Giáo trình Địa lý hàng hải

TRƯỜNG CAO ĐẲNG HÀNG HẢI I

GIÁO TRÌNH

ĐỊA LÝ HÀNG HẢI

HẢI PHÒNG 2016

i

LỜI GIỚI THIỆU

Từ xa xưa ngành địa lý hàng hải được các nhà Hàng hải coi trọng và lựa chọn

các tuyến đường để chạy tàu vượt biển và đại dương, nhằm dẫn tàu an toàn, nâng

cao hiệu quả kinh tế của ngành vận tải biển.

Đào tạo nhân lực cho ngành vận tải biển là nhiệm vụ chủ yếu của trường Cao

đẳng Hàng hải I, nhằm cung cấp cho ngành Hàng hải trong nước cũng như các

nước trên thế giới những thuyền viên giỏi về chuyên môn, vững vàng về nghiệp vụ,

phục vụ cho sự nghiệp phát triển của ngành vận tải biển.

Để phục vụ cho công tác dạy và học trong nhà trường được tốt, phù hợp với

yêu cầu của STCW78/95 sửa đổi 2010. Chúng tôi biên soạn giáo trình ĐỊA LÝ

HÀNG HẢI để làm tài liệu giảng dạy và học tập trong nhà trường đối với hệ Cao

đẳng nghề ngành Điều khiển tàu biển. Giáo trình này cũng là tài liệu cho các đọc

giả có chuyên ngành về Điều khiển tàu biển cũng như các lĩnh vực có liên quan tham

khảo. Nội dung giáo trình gồm các nội dung:

- Các đại dương trên thế giới;

- Các vùng biển;

- Các eo biển và kênh đào quốc tế;

- Các hệ thống phân luồng hàng hải;

- Biển và cảng biển Việt Nam.

Nhóm tác giả xin chân thành cảm ơn những đóng góp và sự cộng tác nhiệt

tình của các đồng nghiệp trong Khoa Điều khiển tàu biển - Trường Cao đẳng Hàng

Hải I. Mặc dù đã rất cố gắng tuy nhiên trong quá trình biên soạn không tránh khỏi

những thiếu sót. Rất mong sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp và các đọc giả để

chúng tôi tiếp tục cập nhật và hiệu chỉnh cho giáo trình “ĐỊA LÝ HÀNG HẢI” ngày

thêm hoàn thiện hơn.

Nhóm biên soạn xin trân trọng cám ơn./.

Hải Phòng, tháng 5 năm 2016

ii

MỤC LỤC

Trang

LỜI GIỚI THIỆU ......................................................................................................i i

MỤC LỤC ................................................................................................................iii

Chương 1. CÁC ĐẠI DƯƠNG TRÊN THẾ GIỚ I ................................................... 1

1.1. Thái Bình Dương ................................................................................................ 2

1.1.1. Đặc điểm địa lý ............................................................................................... 2

1.1.2. Các tuyến vận tải biể n ..................................................................................... 3

1.2. Ấn Độ Dươn g ..................................................................................................... 3

1.2.1. Đặc điểm địa lý ............................................................................................... 3

1.2.2. Các tuyến vận tải biể n ..................................................................................... 4

1.3. Đại Tây Dương ................................................................................................... 5

1.3.1. Đặc điểm địa lý ............................................................................................... 5

1.3.2. Các tuyến vận tả i ............................................................................................. 6

1.4. Bắc băng dương .................................................................................................. 6

1.4.1. Đặc điểm địa lý ............................................................................................... 6

Chương 2. CÁC VÙNG BIỂN .................................................................................. 9

2.1. Các vùng biển Châu Âu ..................................................................................... 9

2.1.1. Biển Baltic....................................................................................................... 9

2.1.2. Biển Bắ c ........................................................................................................ 11

2.1.3. Địa Trung Hải ................................................................................................ 13

2.2. Các vùng biển khu vực châu Mỹ ...................................................................... 14

2.2.1. Biển Caribe.................................................................................................... 14

2.2.2. Vịn h Ả Rập .................................................................................................... 16

2.3. Các vùng biển khu vực châu Á ........................................................................ 17

2.3.1. Các biển vùng Viễn Đôn g ............................................................................. 17

2.4. Vùng biển Tây Phi............................................................................................ 22

Chương 3 . CÁC EO BIỂN VÀ KÊNH ĐÀO QUỐC T Ế ....................................... 23

3.1. Các eo biể n ....................................................................................................... 23

3.1.1. Eo Đan Mạch ................................................................................................. 23

3.1.2. Eo Manche..................................................................................................... 23

3.1.3. Eo Ghibranta ................................................................................................. 24

3.1.4. Eo Malacc a .................................................................................................... 25

3.1.5. Eo Bering....................................................................................................... 26

3.1.6. Eo Magenllan ................................................................................................ 27

3.2. Các kênh đào quốc tế ....................................................................................... 28

3.2.1. Kênh Suez ..................................................................................................... 28

3.2.2. Kênh Panama................................................................................................. 30

3.2.3. Kênh Kiel ...................................................................................................... 34

iii

Chương 4. CÁC HỆ THỐNG PHÂN LUỒNG HÀNG HẢI ................................. 37

4.1. Hệ thống phân luồng biển Baltic...................................................................... 37

4.2. Hệ thống phân luồng vùng nước Western European ....................................... 41

4.3. Hệ thống phân luồng Mediterranean và Black se a .......................................... 48

4.4. Hệ thống phân luồng Indian Ocean và vùng nước lân cận .............................. 52

4.5. Hệ thống phân luồng vùng biển South-East Asia .................................... 55

4.6. Hệ thống phân luồng vùng Australia ......................................................... 57

4.7. Hệ thống phân luồng vùng North America, Pacific Ocean ................... 58

4.8. Hệ thống phân luồng vùng South America, Pacific Ocean ................... 62

4

.9. Hệ thống phân luồng vùng Western North Alantic Ocean, Gulf of

Mexico và Caribbean Sea ................................................................................... 64

