Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit giai đoạn Permi

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

ĐẶC ĐIỂM ĐỊA CHẤT KHU VỰC SA THẦY, TỈNH KON TUM

VÀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU THẠCH LUẬN CÁC ĐÁ MAGMA AXIT

GIAI ĐOẠN PERMI - TRIAS

1*

2

1

Hoàng Hoa Thám , Trần Trọng Hòa , Nguyễn Văn Canh

1

Khoa Địa lý – Địa chất, trường Đại học Khoa học, Đại Huế

2

Viện Địa chất, Viện HLKH và Công nghệ Việt Nam

* Email: thamdc77@gmail.com

Ngày nhận bài: 19/3/2018; ngày hoàn thành phản biện: 02/7/2018; ngày duyệt đăng: 10/12/2018

TÓM TẮT

Bài báo giới thiệu khái quát về đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum,

trong đó tập trung vào các thành tạo đ{ magma x}m nhập thành phần axit tuổi

Permi - Trias. Trên cơ sở các tài liệu đã được công bố kết hợp với kết quả khảo sát

thực địa của nhóm tác giả đã x{c nhận khu vực nghiên cứu có 7 phân vị magma

xâm nhập phát triển trong 5 giai đoạn kh{c nhau, trong đó giai đoạn P - T có 3

phức hệ gồm Bến Giằng - Quế Sơn, V}n Canh v| Định Quán. Phân tích đồng vị

phóng xạ trên zircon của các biến loại khác nhau trong ba phức hệ này bằng các

phương ph{p U - Pb, Rb - Sr, K - Ar... đều cho tuổi từ 260 - 280 tr.n đến 220±4 tr.n,

tương ứng với giai đoạn tạo núi Indosini. Các thành tạo của giai đoạn này phát

triển khá rộng rãi và gắn liền với nhiều loại hình khoáng hóa có giá trị như v|ng và

đ{ quý.

Từ khóa: Magma axit, Sa Thầy, thạch luận.

1. MỞ ĐẦU

2

Sa Thầy có diện tích khoảng 1.435 km đất tự nhiên phát triển trên các thành tạo

địa chất có tuổi Tiền Cambri đến các thành tạo trẻ tuổi Đệ Tứ với các diện lộ khác

nhau. Cho đến nay, khu vực này đã ghi nhận được nhiều loại hình khoáng sản với quy

mô, chất lượng và trữ khác nhau như v|ng Sa Nhơn, Sa Bình, Ya Ly...; chì, kẽm, đồng,

wolfram,... ở Sa Sơn, Ya Ly, Ya Tăng; khoáng chất công nghiệp serpentin, than ở Sa

Nhơn; kaolin ở Mô Rai; đ{ b{n quý, đ{ mỹ nghệ và vật liệu xây dựng xuất lộ ở nhiều

nơi... [9], [11].

Kết quả khảo sát thực địa gần đ}y của nhóm tác giả trên địa bàn khu vực

nghiên cứu cũng đã ghi nhận thêm những biểu hiện khoáng hóa sulfur trong c{c đ{

179

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

magma xâm nhập (mỏ đ{ Cửu Long xã Sa Bình, bản Lung Leng, Bình Loong xã Sa

Bình), hay điểm sulfur nhiệt dịch trong đ{ granit tại cầu km6.. Đặc biệt trong khu vực

cũng đã ph{t hiện một số điểm kho{ng hóa liên quan đến magma xâm nhập axit như

kiểu Mo-W-Bi xuất lộ ở khu vực Ngọc Tụ và loại hình Au-Cu-Mo xuất lộ ở khu vực Sa

Thầy. Trên cơ sở tổng hợp tài liệu, kết hợp khảo sát thực địa bài báo này sẽ cung cấp

những thông tin cơ bản về địa chất, khoáng sản liên quan magma axit Permi – Trias

khu vực Sa Thầy để phục vụ cho các bước nghiên cứu tiếp theo.

2. TÀI LIỆU MẪU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Tài liệu mẫu

Mẫu được lấy trong tất cả các biến loại khác nhau của các thành tạo đ{ magma

tuổi P - T ở khu vực Sa Thầy gồm 42 mẫu nhìn thuộc phức hệ Diên Bình (G - GDi/S

db), phức hệ Bến Giằng - Quế Sơn (Di - GDi - G/PZ

3

bg - qs) và phức hệ Vân Canh (G/T

2

vc) (Hình 1).

a.

b.

c.

d.

Hình 1. Ảnh mẫu cục c{c đ{ magma xâm nhập khu vực nghiên cứu

Phức hệ Diên Bình (a), phức hệ Vân Canh (b), phức hệ Bến Giằng - Quế Sơn (c, d).

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để giải quyết nội dung của bài báo này, chúng tôi sử dụng c{c phương ph{p

sau đ}y: phương tổng hợp tài liệu, phương ph{p khảo sát thực địa v| phương ph{p

180

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

phân tích thạch học dưới kính hiển vi phân cực.

