Đánh giá kỹ năng thuyết trình của sinh viên

ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG THUYẾT TRÌNH CỦA SINH VIÊN –

ĐÂU LÀ TIỀN ĐỀ?

TS. Hà Sơn Tùng

Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Tóm tắt

Thuyết trình không còn xa lạ với sinh viên. Để thuyết trình tốt, sinh viên cần

trang bị kỹ năng. Điều đó đòi hỏi sinh viên (và giảng viên) cần xác định rõ, đầy đủ

những nội dung, tiêu chí cần quan tâm khi thuyết trình. Nói cách khác, giảng viên và

sinh viên cần có chung “hệ quy chiếu” trong việc đánh giá kỹ năng thuyết trình. Về

điều này, đã có nhiều nghiên cứu khác nhau đề cập tới nội dung, tiêu chí đánh giá kỹ

năng thuyết trình của sinh viên. Bài viết sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về các nội

dung, tiêu chí cần được sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình, làm tiền đề

đánh giá chính xác hơn kỹ năng này của sinh viên.

Từ khóa: Kỹ năng thuyết trình, nội dung kỹ năng thuyết trình của sinh viên

1. Đặt vấn đề

Dưới góc độ cá nhân, kỹ năng thuyết trình giúp tăng sự tự tin, tăng khả năng

nói trước đám đông, truyền tải được tư duy, suy nghĩ của bản thân, kiểm soát được

lời nói, hành động, nhận biết được cảm xúc, mong muốn của người nghe. Dưới góc

độ doanh nghiệp, kỹ năng thuyết trình giúp nhà quản trị truyền tải thông điệp, khích

lệ nhân viên, thuyết phục khách hàng, nhà đầu tư, cộng đồng. Trong bài thuyết trình

của mình với sinh viên, Warren Buffett, một trong những tỷ phú, doanh nhân thành

công nhất thế giới đã từng nói, kỹ năng thuyết trình là rất cần thiết, sinh viên cần

được học, rèn luyện kỹ năng này trong thời gian học đại học chứ không phải sau khi

ra trường. Điều này càng khẳng định, sinh viên trong trường đại học cần được đào

tạo, rèn luyện kỹ năng thuyết trình bên cạnh các kiến thức chuyên môn. Thực tế đáng

buồn, theo một khảo sát của Học viện Giáo dục Việt Nam năm 2009, 83% sinh viên

ra trường không có các kỹ năng mềm. Trong đó bao gồm cả kỹ năng thuyết trình. Đa

số các trường đại học ở Việt Nam chưa có sự quan tâm đúng mực trong việc đào tạo

kỹ năng thuyết trình cho sinh viên; hoặc có yêu cầu sinh viên thực hiện thuyết trình

nhưng chỉ mang tính tự phát. Việc đánh giá kỹ năng thuyết trình cũng chưa được dựa

trên các tiêu chí rõ ràng. Bài viết sẽ tổng quan các nghiên cứu về nội dung, tiêu chí

đánh giá kỹ năng thuyết trình, tạo tiền đề cho việc đánh giá chính xác hơn kỹ năng

thuyết trình của sinh viên.

323

2. Thuyết trình và tiêu chí đánh giá kỹ năng thuyết trình

Nhiều nghiên cứu đã minh chứng và khẳng định, kỹ năng thuyết trình đóng vai

trò quan trọng trong đào tạo (Langan và cộng sự, 2005; De Grez, Valcke và Roozen,

2012) cũng như thực tiễn kinh doanh (Campbell và cộng sự, 2001). Nhiều trường đại

học trên thế giới đã rất chú trọng việc phát triển kỹ năng thuyết trình của sinh viên.

Campbell và cộng sự cũng khẳng định tầm quan trọng của kỹ năng thuyết trình trong

đào tạo và thực tiễn doanh nghiệp. Trong đào tạo, các sinh viên thường xuyên được

yêu cầu thực hiện các bài thuyết trình hay tham gia hội thảo, trao đổi để trình bày về

các kết quả nghiên cứu. Việc sử dụng thành thạo kỹ năng thuyết trình giúp sinh viên

thể hiện được tư duy, quan điểm ở mức độ cao hơn (Maes, Weldy & Icenogle, 1997).

Sundrarajun và Kiely (2010) thì cho rằng năng lực, tính cách của sinh viên sẽ được bộc

lộ, phát huy thông qua kỹ năng thuyết trình. Để hiểu về kỹ năng thuyết trình, cần hiểu

rõ về bản chất thuyết trình và kỹ năng cần thiết khi thuyết trình.