4.10. Hệ thống phân luồng vùng Asia, Pacific Ocean .................................... 68

Chương 5 . BIỂN VÀ CẢNG BIỂN VIỆT NAM ................................................... 70

5.1. Khái quát chung về vùng biển Việt Na m ......................................................... 70

5.2. Cảng biển Việt Nam......................................................................................... 70

5.2.1. Khái quát chung về cảng biể n ....................................................................... 70

5.2.2. Đặc điểm cảng biể n ....................................................................................... 71

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 87

iv

Chương 1. CÁC ĐẠI DƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI

Đại dương là một vùng lớn chứa nước mặn tạo thành thành phần cơ bản của

thủy quyển . Khoảng 71% diện tích bề mặt Trái Đất (khoảng 361 triệu ki lô mét

vuông) được các đại dương che phủ. Tuy nhiên quan hệ giữa nước và đất liền luôn

luôn thay đổi, trải qua nhiều triệu năm, mực nước biển dâng lên và hạ xuống khi khí

hậu thay đổi và mô hình đất và nước cũng thay đổi theo. Diện tích bề mặt trái đất

khoảng 510 triệu km², trong đó khoảng 361 triệu km²(70,8%) là mặt nước của đại

dương và biển khoảng; 149 triệu km²(29,2%) do đất liền chiễm chỗ, nghĩa là bề mặt

nước chiếm hơn 2,5 lần so với đất liền. Mặt nước và đất liền phân bố rất không đều

trên hai bán cầu Bắc, Nam và theo các vĩ độ.

Nước là thành phần chính của lớp vỏ trái đất trong đó 99% lượng nước nằm

trong các biển và đại dương, có khối lượng khoảng 1,4 tỷ m³.

Diện tích các đại dương chiếm khoảng 71% diện tích của bề mặt trái đất, còn

lại là 29% là diện tích các lục địa.

Sự phân bố giữa các lục địa và đại dương không đều nhau, các lục địa tập

trung ở Bắc bán cầu. Tuy nhiên ở cả hai bán cầu nước vẫn chiếm ưu thế với tỉ lệ lớn,

trong đó ở Nam bán cầu nước chiếm khoảng 81%, ở Bắc bán cầu nước chiếm khoảng

60,7% diện tích bề mặt.

Hình 1.1. Các đại dương trên thế giới

1

Theo đặc điểm tự nhiên, người ta chia Đại dương thế giới làm năm đại dương:

Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Nam Đại Dương và Bắc Băng

Dương, ranh giới chúng là bờ của các địa lục, riêng chỉ có ở các vĩ độ cao ở phía nam

thì không có ranh giới đó và được công nhận quy ước theo các kinh tuyến nhất định.

1.1. Thái Bình Dương

1.1.1. Đặc điểm địa lý

Là đại dương lớn nhất thế giới , bao phủ một phần ba bề mặt Trái Đất , với diện

tích khoảng 179,7 triệu km² (69,4 triệu dặm vuông). Nó trải dài 15.500 km (9.600

dặm ) từ biển Bering trong vùng Bắc cực đến gần biển Ross của Nam cực (mặc dù

đôi khi khu vực ven châu Nam Cực được gọi là Nam Đại Dương ).

Thái Bình Dương có chiều rộng lớn nhất theo hướng đông-tây tại vĩ tuyến

05°N, nơi nó trải dài 19.800 km (12.300 dặm) từ Indonesia đến bờ biển Colombia.

ranh giới phía tây của biển này thường được đặt tại eo biển Malacca. Thái Bình

Dương có độ sâu lớn, điểm thấp nhất trái đất tại vực Mariana nằm ở độ sâu 11.022m

dưới mặt nước.

Hình 1.2. Thái Bình Dương

2

Ganh giới của Thái Bình Dương ở phía tây là: bờ biển châu Á, quần đảo

Malaixia, bờ châu Úc, từ mũi đông-nam của đảo Tasmani theo kinh tuyến 146⁰55’E;

phía nam là bờ châu Nam cực; phía đông là bờ biển Bắc Mỹ và Nam Mỹ, đến mũi

Gorn (68⁰04’W) qua eo Dreica đến châu Nam Cực; phía bắc là vịnh Bering theo

đường bắt đầu từ mũi Unikưn (Bán đảo Trukot) đến mũi nam của vịnh Sismarev

(Bán đảo Xiuar).

Đặc điểm của Thái Bình Dương là sự phong phú về đảo và bờ phía tây bị cắt

xé. Ở đây có nhiều biển lục địa, tách khỏi đại dương bởi các chuỗi đảo: Bering,

Okhotsk, Nhật bản, Đông Trung Quốc…Ở phía Đông Thái Bình Dương không có

biển lớn và chỉ có những vịnh như: Alexandre, Vancover, các đảo Galapagos.