- Đã thu thập trên 50 nguồn tài liệu liên quan đến hoạt động magma giai đoạn

P-T trên thế giới và ở Việt Nam nghiên cứu về thạch luận, địa động lực và khoáng hóa

liên quan với chúng. Các tài liệu được phân loại theo từng nội dung của từng lĩnh vực

từ củ cho đến mới, từ đó rút ra được những kết quả đạt được hay chưa đạt được cần

phải tiếp tục bổ sung nghiên cứu. Chẳng hạn như khi nghiên cứu tiến hóa của Tr{i Đất

liên quan đến giai đoạn P-T phải kể đến các công trình của Hadi et al, 2014; Yang et al,

2015; Owada et al, 2016; Wang et al, 2016,... cho rằng: Sự tiến hóa Tr{i Đất trong giai

đoạn Permi - Trias không chỉ có ý nghĩa đặc biệt ở khu vực Đông Nam với chu kì tạo

núi Indosini mà c n đóng vai tr quan trọng trong sự hình th|nh bình đồ cấu trúc của

nhiều khu vực của mảng – Âu,... [1], [4], [7], [8], [16].

Hay nghiên cứu về thạch luận v| nguồn gốc của c{c đ{ magma phải kể đến c{c

công trình của Tran Tuan Anh et al, 2005; Nguyễn Văn Nguyên, 2005; Nguyễn Thanh

Hải, 2006; Bùi Minh T}m, 2008; Trần Trọng H a, 2008; Nguyễn Đức Phúc, 2009; Đinh

Quang Sang, 2011,... bằng c{c phương ph{p ph}n tích hiện đại dựa v|o c{c cặp đồng

vị phóng xạ U-Pb; Rb-Sr; K-Ar; Ziacon,... có mặt trong đ{ magma phần n|o đã nhận

định được nguồn gốc v| tuổi th|nh tạo của chúng liên quan đến giai đoạn P-T ở Việt

Nam nói chung v| khu vực Sa Thầy nói riêng [13], [14], [15], [16].

Về sinh kho{ng, theo Theo Trần Trọng H a v| nnk, 2011 cho rằng: v|o thời kỳ

Permi- Trias, đã ghi nhận được sự biểu hiện rộng rãi các sản phẩm của các kiểu hoạt

động magma khác nhau với các loại hình khoáng hóa khác nhau kiểu quặng hóa Cu-

Ni-(PGE), Ti-Fe-V,vàng-sulfid (Au-As-Sb), Au-Cu, thiếc – sulfid (Sn, Pb, Zn, Ag). Tuy

nhiên chưa có đ{nh gi{ cụ thể cho từng loại hình khoáng hóa mà hiện nay trên thế giới

người ta đã khai th{c với giá trị cao [14], [15].

- Đã tiến hành khảo sát thực địa ở khu vực Sa Thầy trên tất cả các thành tạo

magma xâm nhập axit giai đoạn P-T. Đã lấy các loại mẫu liên quan, trong đó chủ yếu

là mẫu nhìn, mẫu lát mõng, mẫu hóa và mẫu ziacon. Mẫu phải lấy theo quy định, mẫu

phải tươi chưa bị phong hóa, tại mỗi vị trí có thể lấy nhiều mẫu cho nhiều biến loại

khác nhau. Trong mỗi biến loại có thể lấy nhiều mẫu để lưu trữ và phân tích các chỉ

tiêu cần thiết (mẫu nhìn, mẫu hóa, mẫu thạch học, mẫu ziacon...). Vị trí lấy mẫu được

đ{nh dấu trên bản đồ bằng thiết bị GPS cầm tay hiệu Garmin (Hình 2).

181

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

Ranhgiớiđịachất

T₃cv

Tổi địa chất

Đứt gãy

Vịtrílấymẫu

Hình 2. Sơ đồ địa chất và vị trí lấy mẫu

- Phân tích thạch học để x{c định thành phần khoáng vật, kiến trúc, cấu tạo,

quá trình biến đổi, x{c định tên đ{ được thực hiện dưới kính hiển vi phân cực hiệu

Axioskop 40, tại phòng thí nghiệm Quang tinh, Trường Đại học Khoa học Huế.

3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

3.1. Đặc điểm địa chất

3.1.1. Địa tầng

Trên cơ sở tổng hợp các nguồn tài liệu đã công bố [9], [11], kết hợp với tài liệu

thực tế nhóm thực hiện đã khảo sát trên toàn bộ diện tích khu vực nghiên cứu cho thấy

khu vực Sa Thầy có thành tạo sau:

Hệ tầng Mang Yang (T

2

my). C{c th|nh tạo núi lửa hệ tầng Mang Yang ph}n bố

2

ở Tây Bắc thị trấn Sa Thầy, với diện lộ khoảng 20 km gồm c{c đ{: ryolit, ryolit

porphyr, felsit, felsit porphyr, tuf ryolit, tuf ryodacit, tuf dacit v| ít hơn có cuội kết tuf.

Đ{ có kiến trúc porphyr, kiến trúc vi porphyr, vi felsit, cấu tạo khối, d ng chảy.

Hệ tầng Đèo Bảo Lộc (J đbl). C{c th|nh tạo núi lửa hệ tầng Đèo Bảo Lộc ph}n

3

bố rải r{c tạo c{c trường phun tr|o Plei Kleng - Chư Toi - Sa Thầy, t}y xã Ya Xiêr.

