có một phương pháp mới vừa phát

huy được tính tích cực của sinh viên, vừa tăng cường khả năng vận dụng kiến

thức vào thực tiễn, vừa kích thích phát triển tư duy thì có tới 98%(9/10) giáo

viên và 94% (517/550) sinh viên trả lời rất cần thiết.

20