1.1.2. Các tuyến vận tải biển

Do bề rộng quá lớn nên Thái Bình Dương chỉ đóng vai trò chuyển tiếp ở mức

độ không lớn lắm. Các tuyến vận tải biển trên Thái Bình Dương hiện nay có thể chia

làm ba nhóm chính:

Nhóm phía bắc: Đi từ các cảng trên Thái Bình Dương của vùng Bắc Mỹ và

Canada sang vùng Viễn Đông. Đây là tuyến hoạt động với mật độ lớn nhất trên đại

dương này, đặc biệt là tuyến nối liền các cảng của Mỹ với Nhật bản.

Những năm gần đây, tuyến Canada – Trung quốc cũng được các hãng tàu

quan tâm đầu tư phát triển. Nhóm gồm các tuyến vận tải từ các cảng ở Mỹ đến

Hawaii, Philippin và vùng Viễn Đông thông qua kênh đào Panama. Tuyến này tập

trung ở vùng trung tâm Thái Bình Dương. Nhóm gồm các tuyến qua kênh đào

Panama sang Nam Thái Bình Dương đến các cảng ở Úc và New Zealand. Ngoài ra

còn một tuyến đường vận tải biển khác trên đại dương này, nhưng có ý nghĩa nhỏ

hơn, là tuyến nối liền Úc với vùng Nam Mỹ.

1.2. Ấn Độ Dương

1.2.1. Đặc điểm địa lý

Là đại dương lớn thứ ba trên thế giới (sau Thái Bình Dương và Đại Tây

Dương). Có diện tích khoảng 75.000.000 km². Đại dương này về hướng bắc được

giới hạn bởi bán đảo Ấn Độ , Pakistan và Iran, về hướng đông bởi Đông Nam Á là

Myanma, Thái Lan, Malaysia, Indonesia và châu Đại Dương , về phía tây bởi bán

đảo Ả Rập và châu Phi. Ấn Độ Dương mở tại hướng Nam và giáp Nam Đại Dương.

Theo quy ước quốc tế, ranh giới giữa Ấn Độ Dương và Đại Tây Dương nằm

ở kinh tuyến 20°E, và ranh giới với Thái Bình Dương nằm ở kinh tuyến đi ngang

qua đảo Tasmania. Ấn Độ Dương chấm dứt chính xác tại vĩ tuyến 60°S và nhường

chỗ cho Nam Đại Dương .

Ấn Độ Dương có vai trò quan trọng trong việc chuyển tải giữa châu Âu và vùng

Viễn Đông, Úc; giữa Bắc Mỹ và Đông Nam Á trong đó chuyến vận tải quan trọng là

vận chuyển quặng, dầu mỏ từ vịnh Ả rập, quặng từ các cảng phía đông Ấn Độ.

3

Ranh giới của Ấn Độ Dương, ở phía bắc là bờ châu Á; phía tây là bờ châu Phi

theo kinh tuyến 20⁰E; phía nam là bờ châu Nam Cực; phía đông giáp Thái Bình

Dương theo kinh tuyến 146⁰55’E.

Hình 1.3. Ấn Độ Dương

Đặc điểm địa hình đáy Ấn Độ Dương rất phức tạp, đặc biệt ở miền bắc là vùng

có quan hệ trực tiếp với vỏ trái đất không ổn định ở khu vực quần đảo Sunda và ở

các vùng lân cận đảo Madagascar. Những vùng này thường xảy ra động đất và núi

lửa hoạt động mạnh mẽ, đó là nguyên nhân làm cho đáy đại dương không bằng

phẳng. Cách đảo Christmas khoảng ba hải lý độ sâu là 1.830m, về phía đông của đảo

này, độ giảm của đáy dốc làm góc nghiêng của đáy đạt tới 5-7⁰.

Về địa hình, Ấn Độ Dương có thể chia ra làm ba miền: miền tây bắc tách biệt

hẳn với phần còn lại của đại dương bằng những vùng gồ cao, trên đó có đảo

Maldives, quần đảo Chagos và Mascarene. Miền đông nước rất sâu có vùng lõm Ấn-

Úc. Miền nam có địa hình phức tạp, ở đây các vùng lõm nước sâu có đan xen các

dãy núi ngầm, từ đó lác đác nhô lên các đảo, có các gò cao dưới đáy kéo dài từ bờ

lục địa Nam Cực tới trung tâm Ấn Độ Dương.

1.2.2. Các tuyến vận tải biển

Ấn Độ Dương đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển tải giữa châu

Âu – Viễn Đông – Úc, giữa Bắc Mỹ – Đông Nam Á.

Trong đó đặc biệt quan trọng là tuyến vận chuyển dầu mỏ từ vịnh Arập và quặng sắt

từ các vùng phía đông Ấn Độ trên Ấn Độ Dương.

Các tuyến vận tải biển tập trung phần lớn trên vùng phía bắc, còn tuyến phía

nam chủ yếu đi từ Nam Phi – Úc.

4

1.3. Đại Tây Dương

1.3.1. Đặc điểm địa lý

Là đại dương lớn thứ hai trên trái đất và chiếm khoảng 1/5 diện tích hành tinh,

được bao quanh bởi châu Mỹ về phía tây, châu Âu và châu Phi về phía đông. Diện

tích khoảng 106.463.000km², trong đó các biển cận địa và nội địa chiếm

32.331.000km². Tuy diện tích Đại Tây Dương nhỏ hơn nhiều so với Thái Bình

Dương, song diện tích các biển cận địa và nội địa lại bằng khoảng 2/3 diện tích của

các biển cận địa và nội địa của Thái Bình Dương. Do sự phát triển mạnh của các

nước trên bờ Đại Tây Dương nên hình thành tuyến đường vận tải đông đúc nhất thế

giới nối các cảng của châu Âu với các lục địa tiếp giáp với Đại Tây Dương.