182

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

Chúng tạo c{c trũng núi lửa hẹp, không đều, gồm c{c đ{ andesit porphyrit,

andesitodacit, dacit, dacit porphyr v| tuf của chúng, m|u x{m lục, x{m n}u đến đen,

x{m tro, x{m lục phớt n}u. Đ{ có kiến trúc porphyr nền pilotaxic, vi ophit; cấu tạo

d ng chảy hoặc dạng khối, đôi khi có cấu tạo hạnh nh}n.

Hệ tầng Nha Trang (Knt). Hệ tầng Nha Trang xuất lộ chủ yếu ở Chư Toi - xã

2

Ya Xiêr - xã Sa Sơn, tổng diện tích khoảng 16km . Gồm sạn kết tuf, c{t sạn kết tuf có

màu xám, xám nâu, ryolit, ryolit porphyr màu xám, ryodacit, ryolit, felsit... Đ{ có kiến

trúc porphyr, dạng dăm, kiến trúc sạn với nhiều mảnh vụn...

2

Hệ tầng Kon Tum (N

2

kt). Hệ tầng có diện ph}n bố khoảng 47 km , gồm sét

chứa diatome, m|u x{m xanh, ph}n dải song song; sét kaolin m|u x{m trắng, loang lổ

đỏ; c{t sạn thạch anh m|u x{m v|ng; bột sét m|u v|ng nghệ...

1

Thành tạo phun trào bazan (B/Q

1

). Th|nh tạo phun tr|o bazan có diện lộ

2

khoảng 4,4 km ở Ngok Bay v| Bắc Ia Chim, gồm c{c đ{ bazan olivin, bazan olivin

pyroxen, bazan pyroxen, bazan lỗ hổng, bột sét n}u bị kết vón laterit...

3.1.2. Các thành tạo magma

Phức hệ Chu Lai (G/€

1

cl). Ở Sa Thầy c{c đ{ của phức hệ Chu Lai lộ ở ra ở Đăk

2

Soa v| Ngok Cuăn với diện tích khoảng 11 km , gồm c{c đ{ gneisogranit hai mica,

grneisogranit biotit, một số nơi gặp granit migmatit, gneisogranit { kiềm... Đặc trưng l|

đ{ s{ng m|u, cấu tạo gneis, kiến trúc nửa tự hình t|n dư, ít hơn l| hạt vảy biến tinh...

Đ{ thuộc nhóm granit cao silic v| granit kiềm, trường kiềm l| chủ yếu.

Phức hệ Diên Bình (Di, GDi, G/S db). C{c th|nh tạo phức hệ Diên Bình lộ ra

2

chủ yếu ở Ngok Wang, L|ng Trấp, với tổng diện lộ hơn 30 km , gồm c{c đ{ diorit,

granodiorit biotit hornblend, granit, ít hơn l| tonalit biotit hornblend, granit biotit

hornblend... Đặc trưng l| đ{ s{ng m|u, cấu tạo gneis, kiến trúc nữa tự hình, hoặc t|n

dư nữa tự hình... Đ{ có đặc điểm đặc trưng l| tổng kiềm nhỏ hơn 8 với tính trội Na O,

2

thuộc trường { kiềm.

Phức hệ Bến Giằng - Quế Sơn (GDi,G/PZ bg). C{c th|nh tạo magma x}m

3

nhập phức hệ Bến Giằng - Quế Sơn trên khu vực nghiên cứu xuất lộ 2 thể nhỏ ở bắc

2

khối Plei Weh, với tổng diện lộ nhỏ hơn 2 km , gồm đ{ granodiorit biotit hornblend,

granit sáng màu, granit biotit có ít hornblend... Đ{ s{ng m|u, cấu tạo định hướng, kiến

trúc nửa tự hình hạt nhỏ.

Phức hệ Vân Canh (sG/T

x}m nhập phức hệ V}n Canh (sG/T

v| một phần nhỏ ở phía đông khối Ia Rai với diện tích khoảng 6km , gồm c{c

granosyenit biotit, granit, ít hơn l| granit { kiềm, granit biotit... Đ{ có m|u hồng, hồng

n}u khối, kiến trúc hạt nữa tự hình, ít hơn có kiến trúc nổi ban, đặc trưng l| tổng kiềm

2

vc). Trên diện tích tờ Sa Thầy, c{c th|nh tạo magma

2

2vc) xuất lộ ra ở Sa Bình với diện tích khoảng 9km ,

2

183

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

cao với tính trội K

kiềm.

2O, độ chứa nhôm cao, thuộc nhóm granit, ít granit { kiềm, trường {

Phức hệ Định Quán (Di,GDi, G/K

1

đq). Trên diện tích tờ Sa Thầy, phức hệ

2

Định Quán xuất lộ ở Bình Trung với diện tích khoảng 16 km v| c{c thể nhỏ ph}n bố

rải r{c ở Ia Rai, Ngok Bay... gồm c{c đ{ diorit, diorit thạch anh, granodiorit biotit

hornblend, ít hơn l| granit biotit hornblend, gabrodiorit, granit aplit... Đ{ s{ng m|u,

cấu tạo khối, kiến trúc hạt trung nửa tự hình v| đặc trưng với tổng kiềm nhỏ, độ chứa

nhôm thấp, trường { kiềm.