Vậy, thuyết trình là gì? Burns, Joyce và Gollin (1996) cho rằng thuyết trình là

một hình thức của giao tiếp và có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác

nhau. Levin & Topping (2006) thì cho rằng thuyết trình là bài diễn thuyết được lập

kế hoạch và tập luyện để truyền đạt thông tin chứ không phải thông qua đọc các ghi

chú. Với Nguyễn Đông Triều (2015), thuyết trình là trình bày bằng lời nói trước

nhiều người nghe về một vấn đề nào đó nhằm cung cấp thông tin hoặc thuyết phục,

gây ảnh hưởng đến người nghe. Để phân loại thuyết trình, tác giả này cho rằng cần

dựa trên mục tiêu. Theo đó, bao gồm 3 loại thuyết trình: (1) thuyết trình để cung cấp

thông tin; (2) thuyết trình để thuyết phục; và (3) thuyết trình để gây cảm hứng.

Thuyết trình có thể thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, từ bài thuyết trình

được chuẩn bị “cẩn thận” với thời lượng cả giờ đồng hồ cho tới các bài thuyết trình

mang tính “tự phát” chỉ vài phút.

Để thuyết trình tốt, sinh viên cần có kỹ năng. Theo từ điển kinh doanh, kỹ năng

là năng lực (khả năng) của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành

động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong

đợi. Theo đó, kỹ năng thuyết trình được hiểu là các kỹ năng cần thiết để truyền tải

hiệu quả nội dung tới nhóm đối tượng người nghe. Việc đánh giá kỹ năng thuyết

trình của sinh viên cũng cần được dựa trên các tiêu chí nhất định. Nhiều nghiên cứu

đã chỉ ra các tiêu chí khác nhau cần sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình.

Joughin (2007) cho rằng cần đánh giá kỹ năng thuyết trình dựa trên 3 tiêu chí chính:

truyền tải ý tưởng, truyền tải nội dung và sự thuyết phục đối với người nghe.

Sundrarajun và Kiely (2010) cho rằng kỹ năng thuyết trình cần được tích hợp giữa

ngôn ngữ (giọng nói, nhịp độ...) và phi ngôn ngữ (tiếp xúc mắt, cử chỉ, ngôn ngữ cơ

324

thể, biểu lộ khuôn mặt...). Theo Shyam S.Bhati (2012), kỹ năng thuyết trình được

đánh giá dựa trên nội dung, cấu trúc bài thuyết trình, việc sử dụng các phương tiện

hỗ trợ, thời gian, cách truyền đạt (giọng nói, cử chỉ, giao tiếp mắt), phối hợp nhóm,

kiểm soát tình huống. Với Freeman và Lewis (1998), đánh giá kỹ năng thuyết trình

của sinh viên có thể dựa trên 2 nhóm tiêu chí chính: nội dung và trình bày. Kovač và

Sirković (2012) thì cho rằng ý tưởng, cấu trúc và trả lời câu hỏi được coi là “nội

dung”. Còn với phần “trình bày”, Pearce và Lee (2009) cho rằng sự tự tin, cô đọng,

sự phản hồi với người nghe, giao tiếp, ngôn ngữ cơ thể là những yếu tố cần được

quan tâm.

Đánh giá thuyết trình thông qua ngôn ngữ

Sử dụng hiệu quả ngôn ngữ là chìa khóa quan trọng trong kỹ năng thuyết trình

(Gelula, 1997; Cheng và Warren, 2005). Nghiên cứu của Christ (1994) cho rằng

những người có vốn từ phong phú luôn được đánh giá cao trong các phần thuyết

trình. Việc sở hữu vốn từ phong phú giúp người thuyết trình dễ dàng thể hiện ý nghĩ,

dễ dàng thuyết phục người nghe. Người có vốn từ phong phú cũng dễ dàng trong

việc kiểm soát cách trình bày, kiểm soát lời nói của mình. Cùng việc đồng tình với

Christ khi cho rằng vốn từ là quan trọng, Luoma (2004) và Cheng, Warren (2005)

còn cho rằng ngữ pháp cũng là tiêu chí đánh giá kỹ năng thuyết trình. Ngữ pháp tốt

giúp người thuyết trình truyền tải các suy nghĩ thành những cụm từ, câu có ý nghĩa

(Fender, 2001, Luoma, 2004). Ngoài ra, giọng nói cũng là một tiêu chí đánh giá kỹ

năng thuyết trình (Hincks, 2005; Pickering, 2004). Hincks (2005) nói thêm, một

giọng nói đều đều, không có điểm nhấn sẽ ảnh hưởng đến chất lượng thuyết trình.