Ranh giới của Đại Tây Dương: phía tây là bờ đông của Bắc Mỹ và Nam Mỹ,

sau đó theo kinh tuyến 62⁰04’W từ mũi Gorn; phía nam là bờ châu Nam Cực; phía

đông bờ biển châu Âu (từ bán đảo Statlan ở Nauy), bờ châu Phi và kinh tuyến 20⁰E

từ mũi Igon; phía bắc là bán đảo Statlan, đảo Sorlan, đảo Farec, Islan, eo biển Đan

Mạch (giữa Islan và Grenlan), eo Devixo, bờ Baffinor, eo Gutdonov.

Hình 1.4. Đại Tây Dương

5

Đặc điểm đặc trưng của Đại Tây Dương là sự tồn tại ở giữa vùng dãy núi

ngầm dọc theo chiều dài đại dương kéo dài từ Island ở phía bắc tới đảo Buvet (55⁰

vĩ độ S) ở phía nam. Trên bình đồ, dãy núi này có dạng hình chữ S, phù hợp với hình

dáng bản thân đại dương. Nhiệt độ trung bình của Đại Tây Dương thấp hơn so với

nhiệt độ của Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Nhiệt độ tầng mặt thay đổi vào

mùa đông từ 28^oc ở xích đạo đến -60⁰C ở vĩ độ 60⁰N và -1⁰C ở 60⁰S. Về mùa hè

nhiệt độ thay đổi từ 26⁰C ở xích đạo đến 10⁰C ở vĩ độ 60⁰N và 0⁰C ở 60⁰S.

Yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phân bố nhiệt độ nước ở đại dương là

hệ thống dòng chảy biển. Ở hai bên xích đạo của Đại Tây Dương có hai hệ thống

dòng chảy chuyển động xoáy vòng trái chiều nhau. Ở dòng phía tây của các dòng

chảy đó, các dòng chảy biển hướng từ phía xích đạo về phía bắc và phía nam theo

mỗi bán cầu, còn lại ở phần phía đông dòng chảy từ Bắc và Nam trở về xích đạo. Do

đó ở phía tây đại dương này nước nóng tiến lên các vĩ độ cao, còn ở phía tây nước

lạnh dồn về xích đạo.

1.3.2. Các tuyến vận tải

Hầu hết các tuyến vận tải biển có giá trị đều tập trung trên Đại Tây Dương do

điều kiện địa lý cũng như kinh tế xã hội của các quốc gia ven bờ đại dương này.

Diện tích biển ăn sâu vào lục địa của Đại Tây Dương chiếm khoảng 22,5% diện tích

của nó, tỉ lệ này gấp 3 lần so với Thái Bình Dương và 9 lần so với Ấn Độ Dương,

đây là một trong những điều kiện thuận lợi để phát triển ngành vận tải biển.

Trên Đại Tây Dương đã hình thành rất nhiều tuyến vận tải nối các cảng của

châu Âu với vùng lục địa tiếp giáp với Đại Tây Dương. Các tuyến vận tải biển, cả

vận chuyển hàng hoá lẫn vận chuyển hành khách, tập trung nhiều ở bắc Đại Tây

Dương nối các cảng tây bắc châu Âu với vùng Bắc Mỹ.

Một nhóm các tuyến vận tải riêng biệt nối các cảng ở vùng Địa Trung Hải với

châu Mỹ xuyên qua vùng trung tâm Đại Tây Dương, các tuyến này thường băng qua

eo Gibraltar. Các tuyến vận tải nối vùng Bắc Mỹ với Trung và Nam Mỹ trên Đại

Tây Dương thường thông qua vùng Bermuda và quần đảo Bahamas.

Các tuyến vận tải từ bờ Tây của châu Mỹ sang châu Phi hoặc sang Ấn Độ

Dương (không qua kênh đào Panama) sẽ chạy vòng qua mũi Hảo vọng (Cape Hope)

hay qua eo Magellan.

Đại Tây Dương còn là nơi giao nhau của các tuyến vận tải từ các cảng của

châu Âu, châu Mỹ sang Ấn Độ Dương thông qua Địa Trung Hải và kênh Suez, hay

hướng vận tải từ các cảng trên bờ Đại Tây Dương của châu Mỹ qua kênh Panama

sang Thái Bình Dương.

1.4. Bắc băng dương

1.4.1. Đặc điểm địa lý

Là đại dương nhỏ nhất trong năm đại dương của Trái Đất, bao quanh cực Bắc ,

nơi đây băng tuyết bao phủ quanh năm. Có diện tích khoảng 14.090.000 km² và có

6

độ sâu trung bình 1.038 mét, khối lượng nước khoảng 18,07 triệu m³, nơi sâu nhất

5.450 m. Bao quanh bởi các vùng đất của Liên bang Nga, Hoa Kỳ (vùng Alaska),

Canada, Na uy, Đan Mạch (vùng Greenland).

Ranh giới của Bắc băng dương: phía bắc của các đại dương như: Đại tây

dương, Thái bình dương, bờ biển châu Âu, châu Á, Bắc Mỹ và Grenlan.

Nét chủ yếu của Bắc Băng Dương là nó tách biệt với hai đại dương lân cận

Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương bởi các sống ngầm.

Đặc biệt Bắc Băng Dương cô lập với Thái Bình Dương bởi eo biển Bering

cạn với độ sâu khoảng 50m và hơi bị tách biệt với Đại Tây Dương do các sống ngăn

giữa Greenland và Scotland cũng như do ảnh hưởng của các eo biển cạn của quần

đảo Bắc Mỹ.