2

Phức hệ Bà Nà (G/Kbn). C{c th|nh tạo n|y có diện lộ rất nhỏ khoảng 1 km

nằm trong nửa phía t}y tờ Sa Thầy, gồm c{c đ{ granit hai mica, granit biotit, granit

aplit, pegmatit... Đ{ có cấu tạo khối, kiến trúc hạt nửa tự hình, kiến trúc aplit...

p

Phức hệ Cù Mông (Gb /Ecm). Trên diện tích tờ Sa Thầy, c{c đ{ mạch sẫm m|u

được đối s{nh với phức hệ Cù Mông lộ rải r{c ở Sa Nhơn, Ngok Cuăn, Sa Bình, gồm

diabas, gabrodiabas, kongadiabas, gabrodiorit porphyrit. Đ{ có cấu tạo khối đôi khi

định hướng theo mạch, kiến trúc diabas, hoặc kiến trúc porphyr... Đ{ có đặc trưng l|

tổng kiềm cao với tính trội Na O, độ chứa nhôm thấp, thuộc nhóm gabro, trường kiềm.

2

Các đá mạch chƣa rõ tuổi. Trên diện tích tờ Sa Thầy, đã ghi nhận 3 mạch minet

ở Ngok Wang, chúng xuyên lên granodiorit phức hệ Diên Bình, mạch rộng 2 m, kéo

dài 20 m (quan s{t được) theo phương { kinh tuyến. Đ{ có m|u x{m đen phớt lục, cấu

tạo khối rìa định hướng mạnh theo mạch, kiến trúc porphyr. Tổng kiềm cao, độ chứa

nhôm thấp, thuộc nhóm gabro v| syenodiorit, trường kiềm.

Thành tạo magma không phân tầng Neoproterozoi - Cambri sớm, phức hệ

Khâm Đức (NP - €

1

kđ). Trên toàn bộ diện tích khu vực Sa Thầy, phức hệ Kh}m Đức lộ

2

rộng rãi ở Chư Gor Tong, Ngok Cuăn, tổng diện tích khoảng 84 km . Gồm nhiều biến

loại đ{ kh{c nhau sau đ}y: apoperidotit, apodunit, pyroxenit, metagabro, amphibolit,

gneis amphibol, plagiogneis, đ{ phiến thạch anh - hai mica, đ{ phiến thạch anh - biotit,

gneis biotit, quarzit mica, đ{ phiến biotit - silimanit, gneis biotit silimanit, gneis hai

mica - silimanit... Đ{ bị biến đổi thứ sinh bởi các quá trình secpentin, tremolit, clorit,

talc, hoa hóa... Các tổ hợp đ{ phức hệ Kh}m Đức bị biến chất và biến dạng mạnh mẽ, ở

tướng amphibolit, ít hơn l| tướng đ{ phiến lục.

3.2. Vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit giai đoạn P - T khu vực Sa

Thầy

Trong lịch sử phát triển của Tr{i Đất, giai đoạn Permi - Trias không chỉ có ý

nghĩa đặc biệt ở khu vực Đông Nam với chu kì tạo núi Indosini, c{c chế độ kiến tạo

giai đoạn n|y c n đóng vai tr quan trọng trong sự hình th|nh bình đồ cấu trúc nhiều

khu vực của mảng - u. Mối liên hệ giữa hoạt động magma P - T v| sinh kho{ng

cũng được ghi nhận trong c{c công trình củaThompson and Newberry (2000), Poller et

184

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

al. (2002), Khaleal et al. (2007), Sial et al. (2011)... Một số vấn đề về nguồn gốc v| địa

động lực khu vực đã được giải quyết thỏa đ{ng dựa trên c{c thông tin về th|nh phần

thạch học, kho{ng vật, đặc điểm địa hóa của nguyên tố chính v| nguyên tố vết, đặc

biệt l| địa hóa đồng vị (Lepvrier et al., 2004; Owada et al. , 2007, 2016; Zhang et al.,

2012; Yang et al., 2015). Nhiều loại hình mỏ như platin, v|ng, đất hiếm... được phát

hiện v| đề cập trong các công trình của Dobresov et al. (2005) và Izokh et al. (2005).

Hoạt động magma Permi - Trias biểu hiện hầu khắp ở lãnh thổ Việt Nam, từ

khu vực Mường Tè - Điện Biên thuộc địa khu Sibumasu cho đến đới Trường Sơn thuộc

địa khối Đông Dương (Trần Trọng H a v| nnk, 2005) [10]. Ở phần phía T}y của đới

khâu Sông Mã phát triển c{c đ{ núi lửa kiềm vôi tuổi Paleozoi muộn - Permi sớm có

tuổi 269 - 270 tr.n. Kết quả ph}n tích đồng vị U - Pb trên đ{ andesit - dacit v| nhiều hơn

là granitoid Permi - Trias (tổ hợp diorit - granodiorit - granit kiểu Điện Biên) có tuổi