Không chỉ vậy, kỹ năng thuyết trình cần được đánh giá dựa trên việc tổ chức

nội dung thuyết trình, trong đó việc sử dụng từ ngữ/cụm từ hay cách diễn đạt đóng

vai trò quan trọng (Hansen, 1994; Bloomﬁeld và cộng sự, 2011). Các nội dung thuyết

trình được sắp xếp cẩn thận, rõ ràng và có chuyển tiếp giữa các đoạn cũng sẽ làm bài

thuyết trình thuyết phục hơn (Brindley và Slatyer, 2002). Đồng thuận với quan điểm

này, Hansen và Jensen(1994) và Aryadoust (2013), cho rằng các mốc chuyển tiếp rất

quan trọng trong việc thể hiện logic bài thuyết trình cũng như sự tiếp nối giữa các

đoạn, phần. Thiếu những mốc chuyển này, bài thuyết trình sẽ thiếu đi sự dẫn dắt đối

với người nghe (Chiang & Dunkel, 1992; Goh, 2002). Bởi trong nhiều trường hợp,

người nghe có thể không nhận ra sự tách biệt giữa các phần, nội dung, dẫn tới việc

hiểu nhầm hoặc không hiểu ý của người thuyết trình (Chiang & Dunkel, 1992).

Đánh giá thuyết trình thông qua phi ngôn ngữ

Thuyết trình sử dụng phi ngôn ngữ được thể hiện thông qua ngôn ngữ cơ thể

(Ekman & Friesen, 2003; Padula, 2009), vẻ bề ngoài (Berkun, 2010), giao tiếp mắt

325

với người nghe hay quản lý thời gian (Palmer, 2011). Thông qua phi ngôn ngữ của

người trình bày, người nghe có thể nhận thức, ghi nhận và lĩnh hội các nội dung. Phi

ngôn ngữ cần được lồng ghép phù hợp với bài thuyết trình để minh họa, dẫn chứng

cho các nội dung trình bày (Comfort và Utley, 1996). Nói đến phi ngôn ngữ trong

thuyết trình, Padula (2009) cho rằng biểu lộ gương mặt và giao tiếp bằng mắt là

những tiêu chí rất quan trọng để kết nối giữa người trình bày và người nghe.

Sweeney (1997) cũng nhấn mạnh, giao tiếp bằng mắt không có nghĩa là nhìn chằm

chằm vào người nghe. Ngoài ra, tác giả Berkun (2010) cũng cho rằng vẻ bề ngoài,

trang phục và quản lý thời gian trong thuyết trình cũng là những tiêu chí cần được sử

dụng để đánh giá kỹ năng thuyết trình.

Đánh giá thuyết trình thông qua sử dụng công cụ hỗ trợ

Một số nhà nghiên cứu cho rằng, kích thích thị giác trong thuyết trình có thể

được xếp vào nhóm giao tiếp phi ngôn ngữ (Ginther, 2002; Marcovitz, 2004; Berkun,

2010). Một số khác lại không cho rằng như vậy. Nhưng dù thế nào, việc sử dụng các

công cụ hỗ trợ trong thuyết trình để kích thích thị giác sẽ giúp người nghe ghi nhớ

hơn nội dung bài thuyết trình (Ginther, 2002). Bên cạnh đó, Schmidt-Weigand,

Kohnert và Glowalla (2010a, 2010b) bổ sung rằng, để bài thuyết trình thu hút hơn,

người thuyết trình cần kích thích cả thị giác và thính giác. Điều đó có nghĩa, trong

thuyết trình cần có sự phối hợp cả hình ảnh và âm thanh. Tuy vậy, cần lưu ý rằng

việc sử dụng kết hợp hình ảnh và âm thanh cần đảm bảo người nghe không bị phân

tâm mà bỏ lỡ các nội dung quan trọng (Tabbers, Martens và Van Merriënboer, 2004;

Ayers và Sweller, 2005). Do vậy, một trong những nội dung đánh giá kỹ năng thuyết

trình là việc sử dụng các công cụ hỗ trợ để kích thích thị giác và thính giác có phù

hợp hay không. Một trong số các công cụ hỗ trợ thuyết trình phổ biến nhất là được sử

dụng trong thuyết trình là phần mềm PowerPoint. Mặc dù vẫn còn nhiều tranh luận

xoay quanh các lợi ích, bất lợi của phần mềm này nhưng PowerPoint vẫn nổi lên như

một công cụ hỗ trợ tích cực cho người thuyết trình trong việc thu hút sự quan tâm của

người nghe, giúp diễn giải nội dung một cách rõ ràng (Mayer và Johnson, 2008). Tuy

vậy, cũng có ý kiến cho rằng PowerPoint hạn chế sự tương tác của người thuyết trình

và người nghe (Kalyuga, 2011; Kirschner, Kester, & Corbalan, 2011; Mayer, 2009).