Hình 1.5. Bắc Băng Dương

7

Về mùa đông 9/10 diện tích mặt nước của Bắc Băng Dương bị đóng băng,

nhiệt độ nước biển tầng mặt là 0⁰c. Mùa hè nhiệt độ nước từ 0⁰c đến 10⁰c, độ muối

trung bình 32‰. Trong suốt mùa đông độ dày của băng ổn định, không bị biến dạng,

đạt tới 2,5 đến 3m. Về mùa hè, do có sự tan băng, diện tích biển bị băng cũng giảm

đi.

Câu hỏi ôn tập chương 1

Câu 1: Người ta phân chia Đại dương thế giới thành mấy đại dương? Trình bày

khái quát đặc điểm địa lý của Thái Bình Dương?

Câu 2: Trình bày khái quát đặc điểm địa lý của Ấn Độ Dương?

Câu 3: Trình bày khái quát đặc điểm địa lý của Đại Tây Dương?

Câu 4: Trình bày khái quát đặc điểm địa lý của Bắc Băng Dương?

8

Chương 2. CÁC VÙNG BIỂN

Biển nói chung là một vùng nước mặn rộng lớn nối liền với các đại dương ,

hoặc là các hồ lớn chứa nước mặn mà không có đường thông ra đại dương một cách

tự nhiên như biển Caspi, biển Chết . Thuật ngữ này đôi khi cũng được sử dụng với

một số hồ nước ngọt khép kín hoặc có đường thông tự nhiên ra biển cả như biển

Galilee ở Israel là một hồ nước ngọt nhỏ không có đường thông tự nhiên ra đại dương

hay Biển Hồ ở Campuchia.

Biển và đại dương đều là khu vực nước có chứa muối, không thể tách rời nhau

ra được, mặt nước nối liền với nhau, không tìm được ranh giới nào rõ rệt. Nhưng

biển và đại dương lại không phải là khái niệm hoàn toàn giống nhau. Đại dương là

phần chủ thể của biển trên thế giới, biển là đường viền của đại dương nối liền với

đất liền, là một phần của đại dương. Nếu xét về diện tích thì sự khác biệt là rất lớn.

Diện tích của đại dương là rất lớn trong khi đó diện tích của biển thì lại nhỏ hơn rất

nhiều so với đại dương. Thông thường xung quanh biển đều có các quốc gia bao

quanh, nằm giữa các mảng lục địa, phân cách với đại dương. Có tất cả gần 70 biển,

một số biển như biển Caspia được bao bọc hoàn toàn bởi đất liền.

2.1. Các vùng biển Châu Âu

2.1.1. Biển Baltic

Nằm ở Bắc Âu từ 53⁰đến 66⁰vĩ bắc và 20⁰đến 26⁰độ kinh đông , được bao

bọc bởi bán đảo Scandinavia, khu vực Trung Âu và Đông Âu và quần đảo Đan Mạch ,

biển Baltic là một biển nội địa lớn. Biển Baltic có các kích thước:

Dài 1610 km;

Rộng trung bình 193 km;

Sâu trung bình 55 m;

Độ sâu nhất ở vùng trung tâm phía Thụy Điển (459 m);

Diện tích mặt nước 277.000 km²;

Đường bờ biển dài 8.000 km.

Các nước tiếp giáp với biển Baltic: Đan Mạch , Estonia, Phần Lan, Đức ,

Latvia, Litva, Ba Lan, Nga, Thụy Điển .

Các đảo và quần đảo thuộc khu vực biển Baltic: Aland (khu tự trị thuộc Phần

Lan), đảo Bornholm (Đan Mạch), đảo Gotland (Thụy Điển), đảo Hailuato (Phần

Lan), đảo Hiiumaa (Estonia), đảo Kotlin (Nga), đảo Muhu (Estonia), đảo Oland

(Thụy Điển), đảo Rugen (Đức), đảo Saaremaa (Estonia), quần đảo Stockholm (Thụy

Điển), đảo Usedom hay còn gọi là Uznam (phân chia giữa Ba Lan và Đức), đảo

Valassaaret (Phần Lan), đảo Wolin (Ba Lan).

Hai bên bờ Baltic có nhiều trung tâm thương mại cũng như nhiều tuyến đường

hàng hải quốc tế quan trọng của các quốc gia (Thụy Điển - Phần Lan - Đan Mạch...).

9

Hình 2.1. Biển Baltic

Phần phía bắc của eo Đan Mạch hẹp, nông, luồng thường thay đổi gây khó

khăn cho hoạt động của tàu thuyền, đặc biệt các tàu có mớn nước lớn hơn 15 mét.

Tính trung bình nhiều năm, bề mặt biển Baltic bị đóng băng lớn nhất hàng

năm là 45% diện tích. Khu vực bị đóng băng kiểu này trong suốt mùa đông gồm

vịnh Bothnia, vịnh Phần Lan, vịnh Riga, Väinameri thuộc quần đảo Estonia, quần

đảo Stockholm và biển Archipelago. Những khu vực còn lại không đóng băng trong

suốt mùa đông, ngoại trừ các vịnh được che chắn và các đầm phá nông như phá

Curonia. Bề mặt băng lớn nhất vào tháng hai hoặc tháng ba. Băng đặc biệt dầy ở

những khu vực tận cùng phía bắc như vịnh Bothnia, bồn trũng phía bắc của vịnh

Bothnia, độ dầy khoảng 70cm, bề dầy này giảm dần về phía nam.