260 - 280 tr.n. (Nguyễn Văn Nguyên, 2005 v| Trần Thanh Hải, 2006). Bên cạnh những

kết quả ph}n tích c{c cặp đôi đồng vị, một số t{c giả c n dựa v|o sự tương đồng về

th|nh phần vật chất trong c{c tổ hợp đ{ cho rằng đ}y l| sản phẩm của hoạt động

magma đới hút chìm kiểu cung đảo hoặc rìa lục địa tích cực (Trần Tuấn Anh, 1996,

2005). Cũng c{c tổ hợp đ{ n|y, dựa trên kết quả ph}n tích đồng vị Rb-Sr có tuổi 259-

265 tr.n (Nguyễn Văn Th|nh, 2005), kết quả ph}n tích đồng vị phóng xạ U-Pb có tuổi

260 tr.n (Bùi Minh Tâm, 2008),... điều n|y cho thấy trong khu vực n|y c n thấy sự có

mặt granit cao nhôm. C n theo Trần Trọng H a, 1995, 2008 c{c tổ hợp trên thuộc kiểu

sau va chạm. Điều n|y được khẳng định dựa v|o sự xuất hiện c{c tổ hợp núi lửa -

pluton. Từ c{c luận cứ trên đã x{c lập được rằng sự hình th|nh c{c phức hệ magma

thuộc segment t}y bắc của đai uốn nếp Trường Sơn liên quan với qu{ trình tạo núi

Indosini được Tran Tuan Anh et al. (2005), Tran Trong Hoa et al. (2008) khẳng định

trong c{c công trình công bố của mình.

Hoạt động magma Indosini là hệ quả của quá trình tiêu biến đại dương cổ

Paleotethy, xảy ra vào Paleozoi muộn – Mesozoi sớm. Tuy hoạt động tạo núi Indosini

có khá nhiều điểm tương đồng với quá trình tách giãn phía tây của hệ tạo núi

Cimmeride, song điểm khác biệt lớn nhất là tại khu vực Đông Nam , biển cổ

Paleotethy rộng nhất, có nghĩa l| khoảng cách giữa châu Á và khối lục địa cổ

Gondwana là lớn nhất. Tuy nhiên, về tuổi hình thành, phát triển và kết thúc của hoạt

động Indosini này, có rất nhiều ý kiến khác nhau. Một số tác giả cho rằng quá trình

Indosini bắt đầu vào Paleozoi sớm (Tống Duy Thanh et al., 1996); (Trần Văn Trị,

Nguyễn Xuân Tùng, 1992), một số kh{c có quan điểm quá trình Indosini diễn ra trong

Permi muộn – Trias (Trần Trọng Hòa và nnk., 1995, 2005; Chung et al., 1998; Metcalfe,

1999; 2002) hay Trias muộn đến Jura (Sengör, 1984; Sengör & Hsu, 1984).

Bên cạnh đó, hoạt động magma giai đoạn n|y c n liên quan với nhiều loại hình

kho{ng hóa kh{c nhau, trong đó phải kể đến l| c{c kiểu quặng hóa v|ng. Liên quan

loại hình kho{ng hóa v|ng có rất nhiều t{c giả nghiên cứu v| ph}n chia với c{c loại

185

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

hình nguồn gốc, thời gian th|nh tạo kh{c nhau như: v|ng được hình th|nh chủ yếu

v|o giai đoạn Mesozoi v| Kainozoi l| có gi{ trị nhất, đặc trưng l| loại hình Cu-Mo-

(Au) hình th|nh v|o giai đoạn Permi – Trias (250-230 Ma) v| giai đoạn Jurra – Kreta

(160-110 Ma). Loại hình kho{ng hóa n|y đặc trưng cho hoạt động hút chìm là chính, ít

hơn liên quan với hoạt động magma nội mảng (Sotrikov et al, 2004); (Trần Trọng H a

và nnk, 2007).

Dọc theo dải Trường Sơn trên lãnh thổ Việt Nam, có thể nói l| bắt đầu từ khu

vực Mường Tè – Lai Ch}u đến địa phận Quảng Nam-Quảng Ngãi phổ biến c{c tổ hợp

núi lửa-pluton v| pluton mang c{c đặc trưng của magma tạo núi Indosini. Đồng thời,

c{c sản phẩm của hoạt động magma tạo núi Indosini c n ph{t triển rộng rãi trên hầu

khắp khối nhô Kon Tum v| được thể hiện trên bản đồ địa chất của c{c tỷ lệ với c{c

phức hệ granit Bến Giằng-Quế Sơn, v| sau tạo núi – phức hệ V}n Canh v| c{c đ{ núi

lửa hệ tầng Mang Yang. Việc ph}n tích tổng hợp c{c tổ hợp magma Permi-Trias dọc

theo rìa đông địa khối Đông Dương (Trần Trọng H a v| nnk, 2005) cho phép thể hiện

một c{ch tương đối đầy đủ c{c dấu hiệu nhận dạng của qu{ trình tạo núi Indosini theo

cơ chế hút chìm. Theo ph}n tích của c{c t{c giả n|y, đ}y l| một chuỗi c{c tổ hợp

magma mang đặc trưng của một rìa lục địa tích cực ph{t triển dưới t{c động của sự

kiện đóng kín Paleotethys. C{c nghiên cứu về hoạt động magma thuộc phần cực rìa

nam của khối nhô Kôn Tum gần đ}y cũng ghi nhận được sự có mặt của c{c đ{ núi lửa

trung tính (andesit, andesitodasit) tuổi C-P ở khu vực Ch}u Thới (Nguyễn Xu}n Bao,

2001), granit Permi-Trias (245-207 tr.n.) ở vùng thềm lục địa Nam Việt Nam (Trịnh

Xu}n Cường, 2002; Đinh Ngọc Thuận, 2004).