Từ những nghiên cứu được thực hiện liên quan đến tiêu chí tiêu chí cần

được sử dụng trong đánh giá thuyết trình, tác giả đưa ra tổng hợp trong Bảng 1

dưới đây.

326

3. Kết luận

Có không ít các nghiên cứu được thực hiện về các tiêu chí đánh giá kỹ năng

thuyết trình của sinh viên. Điều đó khẳng định tầm quan trọng của kỹ năng thuyết

trình trong đào tạo và thực tiễn doanh nghiệp. Từ những nghiên cứu trên, có thể thấy

kỹ năng thuyết trình cần được đánh giá trên những tiêu chí chính như ngôn ngữ, phi

ngôn ngữ hay việc sử dụng các công cụ hỗ trợ. Với mục đích tổng hợp các tiêu chí

đánh giá kỹ năng thuyết trình đã được nghiên cứu, bài viết mong muốn cung cấp tiền

đề để đánh giá chính xác hơn kỹ năng này của sinh viên.

327

Bảng 1. Tổng hợp các tiêu chí sử dụng trong đánh giá kỹ năng thuyết trình của sinh viên

Vai trò của kỹ năng thuyết trình

Đối với đào tạo

X

Đối với doanh nghiệp

Đánh giá kỹ năng thuyết

trình qua ngôn ngữ

Nội dung, cấu trúc thuyết

trình

X

Vốn từ

Ngữ pháp

X

Âm lượng giọng nói

Nhịp độ giọng nói

Cách diễn đạt, chuyển đoạn

Đánh giá kỹ năng thuyết

trình qua phi ngôn ngữ

Ngôn ngữ cơ thể

X

Ý tưởng

X

Vẻ bề ngoài

Giao tiếp bằng mắt

Nét mặt

Quản lý thời gian

Đánh giá kỹ năng thuyết

trình qua việc sử dụng

công cụ hỗ trợ

X

Hỗ trợ hình ảnh

X

Hỗ trợ âm thanh

Khôngphụthuộc vào ghichú

Sử dụng PowerPoint

X

** Ghi chú: Dấu (X) thể hiện các tiêu chí mà tác giả đề cập trong đánh giá kỹ năng thuyết trình

Nguồn: Tác giả tổng hợp

328

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

2

Behnke, R. R., & Sawyer, C. R. (2000). Anticipatory anxiety patterns for male and

female public speakers. Communication Education, 49, 187–195.

Bloomﬁeld, A., Wayland, S. C., Rhoades, E., Blodgett, A., Linck, J., & Ross, S.

(2011). What makes listening difﬁcult? Factors affecting second language

listening comprehension. College Park: The University of Maryland Center for

Advanced Study of Language.

3

4

5

6

7

Brindley, G., & Slatyer, H. (2002). Exploring task difﬁculty in ESL listening

assessment. Language Testing, 19, 369–394.

Brown, H. (2000). Personality Factors. Principles of Language Learning and

Teaching. New York: Pearson education.

Cheng, W., & Warren, M. (2005). Peer assessment of language proﬁciency.

Language Testing, 22, 93–121.

Christ, W. G. (Ed.). (1994). Assessing communication education: A handbook for

media, speech, and theatre educators. Hillsdale, NJ: Erlbaum.

De Grez, L., Valcke, M., & Roozen, I. (2009). The impact of an innovative

instructional intervention on the acquisition of oral presentation skills in higher

education. Computers & Education, 53, 112–120.

8

9

Hincks, R. (2005). Measures and perceptions of liveliness in student oral

presentation speech: A proposal for an automatic feedback mechanism. System,

33, 575–591.

Kirschner, F., Kester, L., & Corbalan, G. (2011). Cognitive load theory and

Multimedia learning, task characteristics and learning engagement: The current state

of the art. Computers in Human Behavior, 27(1), 1-4. doi:10.1016/j. chb.2010.05.003

10 Luoma, S. (2004). Assessing speaking. Cambridge, UK: Cambridge University

Press.

11 Shyam S.Bhati (2012). The effectiveness of oral presentation assessment in a

Finance subject: An empirical examination, Journal of University Teaching &

Learning Practice.

12 Quynh Hoa (2009), Graduates need more ‘soft skills’, truy cập ngày 1 tháng 9 năm

2017, từ

http://vietnamnews.vn/society/employment/194852/graduates-need-

more-soft-skills-says-expert.html#e54zCOIbgKImuf6o.97

13 Nguyễn Đông Triều (2015), Kỹ năng thuyết trình, truy cập ngày 3 tháng 9 năm

2017, từ

http://viendoanhtri.vhu.edu.vn/Resources/Docs/SubDomain/viendoanhtri/KN

%20THUYET%20TRINH.pdf

330

Đánh giá kỹ năng thuyết trình của sinh viên – Đâu là tiền đề?