Đóng băng bắt đầu diễn ra ở các điểm cực bắc thuộc vịnh Bothnia, đặc biệt

vào giữa tháng mười một, phát triển đến các vùng nước mở thuộc vịnh Bothnia vào

đầu tháng giêng. Biển Bothnia, nằm phía nam Kvarken, trung bình đóng băng vào

cuối tháng hai. Vịnh Phần Lan và vịnh Riga đóng băng vào cuối tháng giêng.

Điều kiện hàng hải trên Baltic không thuận lợi, về mùa đông 2/3 diện tích mặt

biển bị đóng băng nên hoạt động của tàu thuyền bị ngừng trệ vài tháng.

Nước biển Baltic chảy ra qua eo biển Đan Mạch , tuy nhiên dòng chảy này

phức tạp. Lớp nước lợ trên mặt chảy vào biển Bắc 940 km³ mỗi năm. Do khác nhau

về độ mặn , nguyên tắc thẩm thấu độ mặn, lớp nước dưới lớp bề mặt mặn hơn lại

10

chảy vào với dung tích 475 km³ mỗi năm. Nó hòa trộn một cách chậm chạp với nước

bên trên tạo ra gradien độ mặn từ trên xuống dưới. Với hầu hết nước mặn tồn tại ở

độ sâu từ 40 mét đến 70 mét. Về tổng thể, dòng hải lưu có chiều kim đồng hồ, chảy

về phía bắc theo ranh giới phía đông, và về phía nam theo ranh giới phía tây.

Mực nước biển nhìn chung phụ thuộc nhiều vào điều kiện gió trong khu vực

hơn là ảnh hưởng của thủy triều . Tuy nhiên, các dòng thủy triều xuất hiện tại các

đoạn hẹp ở những phần phía tây của biển Baltic.

Chiều cao sóng thường thấp hơn nhiều so với chiều cao sóng trong biển Bắc.

Các cơn bão dữ dội và đột ngột, thường xuyên quét qua bề mặt do sự khác biệt nhiệt

độ lớn và thời gian gió tiếp cận lâu dài. Gió mùa cũng gây lên những thay đổi về

mực nước biển khoảng 0,5 mét.

Baltic là biển nông, độ sâu trung bình không quá 55m.

Vận tải trên Baltic chủ yếu là vận chuyển nguyên liệu cần thiết cho công

nghiệp.

2.1.2. Biển Bắc

Hay còn gọi là Bắc Hải, Bắc Hải giáp Na Uy và Đan Mạch về phía đông ,

Scotland và Anh về phía tây, Đức , Hà Lan, Bỉ và Pháp về phía nam. Biển này có

một nhánh là Skagerrak, nằm giữa Đan Mạch, Na Uy và Thụy Điển , nối với biển

Baltic qua eo Kattegat.

Bắc Hải nối với phần còn lại của Đại Tây Dương qua eo biển Dover vào bờ

biển nước Anh về phía nam, và qua biển Na Uy về phía bắc.

Những sông lớn đổ ra biển Bắc gồm có: sông Forth ở Edinburg, sông Elbe ở

Cuxhaven, sông Weser ở Bremerhaven, sông Ems ở Emden, sông Rhine và Meuse

ở Rotterdam, sông Scheldt ở Flushing, sông Thames, và sông Humber ở Hull. Kênh

đào Kiel, nối Bắc Hải và biển Baltic, là một trong những kênh tấp nập nhất châu Âu.

Biển Bắc có chiều dài hơn 970 km, rộng 580 km và có diện tích khoảng

750.000 km². Xung quanh các rìa biển Bắc là các đảo và quần đảo có kích thước

đáng kể như: Shetland, Orkney, và quần đảo Frisia. Biển Bắc được cung cấp nước

ngọt từ nhiều lưu vực thuộc châu Âu lục địa cũng như từ quần đảo Anh. Một phần

lớn lưu vực châu Âu đổ vào biển Bắc cũng như đổ vào biển Baltic.

Nhiệt độ trung bình vào mùa hè là 17°C (63°F) và 6°C (43°F) vào mùa đông.

Nhiệt độ trung bình có xu hướng cao hơn kể từ năm 1988, và được cho là ảnh hưởng

của sự biến đổi khí hậu . Nhiệt độ không khí trong tháng giêng trung bình từ 0⁰C đến

4°C (32 đến 39°F) và tháng 7 từ 13⁰C đến 18°C (55 đến 64°F). Các tháng mùa đông

thường có bão và gió giật.

Độ mặn trung bình từ 34 đến 35 g/lít. Độ mặn dao động thấp nhất ở những

nơi có dòng nước ngọt chảy vào như ở các cửa sông Rhine và Elbe, từ biển Baltic

và dọc theo bờ biển Na Uy.

Biển Bắc là một phần của Đại Tây Dương tiếp nhận phần lớn các dòng hải

lưu từ vùng biển mở ở tây bắc, và một phần nhỏ hơn từ dòng hải lưu ấm qua eo biển

11

Manche. Các dòng thủy triều này tạo nên thủy triều dọc theo bờ biển Na Uy. Các

dòng hải lưu trên mặt và dưới sâu di chuyển theo nhiều hướng khác nhau. Các khối

nước mặt ven bờ có độ mặn thấp chảy ra ngoài khơi xa, và các dòng nước sâu hơn,

nặng hơn chảy về phía bờ.