C n ở khu vực Miền Trung (thuộc đới Trường Sơn) trên cơ sở c{c kết quả

nghiên cứu về th|nh phần thạch học, th|nh phần kho{ng vật, nguyên tố chính, nguyên

tố vết và ph}n tích tuổi đồng vị U-Pb trên c{c hạt ziacon từ c{c đ{ granit phức hệ Hải

V}n có tuổi 241,1-241,9 ± 2,1 tr.n (Lê Đức Phúc, 2009). Kết quả này phù hợp với c{c

công trình nghiên cứu của Huỳnh Trung (1980) đã được đề cập trong “Tuổi phóng xạ

của c{c đ{ magma ở phía Nam Việt Nam, 2001) từ kết quả ph}n tích tuổi đồng vị K/Ar

của c{c đ{ granit phức hệ Hải V}n cho kết quả 236 ± 4,6 tr.n. C n dựa v|o tuổi đồng vị

Rb – Sr (Phan Lưu Anh, 1995) về điều kiện th|nh tạo granitoid kiểu Hải V}n, B| N|

trên cơ sở những t|i liệu mới về nguyên tố hiếm v| đồng vị cho kết quả 250 tr.n. Hay

220 ± 4 tr.n từ kết quả ph}n tích tuổi đồng vị K/Ar (Nguyên Xuân Bao, 2000) trong Báo

c{o nghiên cứu v| sinh kho{ng miền Nam Việt Nam, tp HCM. Bên cạnh đó, Đinh

Quang Sang, 2011 đã x{c định tuổi th|nh tạo c{c đ{ granodiorit ở khu vực Bến Giăng

thuộc phức hệ Quế Sơn cho kết quả tuổi trung bình l| 294 Ma (tương ứng với permi

sớm). Cũng trong khu vực n|y, Phan Lưu Anh, 2009 đã nghiên cứu nhiệt động th|nh

tạo của c{c đ{ granitoid phức hệ Bến Giằng - Quế Sơn từ th|nh phần của kho{ng vật

biotit. Đ}y l| hướng nghiên cứu mới cũng l| công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên

186

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

cứu về vấn đề n|y. Đ}y l| những dấu hiệu, tiền đề rất quan trọng trong tìm kiếm

kho{ng sản, đặc biệt l| những kho{ng sản có gi{ trị kinh tế cao.

Như vậy có thể nói, dọc theo dải Trường Sơn trên lãnh thổ Việt Nam bắt đầu từ

khu vực Mường Tè - Lai Ch}u đến địa phận Quảng Nam - Quảng Ngãi phổ biến các tổ

hợp núi lửa - pluton v| pluton mang c{c đặc trưng của magma tạo núi Indosini. Đồng

thời, các sản phẩm của hoạt động magma tạo núi Indosini còn phát triển rộng rãi trên

hầu khắp khối nhô Kon Tum v| được thể hiện trên bản đồ địa chất của các tỷ lệ với các

phức hệ granit Bến Giằng - Quế Sơn, v| sau tạo núi - phức hệ V}n Canh v| c{c đ{ núi

lửa hệ tầng Mang Yang. Như vậy, hoạt động magma Permi - Trias khu vực Tây

Nguyên hoàn toàn trùng về mặt thời gian với các hoạt động biến dạng (252 - 245 tr.n.)

dọc theo c{c đới Kh}m Đức - Pô Kô - Sa Thầy, Tam Kỳ - Phước Sơn, Trà Bồng ở phía

tây và bắc khối nhô Kon Tum cũng như ngay chính trong phần “nh}n” của nó mà

nhiều nghiên cứu gần đ}y đã ghi nhận như Lepvrier et al. (2004), Maluski et al. (2002),

Nguyễn Văn Vượng (2005).

Bên cạnh đó, hoạt động magma đai uốn nếp Trường Sơn liên quan với nhiều

loại hình kho{ng hóa kh{c nhau, trong đó phải kể đến l| c{c kiểu v|ng - thạch anh

sulfide xuất lộ ở khu vực Kh}m Đức - Đak Pi Pen, kiểu Mo - W - Bi xuất lộ ở khu vực

Ngọc Tụ v| loại hình Au - Cu - Mo xuất lộ ở khu vực Sa Thầy. C{c loại hình kho{ng

hóa nêu trên ph}n bố ở khu vực rìa t}y địa khối Kon Tum thuộc đai sinh kho{ng Pô Kô

- Sa Thầy được Trần Trọng H a v| cộng sự (2007) đề cập đến trong c{c công trình

nghiên cứu của mình.

4. KẾT LUẬN

1. Khu vực nghiên cứu có mặt gần như đầy đủ các thành tạo địa chất từ cổ có

tuổi Neoproterozoi - Cambri sớm phức hệ Kh}m Đức cho đến các thành tạo trẻ có tuổi

Đệ tứ, chúng phân bố rải rác trên toàn bộ diện tích khu vực nghiên cứu.

2. Đã tổng hợp được các công trình nghiên cứu về hoạt động magma cũng như

thạch luận c{c đ{ magma axit giai đoạn P - T khu vực nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu

của các công trình này còn mang tính rời rạc, chưa đồng bộ cũng như chưa x{c định

các mức tuổi của các tổ hợp đ{ magma giai đoạn n|y. Chưa đề cập nhiều đến nguồn

gốc thành tạo của c{c đ{ magma dựa vào thành phần vật chất từ nguyên tố chính,

nguyên tố vết cũng như tuổi đồng vị từ các hạt ziacon cho các biến loại đ{ kh{c nhau

thuộc giai đoạn này mà chỉ mang tính khái quát và so sánh với các khu vực khác.

Chính vì vậy, để chính xác hóa về các tổ hợp đ{ magma axit giai đoạn P - T, xác

định nguồn gốc c{c đ{ magma giai đoạn này trong khu vực nghiên cứu, cần phải tiếp

tục bổ sung một c{ch đầy đủ và chính xác về thành phần vật chất của c{c đ{ bằng các

phân tích hiện đại như x{c định thành phần khoáng vật, x{c định mức độ biến đổi,

187

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

kiến trúc, cấu tạo của các loại đ{, x{c định thành phần hóa học của khoáng vật, xác

định thành phần nguyên tố chính, nguyên tố vết cũng như tuổi đồng vị của các loại đ{

khác nhau để luận giải nguồn gốc, điều kiện thành tạo, bối cảnh kiến tạo cũng như c{c

loại hình khoáng hóa liên quan.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Faure M., Lepvrier C., Nguyen V., Vu T., Lin W., Chen Z. (2013). The South Chian block -

Indochina collision: where, when and how?. Journal of Southeast Asian Earth Sciences, 79:260

- 274.

[2] Izokh, A. E., Tran Trong Hòa, G.V. Poliakov, Ngô Thị Phượng, Tran Tuan Anh, A.V. Travin

(2004). "Synkinematic ultramafic-mafic magmatism in the Red River shear zone." Jour.

Geology, Series B No 23: pp.26-41.

[3] Lepvrier C., Maluski H., Tich V.V., Leyreloup A., Thi P.T., Vuong N.V. (2004). The Early

Triassic Indosinian orogeny in Vietnam (Truong Son belt and Kontum massif); implications

for the geodynamic evolution of Indochina. Tectonophysics, 393: 87 - 118.

[4] Metcalfe I. (1996). Pre - Cretaceous evolution of SE Asian terranes. In: R. Hall, D. Blundell

(Eds.), Tectonic Evolution of Southeast Asia. Geol. Soc. Spec. Publ., 106: 97 - 122.

[5]Maluski, H., Lepvrier C., Leyreloup A., Vu Van Tich, Phan Truong Thi Late Permian-Early

Triassic thermotectonism in Vietnam (Truong Son belt and Kontum massif), geodynamic

implications. Abstract. IGCP 430 Workshop H:Mantle Responsesto Tethyan closure,

Halong bay, Vietnam.

[6] Nagy E.A., Maluski H., Lepvrier C., Scharer U., Thi P.T., Leyreloup A. and Tich V.V. (2001).

Geodynamic significance of the Kontum Massif in Central Vietnam: Composit 40Ar/39Ar

and U - Pb ages from Paleozoic to Triassic. The Journal of Geology, 109:755 - 770.

[7] Owada M., Osanai Y., Nakano N., Matsushita T., Tran Ngoc Nam, Tsunogae T., Toyoshima

T., Pham Binh, Kagami H. (2007). Crustal anatexix and formation of two types of granitic

magmas in the Kontum massif, central Vietnam: Implications for magma processes in

collision zones. Gondwana Research, 12(4): 428 - 437.

[8] Owada M., Osanai Y., Nakano N., Adachi T., Kitano I., Tran Van Tri and Kagami H. (2016).

Late Permian plume - related magmatism and tectonothermal events in the Kontum

massif, central Vietnam. Journal of Mineralogical and Petrological Sciences, J - STAGE Advance

Publication. Doi:10.2465/jmps.161019b.

*9+ Th}n Đức Duyện (chủ biên) (2006). Bản đồ địa chất và Khoáng sản nhóm tờ Kon Tum, tỷ lệ

1/50.000, tờ Sa Thầy. Cục địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Liên Đo|n Bản đồ địa chát

miền Nam, Hồ Chí Minh.

[10] Thompson, J. F. H., and Newberry, R. J., 2000. Gold deposits related to reduced granitic

intrusions. Reviews in Economic Geology, 13, 377 - 400.

[11] Tran Ngoc Nam, S. Y., Terada K., Toriumi M., Quynh P.V., Dung L.T. (2001). "First

SHRIMP U-Pb zircon dating of granulites from the Kontum massif (Vietnam) and

tectonothermal implications." Jour. of Asian Sciences Vol. 19: 77-84pp.