Hình 2.2. Biển Bắc

Biển Bắc nằm trên thềm lục địa có các dạng sóng khác với sóng ở những vùng

nước biển sâu. Khi vào bờ, tốc độ sóng giảm và biên độ sóng được tăng lên. Trong

biển Bắc, sự khác biệt thủy triều trung bình về biên độ là 0 đến 8 mét (0 đến 26 feet).

Thủy triều Kelvin của Đại Tây Dương là sóng bán nhật triều chuyển động về

phía bắc. Một phần năng lượng sóng này chuyển qua eo biển Manche vào biển Bắc.

Sóng tiếp tục di chuyển về phía bắc trong Đại Tây Dương, và khi đến đầu mút phía

bắc của Đảo Anh, sóng Kelvin chuyển hướng sang đông và nam và một lần nữa trở

vào biển Bắc.

Biển Bắc tiếp giáp với các nước Tây - Bắc Âu, đây là vùng biển có mật độ

giao thông cao nhất thế giới cũng như sự tập trung của các cảng biển lớn, khối lượng

12

vận chuyển hàng hóa khổng lồ (đây là khu vực có tiềm lực kinh tế lớn, chỉ sau các

nước ở Đông - Bắc Mỹ).

Thềm lục địa nông, các cửa sông dẫn vào các cảng thường xuyên phải nạo vét

hoặc phải xây dựng các kênh dẫn vào cảng (Amsterdam –Rotterdam).

Điều kiện hàng hải trên biển Bắc không thuận lợi, tuyến chính ở đây có độ

sâu tương đối tốt (trung bình 96 mét). Khối lượng hàng hóa thông qua cảng là rất

lớn. Mặc dù vùng này có mật độ tàu thuyền hoạt động cao nhưng điều kiện của biển

kém thuận lợi, luồng vào các cảng ở vùng này thường xuyên phải nạo vét nhưng

biên độ thủy triều lớn. Sương mù hầu như bao phủ quanh năm gây khó khăn cho tàu

thuyền qua lại vùng này. Về mùa đông lại có bão tuyết cản trở sự đi lại của tàu

thuyền.

2.1.3. Địa Trung Hải

Là một phần của Đại Tây Dương được bao quanh bởi đất liền – phía bắc bởi

châu Âu, phía nam bởi châu Phi và phía đông bởi châu Á.

Hình 2.3. Biển Địa trung hải

Địa Trung Hải có diện tích khoảng 2.509.000 km² (969.000 dặm vuông Anh)

tới 2.510.000 km² (970.000 dặm vuông Anh). Chiều dài đông-tây là 4.000 km và

chiều rộng trung bình là 800 km, nhưng tại chỗ thông với Đại Tây Dương (eo biển

Gibraltar) chỉ rộng 13 km (8 dặm Anh) và bề rộng tối đa đạt 1.600 km. Nhìn chung

biển này sâu, với độ sâu trung bình khoảng 1.500 mét, độ sâu tối đa khoảng 4.900

m tới 5.150 m, tại khu vực phía nam bờ biển Hy Lạp.

Một sống ngầm đại dương từ Tunisia tới Sicilia chia Địa Trung Hải ra thành

hai bồn địa đông và tây. Một sống ngầm đáy biển khác, từ Tây Ban Nha tới Maroc,

nằm tại lối thoát ra cửa Đại Tây Dương. Chỉ sâu 300 mét (1.000 ft), nó hạn chế sự

13

luân chuyển nước thông qua vịnh Gibraltar khá hẹp, vì thế nó làm giảm đáng kể

khoảng lên-xuống của thủy triều tại biển này và cùng với tốc độ bốc hơi cao, làm

cho Địa Trung Hải có độ mặn cao hơn của Đại Tây Dương .

Các hải cảng quan trọng nằm bên Địa Trung Hải bao gồm: Barcelona,

Marseille, Genova, Trieste, Haifa.

Các sông chính đổ vào Địa Trung Hải có Ebro, Rhone, Po và Nin.

Do vĩ độ của nó và vị trí nằm giữa các vùng đất liền, Địa Trung Hải cực kỳ

nhạy cảm với những dao động khí hậu gây ra từ các yếu tố thiên văn, cũng được ghi

nhận rõ ràng trong trầm tích. Vì Địa Trung Hải liên quan đến các tích tụ trầm tích

gió từ sa mạc Sahara trong các giai đoạn khí hậu khô, ngược lại các trầm tích sông

thì đổ vào Địa Trung Hải trong các mùa ẩm ướt, các tập trầm tích chứa sapropel (các

trầm tích sẫm màu giàu chất hữu cơ).

Địa Trung Hải được đặc trưng bởi loại hình khí hậu nóng và ẩm vừa phải, có

mùa hè nóng, khô và mùa đông lạnh có mưa. Tiêu biểu là khí hậu ở những nước

xung quanh Địa Trung Hải. Ngoài ra loại hình khí hậu này còn có ở nội địa

California, nam Ôxtrâylia và Nam Phi, bờ biển phía nam Krym và ở phía bắc Biển

Đen (vùng Kavkaze).

Mực nước biển của Địa Trung Hải có thể dâng từ 0,03–0,61 mét do ảnh hưởng

của biến đổi khí hậu . Điều này có thể ảnh hưởng đến dân cư sống trong khu vực Địa

Trung Hải và các hệ sinh thái ven biển.

Cấu tạo bờ biển cũng như vị trí địa lý rất thuận lợi cho vận tải biển, mặt biển

không bị đóng băng cũng như sương mù, nó tiếp giáp với ba lục địa và thông với

Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương do vậy đóng vai trò quan trọng trong việc thông

thương hàng hóa vận chuyển giữa các Châu lục.