188

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế

Tập 13, Số 2 (2018)

[12] Trần Tính (chủ biên) (1997). Bản đồ địa chất và khoáng sản Kon Tum, tỷ lệ 1/200.000, Cục

địa chất và Khoáng sản, Hà Nội.

[13] Trần Trọng Hòa (2005). Hoạt động magma P - T lãnh thổ Việt Nam và triển vọng kim loại

quý hiếm (Pt, Au) liên quan. HNKH 60 năm Địa chất Việt Nam.

[14] Trần Trọng Hòa (chủ biên) (2005 - 2007). Nghiên cứu điều kiện hình th|nh v| quy luật

ph}n bố kho{ng sản quý hiếm liên quan đến hoạt động magma khu vực miền Trung v|

Tây Nguyên. B{o c{o tổng kết Đề t|i độc lập cấp Nh| nước ĐTĐL - 2003/07 (2003 - 2005).

Phần II. Lưu trữ Viện Địa chất, H| Nội.

[15] Trần Trọng Hòa và nnk. (2006). Đặc địa hóa - đồng vị quặng hóa v|ng Mesozoi sớm v|

Mesozoi muộn trong mối liên quan với hoạt động magma khu vực rìa Đông Nam địa khối

Đông Dương.

[16] Zhang J.Y., Ma C.Q., Xiong F.H. and Liu B. (2012). Petrogenesis and tectonic significance of

the Late Permian - Middle Triassic calc - alkaline granites in the Balong region, eastern

Kunlun Oregen, China. Geol. Mag., 149(5):892 - 908. Cambridge Univ. Press.

GEOLOGICAL FEATURES OF SA THAY AREA, KONTUM PROVINCE

AND MAGMATIC PETROLOGY RESEARCH DURING PERMO - TRIASSIC

STAGE IN THE AREA

1 *

2

1

Hoang Hoa Tham , Tran Trong Hoa , Nguyen Van Canh

1

Faculty of Geography and Geology, University of Sciences, Hue University

2

Institute of Geology, Vietnam Academy of Sciences and Technology

* Email: thamdc77@gmail.com

ABSTRACT

This paper presents an overview of geological features of Sa Thay area (Kontum

Province), particularly Permo - Triassic acid igneous rocks. A combination of

published data and current geological survey has revealed that the area is

composed of seven igneous rock units formed in five different stages, among them

Permo - Triassic stage includes three complexes: Bến Giằng - Quế Sơn, V}n Canh

and Định Quán. U - Pb, Rb - Sr, K - Ar radioactive dating methods on zircon

crystals from different types of the Permo - Triassic rocks are all from 260 - 280 Ma

to 220±4 Ma, corresponding to Indosinian orogenic period. Products of the period

have widely developed over the world and are commonly associated with high

valued mineralizations such as gold and gemstone.

Keywords: Magma axit, petrology, Sa Thay.

189

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit ...

Hoàng Hoa Thám sinh ng|y 06/10/1977 tại Quảng Trị. Ông tốt nghiệp cử

nh}n Địa chất năm 2001 và thạc sĩ Địa chất năm 2004 tại trường Đại học

Khoa học, Đại học Huế. Hiện ông công t{c tại Khoa Địa lý - Địa chất,

trường Đại học Khoa học, Đại học Huế.

Lĩnh vực nghiên cứu: Địa chất học, địa hóa, thạch luận, sinh kho{ng,

kho{ng sản, tai biến địa chất, ...

Nguyễn Văn Canh sinh ngày 19/5/1954 tại Nghệ An. Ông tốt nghiệp cử

nh}n Địa chất học năm 1977 tại Đại học Taskent, Liên Xô; nhận học vị tiến

sĩ năm 2001 tại ĐHKHTN, ĐHQG H| Nội; nhận học h|m phó gi{o sư

năm 2009. Hiện ông công t{c tại Khoa Địa lý - Địa chất, trường Đại học

Khoa học, Đại học Huế.

Lĩnh vực nghiên cứu: Địa chất học, Khoáng sản, Sinh kho{ng, Tai biên địa

chất v| Địa chất môi trường.

Trần Trọng Hòa Sinh ngày 15/01/1950 tại Bắc Giang. Ông tốt nghiệp cử

nh}n ng|nh Địa hóa năm 1974 tại trường Đại học Tổng hợp Quốc gia

Tashkent, nước Cộng h a Uzobekistan (Liên Xô cũ); nhận học vị tiến sĩ

năm 1987 tại ĐHTH QG Tashkent, Liên Xô (cũ); nhận học vị Tiến sĩ Khoa

học năm 2007 tại Viện Địa chất – Khoáng vật, Phân viện Siberi, viện

HLKH Nga; nhận học h|m phó gi{o sư năm 2009. Hiện ông công tác tại

Viện Địa chất, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam .

Lĩnh vực nghiên cứu: Thạch luận và Sinh khoáng.

190

Đặc điểm địa chất khu vực Sa Thầy, tỉnh Kon Tum và vấn đề nghiên cứu thạch luận các đá magma axit giai đoạn Permi - Trias