Một lĩnh vực quan trọng nữa của Địa Trung Hải là vận chuyển hành khách,

chủ yếu là khách du lịch. Khu nghỉ mát nổi tiếng ở bờ biển Côte D’Azur-Pháp, ở

Italia và quần đảo Balearic Island - Tây Ban Nha.

2.2. Các vùng biển khu vực châu Mỹ

2.2.1. Biển Caribe

Là một vùng biển nhiệt đới ở Tây Bán cầu thuộc Đại Tây Dương . Đây là một

vùng biển bao bọc bởi một chuỗi hải đảo cùng hai lục địa, Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Bờ

biển phía nam giáp Nam Mỹ , phía tây và tây-nam giáp Mexico và Trung Mỹ . phía

bắc và đông là chuỗi đảo Antilles, gồm Đại Antilles và Tiểu Antilles. Toàn khu vực

quanh biển Caribe còn gọi là vùng Caribe.

Biển Caribe là một trong những vùng biển lớn trên thế giới với diện tích

2.754.000 km². Điểm sâu nhất là vực Cayman giữa Cuba và Jamaica khoảng 7.686

mét. Biển Caribe có nhiều vũng nhỏ cùng vịnh lớn như Vũng Gonâve, Vũng

Venezuela, Vũng Darien, Vịnh Mosquitos và Vịnh Honduras.

14

Hình 2.4. Biển Caribe

Tính trung bình, độ mặn của biển Caribe là 35-36‰ và nhiệt độ bề mặt là

28⁰C, trong khi dưới sâu nhiệt độ có thể xuống đến 4⁰C. Hiện tại, Caribe mang một

lượng nước đáng kể từ Đại Tây Dương qua phía đông quần đảo tiểu Antilles và phía

bắc đến Vịnh Mexico qua Yucata. Tính trung bình khoảng 15 đến 20% nước mặt đi

vào vùng biển Caribe là nước ngọt của các con sông Orinoco và Amazon, hướng về

phía tây bắc của vùng Caribe hiện tại. Hơn nữa, nước chảy ra từ Orinoco trong các

tháng mùa mưa có nồng độ chất diệp lục cao ở vùng biển phía đông.

Ở khu vực giữa phía bắc của Venezuela, Colombia và Nicaragua một dòng

chảy thường xuyên hầu như quanh năm. Dòng chảy này sinh ra bởi mưa lớn trong

khu vực. Nó cũng có thể làm giảm nhiệt độ và độ mặn và mật độ của nước, cung cấp

một số chất dinh dưỡng vào nước như nitơ, phốt pho và những chất khác cho các

thực vật biển.

Khí hậu vùng Caribe là khí hậu nhiệt đới , nắng ấm quanh năm. Lượng mưa

từng địa phương thay đổi tùy cao độ và hải lưu . Gió mậu dịch thổi từ hướng đông

đem khí ẩm, khi gặp núi cao cản trở thì trút mưa xuống, gây nên sự khác biệt rõ rệt

giữa vùng khuất gió và vùng hứng gió. Khu vực hứng gió cũng hứng lấy không khí

ẩm gây mưa, còn vùng khuất gió ít mưa nên đất đai gần như sa mạc .

Vùng Caribe hàng năm hay bị bão. Khu vực hứng bão nhiều nhất là từ

Grenada trở ra bắc và từ Barbados lui về hướng tây.

15

Các hãng vận tải hàng nặng và các dự án vận tải tại Hamburg, Rickmers Linie,

vừa tham gia vào các tuyến thương mại châu Mỹ Latinh với việc ra mắt một dịch vụ

vận tải biển mới đến bờ biển phía Bắc Nam Mỹ và vùng Caribbean.

Tuyến Bắc Nam Mỹ và vùng Caribbean (NCS) là một phần trong tuyến chính

đi hướng Tây Á – Mỹ của hãng, hoạt động cùng Eastern Car Liner, của Nhật, hãng

sở hữu bốn tàu đa phương thức/ro-ro.

Hãng đã thực hiện những chuyến tàu ghé cảng ðầu tiên tại các cảng của

Colombia, Santa Marta và Puerto Bolivar, và hãng xác nhận các cảng khác trong

danh sách cảng của hãng gồm Barranoquilla và Cartagena tại Colombia, cảng

Ecuador, Guayaquil, cảng Venezuela, Guanta và Port-au-Prince tại Haiti.

Về mặt kinh tế, ngành du lịch có quy mô lớn trong vùng Caribe. Theo tính

toán của Tổ chức Du lịch Caribe (Caribbean Tourism Organization) thì hằng năm

có khoảng 12 triệu du khách tham quan.

2.2.2. Vịnh Ả Rập

Vịnh Ả Rập còn gọi là Vịnh Ba Tư hay Vịnh Péc-xích nằm ở phía tây bắc Ấn

Độ Dương thuộc vùng vành đai nông của Ấn Độ Dương nằm giữa bán đảo Ả Rập

và vùng tây nam Iran. Vịnh Ba Tư giáp Kuwait và Iraq về phía tây bắc, Iran về phía

bắc và đông bắc, Ả Rập Saudi và Qatar về phía tây và tây nam, các Tiểu Vương

quốc Ả Rập Thống nhất và một phần Oman về phía nam và đông nam.

Hình 2.3. Vịnh Ả Rập (Vịnh Ba Tư)

16